Yên Mô lưu giữ và phát huy giá trị hát Xẩm

Lớp truyền dạy nhạc cụ hát Xẩm tại huyện Yên Mô.

Có mặt tại mộtlớp truyền dạy nhạc cụ hát Xẩm cho gần 40 học viên, là những người yêu thích bộmôn này thuộc các CLB hát Chèo, hát Xẩm của các xã, thị trấn trên địa bàn huyệnYên Mô nhận thấy, vẫn còn không ít người, trong đó có cả những người trẻ vẫnrất yêu thích và say mê với môn nghệ thuật có phần “bình dân” này. Lớp học dochính những nhạc công – những người có nhiều năm gắn bó và cùng nghệ nhân hátXẩm Hà Thị Cầu đi biểu diễn, lưu diễn ở nhiều nơi truyền dạy.

Ông Vũ Văn Phó,Chủ nhiệm CLB hát Chèo, hát Xẩm xã Yên Phong năm nay 73 tuổi nhưng có đến hơn50 năm tham gia phong trào văn hóa, văn nghệ quần chúng tại địa phương. Ông Phóchia sẻ, ông gắn bó với bộ nhạc cụ đàn nhị mấy chục năm nay. Trong hát Xẩm, đànnhị rất quan trọng, đóng vai trò chủ đạo không thể thiếu. Trước đây, nghệ nhânHà Thị Cầu được coi là người hát xẩm duy nhất, với tài năng hiếm có khi có thểvừa hát, vừa kéo nhị lại vừa gõ phách thuần thục không kém người chơi riêng rẽmột loại nhạc cụ nào. Từng học cách kéo đàn nhị của bà Hà Thị Cầu và sau nàynhiều lần đi biểu diễn cùng bà, ông Phó cho biết, nghệ nhân Hà Thị Cầu luônmong muốn hát Xẩm sẽ được lưu truyền và nhiều người yêu thích nó.

“Việc huyện Yên Mô tổ chức các lớp truyền dạyhát Xẩm, trong đó có lớp truyền dạy nhạc cụ như thế này là một trong những hoạtđộng thiết thực, có ý nghĩa quan trọng nhằm lưu giữ và truyền dạy về hát Xẩmcho thế hệ sau. Được tín nhiệm là người truyền dạy nhạc cụ kéo nhị, tôi sẽ manghết tâm huyết, sự nhiệt tình và trách nhiệm để dạy cho những người có niềm yêuthích với ngón đàn này. Đây là nhạc cụ khó chơi, đòi hỏi người chơi phải nắmđược những nguyên lý cơ bản của nhạc cụ. Cùng với đó là phải thuộc lời bài hátđể kéo đàn nhị sao cho trùng khớp, hợp lý, hòa quyện với nội dung bài hát - ôngVũ Văn Phó chia sẻ thêm.

Cũng như ông Phó,ông Vũ Xuân Năng năm nay cũng đã vào tuổi thất thập cổ lai hi, nhưng hiện trênđịa bàn huyện Yên Mô chưa có ai có thể thay thế được ông trong việc vừa đánhtrống vừa gõ xênh cho người hát Xẩm. Dù tuổi cao nhưng ông vẫn liên tục đượcmời đi biểu diễn cùng những người hát Xẩm tại các cuộc thi, hội thi, giao lưuvăn hóa nghệ thuật trong và ngoài tỉnh. Được giao truyền dạy nhạc cụ gõ trốngcho các học viên, ông Năng cho biết, đối với hát Xẩm, việc đánh trống không dễnhư hát Chèo. Bởi trống đánh khi hát Xẩm là đôi trống mảnh, rất nhỏ, gọn, âmthanh vừa phải, trong trẻo để giữ hơi và tạo nên độ “phiêu” cho người hát. Đồngthời, người đánh trống cũng phải hiểu, thuộc bài hát và nắm được ý tứ của ngươìbiểu diễn để đánh trống sao cho phù hợp, tạo ra sự hòa quyện, nhịp nhàng vơíngười hát.

