Việt Nam đồng hành cùng bộ luật quốc tế cho trẻ em

Việt Nam là nước đầu tiên ở châu Á phê chuẩn Công ước về Quyền trẻ em.

Trong suốt ba thập kỷ qua, những cam kết chính trị cũng như sự lãnh đạo mạnh mẽ của Nhà nước Việt Nam trong việc thực hiện quyền trẻ em đã giúp cải thiện cuộc sống hàng triệu trẻ em của đất nước…

Đầu tư cho trẻ em là đầu tư cho phát triển bền vững

Với con số 196 quốc gia phê chuẩn, có thể khẳng định, Công ước về Quyền trẻ em đã trở thành một văn kiện về quyền con người được phê chuẩn rộng rãi nhất trong lịch sử. Công ước về Quyền trẻ em chứa đựng những ý tưởng sâu sắc rằng trẻ em không chỉ là một con người bé nhỏ thuộc về cha mẹ hoặc thuộc về người lớn trong quá trình trưởng thành của các em.

Hơn hết, các em là con người, là cá nhân với những quyền của riêng mình. Công ước quy định tuổi thơ là thời kỳ đặc biệt, khác với giai đoạn trưởng thành của con người và giai đoạn này kéo dài đến 18 tuổi. Trong thời kỳ đặc biệt này, trẻ em cần được bảo vệ, được chăm sóc để lớn lên, được học tập, vui chơi để phát triển hết tiềm năng của mình.

Công ước về Quyền trẻ em quy định bốn nhóm quyền của trẻ em: Quyền sống còn, quyền được bảo vệ, quyền được phát triển và quyền được tham gia.

Ở Việt Nam, quyền trẻ em đã được quy định trực tiếp trong Hiến pháp năm 2013 gồm: Nghiêm cấm phân biệt đối xử, cưỡng bức lao động, sử dụng nhân công dưới độ tuổi lao động tối thiểu; Nhà nước bảo hộ quyền lợi của người mẹ và trẻ em; trẻ em được Nhà nước, gia đình và xã hội bảo vệ, chăm sóc và giáo dục; được tham gia vào các vấn đề về trẻ em.

Nghiêm cấm xâm hại, hành hạ, ngược đãi, bỏ mặc, lạm dụng, bóc lột sức lao động và những hành vi khác vi phạm quyền trẻ em; Nhà nước, xã hội và gia đình có trách nhiệm bảo vệ, chăm sóc sức khỏe người mẹ, trẻ em.

Trên tinh thần của Hiến pháp và Công ước về Quyền trẻ em, các quyền của trẻ em đã được ghi nhận đầy đủ trong Luật Trẻ em năm 2016 bao gồm: Quyền sống còn; Quyền được khai sinh; Quyền có quốc tịch; Quyền được chăm sóc sức khỏe; Quyền được chăm sóc, nuôi dưỡng; Quyền sống chung với cha mẹ; Quyền được học tập; Quyền vui chơi, giải trí; Quyền được phát triển năng khiếu; Quyền có tài sản; Quyền được tham gia…

Công ước yêu cầu phải đảm bảo cho tất cả trẻ em không bị phân biệt đối xử dưới bất kỳ dưới hình thức nào đều được hưởng các dịch vụ xã hội, được bảo vệ, được lớn lên trong môi trường an toàn, vệ sinh, được hỗ trợ, được chăm sóc và được lắng nghe, cũng như được tham gia vào các hoạt động xã hội.

Với đường lối nhất quán của Nhà nước Việt Nam là đặt trẻ em vào trọng tâm ưu tiên của đầu tư cho xã hội, đầu tư cho trẻ em là đầu tư cho phát triển bền vững và chuẩn bị tốt nhất cho nguồn nhân lực, Hiến pháp Việt Nam năm 2013 là một bước tiến bộ về bảo đảm quyền trẻ em với một chương quy định về quyền con người và các điều khoản cụ thể về quyền trẻ em.

Luật Trẻ em năm 2016 đã đưa ra một khung pháp lý nền tảng nhằm đảm bảo thực hiện đầy đủ quyền cho mọi trẻ em với các điều khoản phù hợp hơn với Công ước về Quyền trẻ em. Các bộ luật, luật khác trong quá trình sửa đổi, bổ sung cũng luôn cập nhật, đáp ứng ngày càng đầy đủ hơn các thông lệ và chuẩn mực quốc tế có liên quan đến quyền trẻ em, như: Hình sự, Tố tụng hình sự, Xử lý vi phạm hành chính, Lao động, Hôn nhân và Gia đình, Tổ chức tòa án nhân dân…

Trong suốt ba thập niên qua, những cam kết chính trị cũng như sự lãnh đạo mạnh mẽ của Nhà nước Việt Nam trong việc thực hiện quyền trẻ em đã giúp cải thiện cuộc sống cho hàng triệu trẻ em trên đất nước. Tỉ lệ trẻ dưới 5 tuổi tử vong đã giảm đáng kể, tỉ lệ tiêm chủng cao, số trẻ em được đến trường cao nhất trong lịch sử. Các lĩnh vực như nước sạch và vệ sinh môi trường cho trẻ em cũng đạt được nhiều tiến bộ đáng kể…

Những thách thức ở chặng cuối cùng

Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu nhưng những thay đổi trên toàn cầu, như sự phát triển của công nghệ số, biến đổi của môi trường sống, di cư ồ ạt đang đặt ra những thách thức mới trong bảo đảm thực hiện đầy đủ các quyền trẻ em trên thế giới cũng như Việt Nam.

