Đo đếm ảnh hưởng của tỷ giá đến xuất khẩu, lạm phát

Vì sao tỷ giá căng thẳng?

Kể từ đầu năm nay, tỷ giá giữa đồng USD và VND diễn biến căng thẳng. Tính đến cuối tháng 4, tỷ giá VND/USD đã tăng 4,4% kể từ đầu năm.

Theo báo cáo Triển vọng Kinh tế Việt Nam 2024 vừa được các chuyên gia Viện Nghiên cứu Kinh tế và chính sách (VEPR) và Think Future công bố, việc FED nâng lãi suất đã khiến đồng USD lên giá so với hầu hết các đồng tiền trên thế giới là nguyên nhân chính khiến tỷ giá tăng. Chỉ số đô la (DXY) nếu tính từ đầu năm 2022 đến nay đã tăng 9,7%.

Tuy nhiên, tại mỗi quốc gia cũng có những nhân tố riêng tác động thêm. Với Việt Nam, lãi suất điều hành giảm để thúc đẩy kinh tế là khá khác biệt với phần còn lại của khu vực và thế giới.

Về lý thuyết, lãi suất là nhân tố quyết định hàng đầu đến giá trị đồng tiền. Kể từ năm 2022, lãi suất đồng VND đã không còn cao hơn USD, đặc biệt kể từ cuối 2023 đến nay khoảng cách chênh lệch này đã được nới rộng khi lãi suất ở Việt Nam đã xuống mức thấp nhất 20 năm.

Nhìn lại năm 2023, mặc dù chênh lệch lãi suất đã bắt đầu xuất hiện nhưng tỷ giá chưa quá căng. Đó là do Việt Nam đã tăng xuất siêu, giúp tăng nguồn cung ngoại tệ.

Sang năm 2024, khi các hoạt động kinh tế ấm lên, kéo theo nhu cầu nhập khẩu cao, tỷ giá căng là điều khó tránh khỏi.

Theo các chuyên gia, có nhiều công cụ để kiểm soát tỷ giá mà NHNN có thể sử dụng. Nhìn lại hai năm 2022 và 2023, có ba bước để kiểm soát tỷ giá.

Bước 1 là hút thanh khoản, bằng tín phiếu và các nghiệp vụ khác để nâng lãi suất liên ngân hàng; Bước 2 là bán dự trữ ngoại hối để thăm dò và ổn định thị trường; và Bước 3 là tăng lãi suất điều hành trong trường hợp các bước 1 và 2 chưa đủ để hạ nhiệt tỷ giá.

Hiện nay, NHNN đã thực hiện bước 1 và 2. Vào ngày 19/4, NHNN đã thông báo bán dự trữ ngoại hối giao ngay. Ngay khi có thông báo này, thanh khoản ngoại hối đã được cải thiện, một số đơn vị đã đẩy mạnh bán ra USD. Trong tuần cuối tháng 4, tỷ giá đã chững lại và giảm, dù rất ít, 0,06% so với tuần trước đó.

Áp lực lên cung cầu ngoại tệ sẽ còn kéo dài

Mặc dù các cơ quan quản lý đã rất nỗ lực để kiểm soát tỷ giá nhưng theo các chuyên gia, trong bối cảnh xuất siêu giảm, áp lực lên cung cầu ngoại tệ sẽ còn kéo dài. Các giải pháp vừa qua là hút thanh khoản hay bán dự trữ ngoại hối sẽ khó đủ để tiếp tục ổn định tỷ giá.

Trong bối cảnh đó, lãi suất sẽ là công cụ hữu hiệu nhất để kiểm soát đồng VND.

Ảnh hưởng của tỷ giá đến xuất khẩu, lạm phát

Theo các chuyên gia, về lý thuyết, khi đồng VNĐ mất giá sẽ thúc đẩy xuất khẩu, vì giá bán bằng USD sẽ giảm. Tuy nhiên, từ việc phân tích đối với mặt hàng thủy sản, các chuyên gia cho biết, tỷ giá mặc dù có ảnh hưởng đến xuất khẩu thủy sản, nhưng về mức độ tác động chỉ ở vị trí thứ ba.

Yếu tố ảnh hưởng nội trội và lớn nhất là sản lượng và tiêu thụ tại thị trường xuất khẩu như Mỹ và Nhật Bản. Một minh chứng là xuất khẩu tôm sang Mỹ năm 2023 đã giảm 12%, dù đồng VNĐ năm 2022 và 2023 đều mất giá nhanh hơn hẳn các năm trước đó.

Do đó, giải pháp phá giá đồng VNĐ với mục đích hỗ trợ xuất khẩu sẽ ít mang lại tác dụng khi sản lượng trong nước không thể tăng theo kịp hoặc khi nhu cầu tại các thị trường xuất khẩu chính bị sụt giảm. Đó là chưa kể tới những rào cản thương mại như các vụ kiện bán phá giá ở Mỹ hay thẻ vàng EU.

Một số nghiên cứu khác đã chỉ ra yếu tố quan trọng để tạo lợi thế cạnh tranh cho sản phẩm nông nghiệp của Việt Nam nằm ở chi phí sản xuất. Ví dụ với tôm loại to có trọng lượng 50 con/kg, giá thành sản xuất ở Việt Nam là khoảng 4 USD, trong khi Ấn Độ và Ecuado (hai đối thủ chính của Việt Nam) chỉ là 3 và 2,5.

“Với sự khác biệt về chi phí sản xuất như vậy, việc giảm giá đồng VNĐ 3% hoặc thậm chí 6% sẽ không có nhiều ý nghĩa với giá xuất khẩu. Trong khi mất giá 6% với đồng VNĐ sẽ là vấn đề lớn với ổn định vĩ mô” – báo cáo nhận định.

Đối với lạm phát, ảnh hưởng của tỷ giá đến lạm phát chủ yếu mang tính gián tiếp do hầu hết các nguyên vật liệu đầu vào đều phải nhập khẩu. Giá nguyên liệu tăng sẽ làm tăng giá thành sản xuất, qua đó làm tăng giá hàng hóa.

Các chuyên gia tính toán, một kết quả tương đối thận trọng thì cứ 1% mất giá đồng VNĐ thì lạm phát sẽ tăng 0,34%. Như vậy, nếu mức mất giá là 4,5% kể từ đầu năm, lạm phát sẽ tăng thêm 1,5%. Đây là chưa tính tới việc tăng giá tự nhiên như giá xăng dầu…

Một điểm tương đối thuận lợi cho kiểm soát lạm phát của Việt Nam là giá nhiều hàng hóa nhập khẩu như than và ngũ cốc có xu hướng giảm. Ngoài ra, tại Việt Nam, Nhà nước có thể bình ổn giá lương thực trong nước trong trường hợp cần thiết; đồng thời Nhà nước có thể kiểm soát việc tăng giá các mặt hàng như điện, học phí và dịch vụ y tế.

“Những phân tích trên, chúng ta có thể thấy việc mất giá đồng VNĐ có tác động không lớn đến xuất khẩu, trong khi lại có rủi ro làm tăng lạm phát. Vì vậy, kiểm soát mức độ mất giá đồng VNĐ trong năm 2024 vẫn phải là một ưu tiên để ổn định vĩ mô” – các chuyên gia đánh giá.