Ông Năng hiệncũng là một trong số rất ít người của huyện Yên Mô và cả nước có đôi trống mảnhvà cặp sênh quý hiếm, đã gắn bó với ông gần 50 năm qua. Những ngày còn là mộttrong những nhạc công đi theo nghệ nhân Hà Thị Cầu biểu diễn tại các góc đường,bến chợ, gốc đa, sân đình,… tiếng trống, nhịp phách và cách đánh, gõ kết hợpnhịp nhàng, khéo léo thể hiện rõ sự tự tin, niềm yêu thích của ông Năng đã làm biếtbao người yêu thích hát Xẩm phải trầm trồ, thán phục. ở lớp truyền dạy nhạc cụnày, ông Năng có nhiệm vụ truyền lại cho các nhạc công cách sử dụng hai loạinhạc cụ này, để tiếng trống Xẩm rộn ràng cùng nhịp phách lách cách thân thươngấy không bao giờ bị mai một.

Đồng chí NguyễnXuân Bính, Phó Trưởng phòng Văn hóa-Thể thao huyện Yên Mô cho biết: Hát Xẩm(hay còn gọi là hát rong, hát dạo…) là một loại hình văn hóa nghệ thuật dângian cổ truyền của dân tộc. Bên cạnh giá trị nghệ thuật, hát Xẩm còn là loại hìnhâm nhạc dân gian mang đậm tính nhân văn, thẩm mỹ và giáo dục về đạo đức, lôísống cho mọi tầng lớp trong xã hội. Huyện Yên Mô được biết đến là quê hương củahát Xẩm độc đáo và hiếm có, do vậy, những năm qua, huyện đã có kế hoạch bảo tồnvà phát huy hiệu quả môn nghệ thuật này.

Theo đó, từ năm2014, huyện Yên Mô đã mở được 8 lớp truyền dạy hát Xẩm cho giáo viên dạy âmnhạc các trường Tiểu học, THCS và các em học sinh trên địa bàn. Năm 2018, huyệntiếp tục mở lớp thứ 9 về truyền dạy hát Xẩm, là lớp đầu tiên về truyền dạy nhạccụ hát Xẩm, với mong muốn xây dựng được lớp nhạc công trẻ kế cận, trong tươnglai có thể phát huy loại hình văn hóa phi vật thể hát Xẩm. Lớp học được tổ chứctrong 2 tháng cho gần 40 học viên, là hội viên các CLB hát Chèo, hát Xẩm tronghuyện. Các học viên được truyền dạy cách sử dụng các nhạc cụ về đàn nhị, trốngmảnh và sênh - là 3 nhạc cụ quan trọng trong biểu diễn hát Xẩm.

Việc tổ chức lớptruyền dạy nhạc cụ hát Xẩm nhằm mục đích xây dựng nguồn nhân lực, góp phần bảotồn và phát triển văn hóa phi vật thể hát Xẩm cho tương lai, đưa hát Xẩm pháttriển diện rộng và bền vững trên địa bàn huyện. Đồng thời nhằm cụ thể hóa,triển khai kịp thời các nhiệm vụ bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vậtthể hát Xẩm theo tinh thần Nghị quyết số 15 của BCH Đảng bộ tỉnh, Kế hoạch số07 của UBND tỉnh và Kế hoạch số 384 của UBND huyện Yên Mô về thực hiện đề án“Khôi phục, bảo tồn và phát triển nghệ thuật hát Xẩm truyền thống” và pháttriển du lịch huyện Yên Mô đến năm 2020, định hướng đến năm 2030. Đây cũngchính là một hoạt động mang ý nghĩa bảo tồn, lưu giữ và phát triển loại hìnhvăn hóa đang có nguy cơ bị thất truyền trong dân gian, góp phần xây dựng nềnvăn hóa Việt Namtiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Bài, ảnh: Mỹ Hạnh