Vì sao Trung Quốc đổ tiền vào những hòn đảo nam Thái Bình Dương?

Người dân tại đảo Guadalcanal, Quần đảo Solomon ngày 8/6.

Tuy nhiên, khi nhìn sang hướng khác, về phía con đường chính đi qua Honiara, thủ đô Quần đảo Solomon (quốc gia gồm 6 đảo lớn và hơn 900 đảo nhỏ tại Châu Đại Dương) ông thấy một hình thức đầu tư nước ngoài khác: hàng chục tòa nhà và doanh nghiệp được mua hoặc xây dựng bởi những người nhập cư Trung Quốc.

Lần gần đây nhất Guadalcanal lo ngại về vấn đề bị tiếp quản là khi 60.000 lính Mỹ chiến đấu với binh sĩ Nhật để kiểm soát hòn đảo này tại một trong những trận đấu ác liệt nhất của Thế chiến II. Giờ đây, nơi này lại trở thành sân khấu của một cuộc cạnh tranh chiến lược mới.

Sau nhiều năm Trung Quốc bơm đầu tư và nhiều người nhập cư nước này đến nam Thái Bình Dương, Australia và Mỹ đang cảnh báo các quan chức địa phương không nên dựa dẫm quá nhiều vào Trung Quốc. Họ cũng đẩy mạnh cạnh tranh với viện trợ, cơ sở hạ tầng và ngoại giao của Trung Quốc.

Rõ ràng là "cạnh tranh ảnh hưởng trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương đang gia tăng", Matt Matthews, phó trợ lý ngoại trưởng Mỹ về Đông Á và Thái Bình Dương, nhận xét.

Mỹ đã cam kết bơm hơn 350 triệu USD cho các quốc đảo Thái Bình Dương dưới hình thức trợ giúp thực thi pháp luật, giúp quản lý thủy sản và các viện trợ khác. Ngân hàng Thế giới đã tăng gấp đôi ngân sách phát triển chính cho Thái Bình Dương, tăng lên mức 808 triệu USD trong thời gian ba năm.

Australia còn đi xa hơn, ngân sách để viện trợ cho Thái Bình Dương năm nay của họ là 960 triệu USD, tăng 18% so với năm ngoái. Một phần lớn trong số tiền đó sẽ được dùng cho việc lắp đặt cáp ngầm dưới biển nối Guadalcanal và Papua New Guinea với trung tâm internet toàn cầu của Australia.

Các chuyên gia cho rằng sự "chịu chi" của Australia là ví dụ tiêu biểu cho thấy nỗ lực tăng cường nhằm chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực.

Thực tế, lý do dự án cáp của Australia được thực hiện có liên quan đến Trung Quốc. Công ty Huawei của Trung Quốc năm ngoái thông báo rằng họ dự định đặt cáp và cung cấp cho Quần đảo Solomon internet tốc độ cao. Khi Australia biết về kế hoạch đó, họ dọa rút giấy phép khi cáp đến Sydney vì họ coi Huawei là mối đe dọa an ninh mạng.

Các quan chức Australia ngay lập tức đưa ra một giải pháp thay thế: Australia sẽ trả tiền để lắp đặt cáp và nó sẽ bắt đầu hoạt động vào năm 2019. "Chính phủ Australia đã theo dõi rất chặt chẽ tình hình", James Batley, cựu ủy viên cao cấp của Australia tại Quần đảo Solomon, nói. Khi họ nhìn thấy đề xuất cáp của Trung Quốc, người Australia ngay lập tức can thiệp và nói 'xin lỗi, đó là một lằn ranh đỏ với chúng tôi".

Kết nối internet tại Quần đảo Solomon rất yếu vì những đám mây bão thường gây trở ngại cho các vệ tinh. "Dự án cáp này rất quan trọng", Molea nói. "Sau khi nó được triển khai, hy vọng chúng ta có thể thiết lập ngân hàng và thanh toán điện tử".