Các chuyên gia về trẻ em cho rằng Việt Nam hiện đang đối mặt với “những thách thức ở chặng cuối cùng” trong việc không bỏ lại phía sau bất cứ trẻ em hay trẻ chưa thành niên nào. “Những thách thức ở chặng cuối cùng” đó là sự đô thị hóa và di cư dẫn đến tình trạng trẻ em nông thôn thiếu sự chăm sóc, bảo vệ của cha mẹ.

Trẻ em cùng cha mẹ đến đô thị, khu công nghiệp khó tiếp cận dịch vụ cơ bản có chất lượng; giáo dục, đặc biệt giáo dục mầm non thiếu và không đảm bảo tiêu chuẩn; không được khai sinh; không tiếp cận được bảo hiểm y tế; gia tăng tai nạn thương tích do thiếu giám sát của gia đình... Trong khi đó, trẻ em ở đô thị cũng chịu áp lực do thiếu hạ tầng dịch vụ giáo dục, y tế, vui chơi giải trí; môi trường sống thiếu an toàn bởi tai nạn giao thông, tệ nạn xã hội, ô nhiễm môi trường….

Theo con số của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, có khoảng 5,5 triệu trẻ em ở Việt Nam là trẻ em nghèo đa chiều, nghĩa là các em không được thực hiện hai trong số các quyền cơ bản về giáo dục, y tế, dinh dưỡng, nhà ở, hòa nhập xã hội, nước sạch và vệ sinh.

Hiện cả nước vẫn còn gần 2 triệu trẻ em dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng thấp còi; 3 triệu trẻ em không được sử dụng nước sạch; hơn 8% trẻ em từ 11-14 tuổi và gần 30% trẻ em dân tộc thiểu số là trẻ em ngoài trường học; gần 700.000 trẻ khuyết tật vẫn gặp phải những rào cản để có thể được giáo dục hòa nhập…

Tình trạng xâm hại, bạo lực trẻ em vẫn diễn ra ở hầu hết các tỉnh, thành phố trong cả nước gây bức xúc trong xã hội. Cách mạng công nghiệp 4.0 và phát triển internet, mạng xã hội một mặt tạo môi trường để trẻ em phát triển trí tuệ, giao tiếp xã hội nhanh hơn thì cũng đồng thời làm gia tăng các nguy cơ bị ảnh hưởng bởi thông tin xấu, độc, thiếu chuẩn mực; bị bạo lực, xâm hại trên và thông qua môi trường mạng. Trẻ em còn là đối tượng chịu ảnh hưởng đầu tiên và dai dẳng của biến đổi khí hậu, thiên tai, môi trường khắc nghiệt, suy giảm nguồn tài nguyên…

Để vượt qua những thách thức này, các chuyên gia cho rằng cần hành động mạnh mẽ và tăng cường đầu tư hơn nữa, điều quan trọng là Việt Nam cần đẩy mạnh khung pháp lý để phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế, bao gồm nâng độ tuổi trẻ em trong Luật Trẻ em lên 18 tuổi, để các em có thể được hưởng lợi từ hệ thống bảo vệ trẻ em.

Trẻ em phải được pháp luật bảo vệ khỏi mọi hình thức xâm hại, bao gồm cả bạo lực, trừng phạt thân thể, quấy rối hoặc bất cứ hình thức khiêu dâm trẻ em hay xâm hại tình dục. Ngoài ra, cần một hệ thống công tác xã hội mạnh hơn, có thể đảm bảo một mạng lưới dịch vụ hỗ trợ, bắt đầu từ phòng ngừa và can thiệp sớm tại cấp cơ sở, cho đến các dịch vụ chuyển gửi và bảo vệ trẻ em chuyên biệt.

Bà Rana Flowers, Trưởng Đại diện UNICEF tại Việt Nam: “Cho đến hôm nay, Công ước vẫn có giá trị kêu gọi đẩy mạnh thực hiện quyền trẻ em. Cần hành động mạnh mẽ hơn, trên phạm vi toàn cầu cũng như ở Việt Nam để không chỉ quyền của trẻ em được thực hiện mà các mục tiêu phát triển bền vững cho trẻ em, tăng cường bảo vệ trẻ em khỏi bị xâm hại và đảm bảo giải quyết một cách có hiệu quả những nguy cơ vi phạm quyền trẻ em cũng cần được thực hiện”.

Bà Rana Flowers, Trưởng Đại diện UNICEF tại Việt Nam.

Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung - Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban Quốc gia về trẻ em: “Với nỗ lực cao nhất, dành những gì tốt nhất cho trẻ em, Nhà nước Việt Nam đã không ngừng làm hài hòa pháp luật quốc gia với Công ước Quyền trẻ em.

Ông Đào Ngọc Dung Bộ trưởng Bộ Lao động Thương binh và Xã hội.

Cùng với hệ thống pháp luật về quyền trẻ em không ngừng được xây dựng theo hướng ngày càng tiến bộ, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế của Việt Nam, nhiều chính sách, chương trình, kế hoạch, đề án được Chính phủ ban hành và chỉ đạo thực hiện để bảo đảm các quyền của trẻ em được đáp ứng ngày càng đầy đủ hơn và giải quyết các vấn đề trẻ em phát sinh”.

Xuân Hoa