Chuyến đi đặc biệt đến vùng 'đất lửa'

Tấm bia tại Trụ sở Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam có ghi lại sự kiện Chủ tịch Fidel Castro đến thăm.

Nửa thế kỷ trước, vùng giải phóng thuộc tỉnh Quảng Trị vinh dự đón Chủ tịch Cuba Fidel Castro, đến thăm trong 2 ngày 14 và 15/9/1973. Chuyến thăm vùng “khói lửa” năm ấy đã để lại kỷ niệm khó quên trong mỗi người dân nơi đây.

Fidel phất cao lá cờ giải phóng

Ông Dương Tú Anh, nguyên Bí thư Huyện ủy Cam Lộ kể lại kỷ niệm chuyến thăm của lãnh đạo Cuba.

Trong ký ức của mình, ông Dương Tú Anh (88 tuổi, quê ở phường Đông Giang, TP Đông Hà) luôn khắc sâu những kỷ niệm về chuyến thăm của Fidel Castro tới Quảng Trị. Thời kỳ đó, ông Dương Tú Anh là Bí thư Huyện ủy Cam Lộ, nơi Chủ tịch Fidel Castro tới thăm.

Ông Dương Tú Anh nhớ lại: Chuyến đi của ngài Fidel Castro đến vùng Cam Lộ rất đặc biệt. Quảng Trị thời đó mới giải phóng được vùng Gio Linh, Cam Lộ, một phần Đông Hà, vẫn còn vương mùi thuốc súng, lửa đạn chiến tranh. Quân địch hiện diện ở phía Nam. Huyện Cam Lộ cách nơi đối phương chiếm đóng chỉ 12km theo đường chim bay.

“Trước đó, tôi được Bí thư Tỉnh ủy Quảng Trị lúc ấy là ông Hồ Sỹ Thản báo tin chuẩn bị đón khách. Sáng 15/9/1973, đoàn của lãnh tụ Cuba vượt qua ranh giới vĩ tuyến 17 vào Đông Hà. Cùng đi có Thủ tướng Phạm Văn Đồng và một số cán bộ của Chính phủ. Tôi và những cán bộ lãnh đạo Quảng Trị đón ông tại lô cốt quân sự ở Đông Hà.

Tại đây, có cụm xe tăng của đối phương là chiến lợi phẩm ta thu được. Ngài Fidel Castro dừng lại vài phút đi bộ, vừa chào vừa bắt tay với người dân đang cầm cờ hoa đứng hai bên đường. Ấn tượng ban đầu của người dân về Fidel Castro là một lãnh đạo rất tình cảm, thân mật”, ông Dương Tú Anh kể.

Sau đó, nhà lãnh đạo Cuba theo đường 9 lên Cam Lộ. Mục tiêu của ông là đến 241 (căn cứ Carroll) một căn cứ pháo của đối phương, thuộc xã Cam Thành, huyện Cam Lộ, còn ngổn ngang xác xe tăng, đạn pháo.

Trước đó, ta đã chọn một điểm cách 241 chừng 80m gần Đầu Mầu, nằm ở sườn đồi phía Tây làm nơi mít tinh. Địa điểm này được lựa chọn kỹ để tránh nằm trong tầm ảnh hưởng của pháo đối phương, nếu bị lộ.

Buổi chào đón Fidel ngày ấy có khoảng 1.000 người, gồm: Quân đội, cán bộ cốt cán đầu ngành của tỉnh Quảng Trị, cán bộ, công nhân viên huyện Cam Lộ, một số gia đình cơ sở cách mạng...

Buổi mít tinh chỉ kéo dài chừng 20 phút nhưng để lại nhiều kỷ niệm sâu sắc. Nhà lãnh đạo Cuba bày tỏ sự cảm phục trước sự dũng cảm của quân và dân Việt Nam.

Nhà lãnh đạo Cuba nói rằng: “Chúng tôi đã vượt hơn 20 nghìn cây số đến đây. Đó là biểu tượng của tình hữu nghị, đoàn kết của nhân dân đối với chúng tôi, với nhân dân Việt Nam. Nhân dân Cuba đã từng ngày đêm dõi theo cuộc đấu tranh và sự chiến đấu quên mình của nhân dân Việt Nam.

