Xả lũ Trị An, Dầu Tiếng: TP.HCM ứng phó ra sao?

Tình hình mưa lũ và triều cường ở khu vực miền Nam đang diễn biến phức tạp, đặc biệt là khi các hồ chứa thủy điện lớn như Trị An và Dầu Tiếng tiến hành điều tiết xả lũ. Trong bối cảnh TP.HCM đã hợp nhất đơn vị hành chính cấp tỉnh, công tác phòng chống, ứng phó thiên tai, đặc biệt là sạt lở bờ sông và nguy cơ ngập lụt, đang trở thành vấn đề cấp bách.

Hồ Trị An và Dầu Tiếng xả lũ: Có đáng lo lắng?

Chiều 27.11, Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM cho biết: thông tin cập nhật lúc 9 giờ cùng ngày, hồ Trị An đang có tổng lưu lượng xả xuống hạ du là 1.327m3/s (gồm 800m3/s qua đập tràn và 527m3/s qua tuabin phát điện).

Hồ Dầu Tiếng đang chủ động xả lũ với lưu lượng linh hoạt từ 36m3/s đến 200m3/s - Ảnh: Internet

Theo kịch bản phòng chống lũ lụt đã được phê duyệt, khi tổng lượng xả hồ Trị An dưới 3.600m3/s thì sẽ không gây ảnh hưởng đến địa bàn TP.HCM sau hợp nhất (khu vực gần tràn xả lũ nhất là địa bàn tỉnh Bình Dương cũ).

Đối với hồ Dầu Tiếng, cơ quan chức năng đang chủ động xả với lưu lượng linh hoạt từ 36m3/s đến 200m3/s. Mục đích của đợt xả kéo dài đến ngày 2.12.2025 này là chủ động hạ thấp mực nước hồ trong thời điểm triều thấp để tăng dung tích phòng lũ trước nguy cơ mưa lớn do ảnh hưởng của bão.

Theo kiểm tra thực địa và báo cáo, lưu lượng xả hồ Dầu Tiếng dưới 200m3/s không gây ảnh hưởng đến các hộ dân sinh sống dọc sông Sài Gòn. Tuy nhiên, theo phương án ứng phó khẩn cấp năm 2024, khi hồ xả lưu lượng dưới 200 m3/s vẫn có khả năng gây ảnh hưởng đến dân cư thuộc địa bàn TP.HCM.

Đối với các hồ nhỏ hơn như Đá Đen, Sông Hỏa, Sông Ray, việc xả lũ lớn hơn hiện nay trong điều kiện mưa lớn có khả năng ảnh hưởng đến người dân sản xuất dọc bờ sông Dinh và sông Ray.

Để tránh lặp lại tình trạng ngập úng nghiêm trọng hồi tháng 10 vừa qua (do mưa lớn và triều cường lịch sử đạt 1,78m tại trạm Phú An 9), TP.HCM đã chỉ đạo các đơn vị vận hành hồ chứa phải căn cứ vào Quyết định số 1895/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Đồng Nai, cùng với các quy trình vận hành đơn hồ.

Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM cam kết thường xuyên theo dõi diễn biến xả nước và phối hợp chặt chẽ với đơn vị chủ hồ Dầu Tiếng. Đặc biệt, trong những lúc triều cường lên cao, TP sẽ phối hợp để giảm lưu lượng xả, chỉ duy trì dòng chảy môi trường ở mức 36m3/s để tránh tổ hợp bất lợi gây ngập nặng.

Tuy nhiên, điều khiến người dân lo lắng không chỉ là lượng nước xả ra, mà là câu hỏi liệu họ có được báo trước hay không.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, hiện TP đã thiết lập một mạng lưới cảnh báo nhiều tầng, từ tin nhắn di động, truyền hình, truyền thanh cho đến từng nhóm Zalo của khu phố. Khi mực nước xả đạt đến ngưỡng nguy hiểm, hệ thống này sẽ được kích hoạt đồng loạt.

