Ý nghĩa của hội nghị 'bộ tứ' Quad đối với ASEAN

Được nhiều người coi là một thỏa thuận nhằm chống lại sự ảnh hưởng của Trung Quốc, cuộc họp của “bộ tứ” Quad diễn ra cùng với mối quan ngại ngày càng tăng của bốn thành viên liên quan đến Bắc Kinh.

Các nhà ngoại giao hàng đầu của “bộ tứ” Australia, Ấn Độ, Nhật Bản và Mỹ tại Hội nghị Ngoại trưởng nhóm Quad lần thứ hai tại Tokyo vào ngày 6/10

Ở một số khía cạnh, cuộc họp giữa các Bộ trưởng Quad phản ánh sự tiếp nối phong cách hợp tác trong quá khứ. Các bộ trưởng ngoại giao đã trao đổi quan điểm về hành vi của Trung Quốc trong các tranh chấp khu vực và nhất trí thúc đẩy hợp tác trong lĩnh vực an ninh hàng hải, xây dựng cơ sở hạ tầng và các vấn đề mạng cùng các lĩnh vực khác cũng như tăng cường hợp tác ứng phó với đại dịch Covid-19. “Bộ tứ” cũng thảo luận về các cách để thúc đẩy khái niệm Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và duy trì trật tự dựa trên quy tắc.

Hội nghị Quad có hai “lần đầu tiên” nổi bật: Thứ nhất, đây là lần đầu tiên ngoại trưởng của 4 nước Quad tổ chức một cuộc họp độc lập. Các cuộc họp trước đó - cũng là cuộc họp đầu tiên - của Bộ trưởng ngoại giao Quad đã được tiến hành bên lề một phiên họp của Đại hội đồng Liên hợp quốc ở New York vào tháng 9/2019. Hơn nữa, các cuộc họp cấp làm việc có sự tham gia của 4 nước cũng thường được triệu tập vào bên lề các hội nghị của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Tuy nhiên, cách tiếp cận này đang bắt đầu thay đổi với việc đại dịch khiến các cuộc họp ASEAN phải chuyển sang hình thức trực tuyến thay vì trực tiếp. Giả sử rằng, các cuộc họp đa phương lớn như vậy tiếp tục bị trì hoãn, rất có thể các cuộc họp của Bộ tứ có thể phát triển thành các sự kiện độc lập. Bốn bộ trưởng ngoại giao đã đồng ý triệu tập các cuộc họp cấp bộ trưởng một cách thường xuyên, với lần lặp lại thứ ba dự kiến vào năm tới.

Cùng với quan điểm về khả năng thể chế hóa hoặc chính thức hóa thỏa thuận, xu hướng các cuộc họp Bộ tứ độc lập sẽ là mối quan tâm đối với ASEAN. Công bằng mà nói, các ý kiến từ cả bốn quốc gia sau cuộc họp ngoại trưởng Quad đã tái khẳng định sự ủng hộ của họ đối với vai trò trung tâm của ASEAN và các cơ chế trong cấu trúc khu vực. Nhưng việc không tổ chức các hội nghị của Quad bên lề sự kiện của ASEAN về lâu dài có thể đồng nghĩa với sự suy giảm tương ứng về tầm quan trọng của vai trò trung tâm của ASEAN đối với bốn quốc gia thuộc Nhóm Quad. Đây cũng là cuộc họp đầu tiên của Bộ trưởng Quad - sau cuộc họp của các quan chức cấp cao vào cuối tháng 9 - kể từ khi đại dịch Covid-19 bùng phát. Từ cuối tháng 3, các thứ trưởng ngoại giao của 4 quốc gia Quad, cũng như New Zealand, Hàn Quốc và Việt Nam, hầu như đã họp thường xuyên. Thành phần của sự sắp xếp này đã khiến một số người gọi nó là “Quad Cộng”.

Các cuộc thảo luận tại các cuộc họp này cho đến nay chủ yếu tập trung vào các phản ứng đối với Covid-19, nhưng thực tế về sự tồn tại của Quad cho thấy khả năng phát triển thành một thỏa thuận đa phương mới tồn tại trong một thế giới hậu Covid. Ví dụ, đối với Mỹ, nhóm này được cho là đặt nền tảng cho Mạng lưới Thịnh vượng Kinh tế được đề xuất bao gồm một mạng lưới các “đối tác đáng tin cậy” sẽ giúp đa dạng hóa chuỗi cung ứng toàn cầu. Mặc dù Quad 2.0 và Quad Cộng là những nền tảng tương đối non trẻ, nhưng có những điểm tương đồng với cách các quy trình ASEAN và ASEAN Cộng hoạt động. Cả hai thỏa thuận đều có một nhóm nòng cốt (tương ứng là bốn nước Quad và ASEAN), và cả hai đều tìm cách xây dựng lớp quan hệ đa phương thứ hai với các đối tác chính. Chắc chắn là còn quá sớm để đưa ra bất kỳ tuyên bố dứt khoát nào về “Quad trung tâm” trong kiến trúc khu vực, nhưng việc xây dựng mối quan hệ của Quad với các đối tác bên ngoài sẽ được theo dõi.

Nhìn chung, cuộc họp cấp Bộ trưởng thứ hai của Quad trong tháng 10 này có ý nghĩa quan trọng trong việc thể hiện cam kết của bốn quốc gia trong việc tăng cường hợp tác dựa trên lợi ích chung. Trong tương lai, sự phát triển của Quad sẽ mang lại những thay đổi trong cấu trúc khu vực và có khả năng là vai trò của các cơ chế lấy ASEAN làm trung tâm trong cấu trúc này.

Việt Dũng