Hôm nay, Cuba lấy làm vinh dự là nước bạn đầu tiên, là chính phủ đầu tiên cử một đoàn đại biểu chính thức đến vùng giải phóng miền Nam Việt Nam. Đoàn đại biểu chúng tôi cảm thấy vô cùng vinh dự được có cuộc gặp này với những chiến sĩ anh hùng như các bạn, với một dân tộc anh hùng như nhân dân Việt Nam. không một dân tộc nào trong thời đại ngày nay đã chiến đấu gian khổ, kiên cường như nhân dân Việt Nam vì nền độc lập của mình”.

Lời Chủ tịch Cuba kết thúc trong tiếng reo hò lẫn tràng vỗ tay của nhân dân. Fidel Castro đã phất cao lá cờ của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam.

Sau khi thăm cao điểm 241, phái đoàn đến thăm và làm việc với Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại trụ sở ở thị trấn Cam Lộ, huyện Cam Lộ. Trưa 15/9/1973, phái đoàn rời trụ sở theo hướng Quốc lộ 9 về Đông Hà, theo Quốc lộ 1 ra căn cứ Dốc Miếu của huyện Gio Linh.

Chủ tịch Fidel Castro phát biểu tại căn cứ 241. Ảnh tư liệu

Khi thăm căn cứ 241, Lãnh tụ Cuba Fidel đặt chân lên nòng pháo, từng được xem là 'vua chiến trường' của địch. Ảnh tư liệu

Lãnh đạo Cuba bắt tay thăm hỏi nữ du kích Gio Linh Hoàng Thị Chẩm khi thăm căn cứ Dốc Miếu. Ảnh tư liệu

Nữ du kích bắn tỉa xúc động được gặp Fidel

Bà Hoàng Thị Chẩm (74 tuổi, trú ở thôn Xuân Long, xã Trung Hải, huyện Gio Linh) là một trong số ít người được gặp nhà lãnh đạo Cuba - Fidel Castro.

50 năm trôi qua, ký ức của bà về cuộc tiếp xúc ngày ấy vẫn chưa phai mờ. Trong những năm chiến tranh, bà Chẩm là nữ du kích gan dạ nổi tiếng của xã Trung Hải, một xã nằm sát bờ Nam sông Bến Hải và đồi Dốc Miếu. Nơi đây có căn cứ quan trọng của đối phương, được xây dựng trên hàng rào điện tử McNamara để ngăn chặn sự chi viện từ miền Bắc cho tiền tuyến miền Nam.

19 tuổi, bà Chẩm trở thành du kích. Sau đó, bà được cử đi học bắn tỉa rồi về được giao nhiệm vụ vây ép địch ở căn cứ Dốc Miếu.

Bà Chẩm nhớ lại, một ngày gần giữa tháng 9/1973, bà nhận thông tin chuẩn bị nhận nhiệm vụ “đặc biệt”. Đến tối 14/9/1973, cấp trên báo gấp về, bà Chẩm tập trung lên căn cứ Dốc Miếu vào sáng 15/9/1973.

“Hôm ấy, xã Trung Hải có 4 người được mời lên tập trung ở Dốc Miếu để đi công tác, nhìn ai trong số này cũng đều là du kích tiêu biểu, xuất sắc nên tôi càng tự hào hơn. Sau khi biết được sẽ đón đoàn lãnh đạo Cuba và đặc biệt là Chủ tịch Fidel Castro, ai cũng phấn khởi”, bà Chẩm hồi tưởng.

Đầu giờ chiều 15/9, đoàn của Chủ tịch Fidel Castro dừng chân ở Dốc Miếu. Bà Chẩm thấy Fidel Castro to cao, uy nghi đến bắt tay những du kích tiêu biểu đang đón chào ông và phái đoàn.

Ông bắt tay mọi người có mặt. Lúc bắt tay bà Chẩm, thì ông dừng lại nhìn kỹ khuôn mặt bà đầy trân trọng vì hình ảnh một cô gái mới độ tuổi ngoài 20 đã anh dũng, kiên cường đêm ngày tấn công địch khiến ông cảm phục.

Bà Chẩm nhớ lại, bàn tay Fidel Castro nắm tay bà rất ấm áp, đôi mắt của ông tự tin rực lửa như nhắn nhủ và truyền thêm sức mạnh cho bà và những người có mặt hôm ấy không sợ hy sinh, quyết tâm chiến đấu đến cùng để góp phần giải phóng quê hương, đất nước.

Rồi Chủ tịch Fidel Castro băng qua một quãng đường dài hơn trăm mét ở đồi Dốc Miếu để kiểm tra, tận mắt chứng kiến một cứ điểm quan trọng của đối phương còn đầy rẫy bom đạn. Sau đó, Chủ tịch Fidel Castro và phái đoàn rời đi, tiếp tục ra phía Bắc.