Việc cảnh báo sớm không còn phụ thuộc vào từng xã, từng phường như trước mà được đồng bộ hóa, rút ngắn thời gian từ hồ đến người dân xuống chỉ còn vài phút. Đây chính là yếu tố then chốt giúp giảm thiểu thiệt hại trong bối cảnh thiên tai ngày càng bất thường.

Điểm nóng sạt lở: 31 vị trí nguy hiểm chờ rà soát toàn diện

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, tính đến cuối năm 2024, TP.HCM cũ có 31 điểm sạt lở, trong đó nhiều điểm đã được xếp vào mức “đặc biệt nguy hiểm”, bao gồm các khu vực dân cư san sát ven sông ở Thủ Đức, Nhà Bè, Bình Chánh hay Bình Thạnh. Những điểm này không chỉ bị đe dọa bởi dòng chảy mạnh hoặc mưa lớn, mà còn bởi quá trình đô thị hóa nhanh, nhà cửa lấn chiếm hành lang sông rạch khiến dòng nước bị bóp nghẹt, tạo áp lực lớn lên bờ.

Sau khi hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, con số các điểm sạt lở thực tế có thể còn lớn hơn, nhưng phải chờ tổng hợp và trình báo cáo vào tháng 12.2025.

Trong bối cảnh ấy, đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh: Thành phố không thể chờ thiên tai ập đến rồi mới ứng phó. Một cuộc chạy đua khẩn cấp đã được kích hoạt. Hệ thống các dự án kè chống sạt lở vốn đang giậm chân ở khâu giải phóng mặt bằng được thúc đẩy nhanh hơn.

Các hộ dân sống trong khu vực nguy cơ cao cũng đang được rà soát để đưa vào diện bố trí tái định cư theo chương trình quốc gia về sắp xếp dân cư vùng thiên tai. Đáng chú ý nhất là các biện pháp kiểm soát xây dựng, xử lý vi phạm lấn chiếm sông rạch - nguyên nhân được ví như “vòng thòng lọng” siết dần dòng chảy - đang được yêu cầu thực thi mạnh mẽ hơn bao giờ hết.

Trong khi đó, bão số 15 đang tiến gần và có thể gây mưa lớn trên diện rộng. Câu hỏi đặt ra là liệu kịch bản tháng 10 có tái diễn hay không. Khi ấy, một loạt khu vực từ Bình Quới đến An Phú Đông bị nhấn chìm trong nước, triều cường lên mức lịch sử, trong khi mưa lớn kéo dài nhiều giờ.

Đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết: Khả năng tái diễn tổ hợp bất lợi này không cao, bởi các hồ chứa hiện đã hạ thấp mực nước để đón lũ, còn triều đang ở mức thấp. Nếu triều lên cao, hồ Dầu Tiếng sẽ giảm xả về mức duy trì dòng chảy môi trường, tránh cộng dồn nước khiến hạ du bị quá tải.

Nhìn toàn cảnh, mối đe dọa lớn nhất đối với TP.HCM lúc này không đến từ những con số 36, 200 hay 1.327 m³/s. Điều đáng ngại chính là sự cộng hưởng của yếu tố tự nhiên và con người: mưa bão bất thường, triều cường thay đổi khó đoán, bờ bao xuống cấp, nhà cửa xây dựng tràn xuống sát mép nước, và hệ thống thoát nước chưa theo kịp tốc độ đô thị hóa. Xả lũ chỉ là một mắt xích trong chuỗi đó, nhưng không phải mắt xích nguy hiểm nhất.

Thành phố đang nỗ lực đứng trước một mùa mưa bão được dự báo đầy biến động. Sự chủ động trong điều hành hồ chứa, mạng lưới cảnh báo thiên tai được mở rộng và quyết tâm giải quyết sạt lở là những điểm sáng đáng ghi nhận.

Tuy nhiên, với một đô thị hơn 14 triệu dân nằm giữa mạng lưới sông ngòi chằng chịt, không có biện pháp nào đủ mạnh nếu người dân thiếu thông tin và không chủ động phòng ngừa.

Hồ Quang