Tuy nhiên, nhiều người cho rằng để thực sự cạnh tranh với Trung Quốc, Australia, Mỹ và các đồng minh cần phải làm nhiều hơn, rõ ràng hơn và ít quan liêu hơn. Các gói viện trợ từ Canberra và Washington thường không tập trung vào cơ sở hạ tầng hữu hình như dự án cáp nói trên mà thay vào đó là hỗ trợ về mặt quản trị và thực thi pháp luật. Những công việc đó rất phức tạp và khó thấy được kết quả nhanh chóng.

Các quan chức khu vực thường phàn nàn rằng nhiều phần tiền viện trợ bị hạn chế hoặc được chuyển đến các nhà tư vấn và nhà thầu nước ngoài, khiến nhiều người đặt câu hỏi: Tại sao chúng ta không thử làm việc với Trung Quốc?

Anthony Veke, 41 tuổi, lãnh đạo của Guadalcanal, muốn thúc đẩy tương lai với nhiều đối tác khác nhau. Veke đã đến Trung Quốc hai lần trong năm qua để theo đuổi đầu tư cho phát triển du lịch trên bờ biển phía tây của hòn đảo.

Ông nói thêm rằng ông muốn xây một con đường mới đi vòng quanh Guadalcanal và nâng cấp cho sân bay quốc tế. "Chúng ta không thể tự kìm kẹp bản thân", Veke nói. "Chúng ta phải có cơ hội nhìn vào các mối khác để tìm kiếm những phương án có lợi cho người dân".

Nhiều cửa hàng dọc theo con đường chính qua Honiara có chủ sở hữu Trung Quốc. Trong khu phố Tàu tại Honiara có một trường học Trung Quốc do Bắc Kinh rót tiền. Matthew Quan, 52 tuổi, chủ tịch Hiệp hội người Hoa ở Quần đảo Solomon, cho biết việc mở rộng của cộng đồng người Hoa tại đây là tự nhiên, do sự di cư và các yếu tố kinh tế.

Tuy nhiên, dòng chảy này không phải lúc nào cũng được chào đón. Không ai biết rõ khối tài sản của người Hoa tại Solomon; ngay cả quy mô dân số người Hoa tại đây cũng là điều bí ẩn. Matthew Quan giải thích rằng nhiều người Trung Quốc đến đây với tư cách du khách rồi hối lộ các quan chức để lấy thị thực cho phép họ ở lại. "Có thể nói rằng họ khá tự tung tự tác", Quan nói, đề cập đến những người nhập cư gần đây. "Và giới chức Quần đảo Solomon thì dễ bị thao túng".

Molea kêu gọi các quan chức ngăn chặn tất cả giao dịch mua và đầu tư của người Hoa cho đến khi có thống kê công khai họ sở hữu những gì. Tuy nhiên, việc đó nhiều khả năng không xảy ra. Đối với Guadalcanal và nhiều hòn đảo khác trong khu vực, họ muốn nhanh chóng nắm lấy những lời đề nghị từ các cường quốc trên thế giới chứ không phải xua đuổi chúng.

Đi vào sâu trong đất liền khoảng 1-2 giờ từ bờ biển Guadalcanal, dọc theo sông Tina, Ngân hàng Thế giới hy vọng sẽ xây dựng một đập thủy điện nhằm giảm giá điện. Tuy nhiên, hơn một thập kỷ sau khi dự án này được đề xuất, đập vẫn chưa được xây dựng.

Ngay gần đó là một ví dụ rõ ràng về năng suất của Trung Quốc: một mỏ vàng lớn của công ty Australia bị đóng cửa vào năm 2014 và sau đó bán lại cho một nhà phát triển Trung Quốc vào năm ngoái. Mỏ mở cửa trở lại vào tháng 5, cung cấp việc làm cho nhiều người nhưng môi trường làm việc giờ nguy hiểm hơn.

Các bộ lạc địa phương nhận thấy rằng rằng các chủ sở hữu mới ít cẩn thận hơn về an toàn lao động so với người Australia. Nhân viên không đeo kính bảo hộ hoặc sử dụng ủng thường xuyên. Những nhiệm vụ lẽ ra phải được theo dõi chặt chẽ giờ bị lơ là.

"Người Australia có rất nhiều quy định", điều tra viên của bộ lạc, Densley Kesi, nói. "Người Trung Quốc thì không. Việc đó làm tôi lo lắng".

Quảng Trị (tổng hợp)