Bà Hoàng Thị Chẩm bồi hồi nhớ ngày bà được gặp Fidel. Ảnh: Đ. Đức

Coi Fidel như người cha thứ hai

Bà Nguyễn Thị Hương (ở Phường 1, TP Đông Hà), người đã khiến Chủ tịch Fidel Castro xúc động khi vào thăm “đất lửa” Quảng Trị, thời điểm những đau thương chiến tranh vẫn còn hiển hiện nhiều nơi. Câu chuyện về cô gái Quảng Trị bị trúng bom được Chủ tịch Fidel Castro cứu sống trở thành dấu ấn khó phai trong chuyến thăm lịch sử này.

Bà Nguyễn Thị Hương cho biết, có lẽ nếu năm ấy không có sự xuất hiện của hai nhà lãnh đạo là Thủ tướng Phạm Văn Đồng và Chủ tịch Cuba - Fidel Castro, thì chắc bây giờ bà không thể có được hạnh phúc.

Sau khi thăm nhiều địa danh ở miền Nam vĩ tuyến 17, phái đoàn lãnh đạo cấp cao trở lại Vĩnh Linh. Khi đoàn xe đến Hiền Lương thì bất ngờ xảy ra vụ nổ bom bi, nạn nhân là một cô gái mới 17 tuổi, đang tham gia lao động tại đây.

Nhớ lại ký ức, bà Hương bồi hồi kể: “Năm ấy tôi là đoàn viên của xã Vĩnh Thành, huyện Vĩnh Linh, tham gia cùng nhiều anh chị em khác làm đường tại Hiền Lương. Khi nhát cuốc vừa bổ xuống đất thì trúng bom bi khiến nó phát nổ.

Cùng lúc này, đoàn xe của Thủ tướng Phạm Văn Đồng và Chủ tịch Fidel Castro đi ngang qua, cách đó chừng 500m thì dừng lại. Mặc dù lúc ấy, tôi bị thương khá nặng, nhưng vẫn còn tỉnh để nhận biết mọi người. Tôi vẫn nhớ là vị Chủ tịch Cuba đã tiến đến bên tôi, dáng người ông rất cao lớn”.

Sau khi bị trúng bom, bà Hương bị thương khá nặng. Ngay lập tức, bà được tổ y tế đi cùng đoàn sơ cứu và đưa ra điều trị tại Bệnh viện Vĩnh Linh. Lúc đó, bệnh viện đã hết máu dự trữ, Chủ tịch Cuba đã đề nghị mọi người nỗ lực tìm cách cứu sống cô gái.

Chủ tịch Fidel Castro còn đề nghị, nếu bệnh viện không có phương tiện cấp cứu, ông xin đưa cô gái ra Quảng Bình, chở về Hà Nội cấp cứu. Để có máu truyền cho bà Hương, Chủ tịch Fidel đã điều động xe ra Quảng Bình mang máu về Bệnh viện Vĩnh Linh.

Hơn một tháng sau, sức khỏe tạm ổn và được xuất viện về nhà, bà Hương càng bất ngờ hơn khi xe của bệnh viện đưa thẳng bà từ bệnh viện về trụ sở UBND xã Vĩnh Thành. Tại đây, một món quà đầy tình cảm của Chủ tịch Fidel Castro gồm: Thuốc chữa bệnh, thuốc bổ và tấm danh thiếp của ông phía dưới. Tất cả được trao cho bà trước sự chứng kiến của rất nhiều người.

Từ đó về sau, tình cảm của người phụ nữ Quảng Trị với vị lãnh tụ Cuba càng được thắt chặt. Năm nào có phái đoàn Cuba sang thăm, bà Hương đều được mời đến. Chủ tịch Fidel cũng từng mời bà Hương sang thăm Cuba, nhưng tiếc là bà đã không đi được.

“Chỉ là cuộc gặp ngắn trong tình huống đặc biệt như vậy nhưng tôi luôn trân trọng nhà lãnh đạo Cuba, xem ông như là người cha thứ hai đã tái sinh mạng sống cho mình. Tôi cũng có nhiều lần gửi thư, ảnh gia đình và quà sang Cuba, thông qua các dịp có đoàn của Việt Nam sang đó công tác. Khi ông mất, tôi rất đau buồn và thương tiếc ông”, bà Hương nói.

Đăng Đức