Vì sao người ta không cải cách tiếng Anh

Tiếng Anh là ngôn ngữ quốc tế. Mọi người cho rằng vì nó đủ… đơn giản và có quy tắc tương đối quy củ. Nhưng không phải người nói tiếng Anh trôi chảy nào cũng nghĩ vậy. Bởi đôi khi, chữ viết và cách phát âm trong tiếng Anh có thể cách biệt một trời một vực. Masha Bell là một người như vậy.

Masha Bell, người vận động mạnh mẽ để cải cách chữ viết tiếng Anh, có nhiều tác phẩm về việc tiếng Anh “khốn khổ” như thế nào. Không ai nghĩ rằng Bell có thể phàn nàn về tiếng Anh, khi bà sống nhờ việc dạy chúng trong hầu hết cuộc đời mình.

Nhưng bà vẫn phàn nàn, và cất công đếm được “có ít nhất 3.700 từ có cách phát âm thật không thể tin nổi”. Ví dụ, có 457 từ chữa âm “ee” mà chỉ có thể nhớ bằng cách… học vẹt, không hề có quy tắc nào cả.

Cũng như vị giáo sư nọ, bà đã đưa vấn đề ra trước công chúng. Trong một bài đăng gửi trang The Independent, bà nói sự phức tạp ấy đã tạo nên chi phí khổng lồ. Để đọc viết thành thạo tiếng Anh trung bình một đứa trẻ phải mất 3 năm, trong khi ngườ Phần Lan hoàn toàn có thể làm điều tương tự với ngôn ngữ mẹ đẻ chỉ trong 6 tháng. Sự đơn giản và chính xác trong chữ viết Phần Lan góp phần xóa mù chữ nhanh chóng. Cải cách chữ viết tiếng Anh sẽ làm nên điều tương tự, bởi hiện nay, một phần sáu trẻ 11 tuổi không thể đọc hiểu đủ cho nhu cầu của giáo dục trung học.

Ảnh: scratchtap

Masha Bell chỉ là một trong số rất nhiều người nuôi ước mơ cải cách như vậy. Những người thành công nhất nhất có Samuel Johnson and Noah Webster với từ điển giúp loại bỏ rất nhiều biến thể địa phương. Nhưng đó cũng là bước tiến lớn nhất mà các nhà cải cách có thể làm được với mong muốn thay đổi chữ viết. Hàng loạt cái tên nổi tiếng khác đã thất bại như Theodore Roosevelt(Tổng thống thứ 26 của nước Mỹ), H.G. Wells (nhà văn Anh), Charles Darwin (nhà khoa học nổi tiếng của Anh), Isaac Asimov (nhà văn, giáo sư sinh hóa) và Công tước Edinburgh (chống của Nữ hoàng Anhg Elizabeth II).

Tại sao lại vậy? Bà Bell có những lập luận khá tốt để chống lại cách viết rắc rối của tiếng Anh. Nhưng bà, theo Economist, đã không nhìn ra rằng mọi sự cải cách, bất kể đúng đắn đến đâu, cũng cần “thiên thời địa lợi nhân hòa”. Apple không phải người đầu tiên làm ra máy tính bảng, nhưng máy tính bảng chỉ thực sự phát triển khi vào tay Táo khuyết. Bởi lúc đó, người dùng đã sẵn sàng để đón nhận một thứ vướng víu hơn điện thoại có khả năng xử lý kém cỏi hơn nhiều so với máy tính, laptop.

Tương tự, các nhà ngôn ngữ học chỉ thay đổi được trong những hoàn cảnh chính trị và xã hội nhất định. Cuộc cải cách lớn nhất gần đây là tiếng Đức vào năm 1996, với trọng tâm chủ yếu là thống nhất sự tương quan giữa cách nói và cách viết. Nó đã trở thành bắt buộc trong trường học và cơ quan quản lý nhà nước. Tuy nhiên, một phong trào chống lại cũng lớn mạnh không kém đã buộc Tòa án Hiến pháp phải nhảy vào cuộc. Tòa đã thừa nhận quyền tự do của con người trong việc lựa chọn cách nói, cách viết của mình, khi không hề có luật định chính thức buộc họ phải đọc/viết như thế nào. Tức là, bên ngoài trường học, họ thích nói kiểu gì cũng được.

Về cơ bản, cuộc cải cách trên có thể xem như thành công. Nhưng nó làm được vậy là bởi việc thay đổi rất đơn giản, hầu như không làm thay đổi các quy tắc sử dụng ngôn ngữ quen thuộc.

Đó chính xác là vấn đề mà các đề xuất cải cách ngôn ngữ khác gặp phải. Tương tự như bạn phải học thuộc cách sử dụng các trường hợp bất quy tắc, những người đã nói tiếng Anh sẽ phải học lại để quen thuộc với hệ thống mới. Số lượng người này chắc chắn không nhỏ, và chi phí là khủng khiếp.

John Hart, một nhà cải cách thế kỷ 16, nhận ra rằng mặc dù hệ thống đề xuất của ông tốt hơn và dễ học hơn so với tiếng Anh hiện tại, nhưng có vẻ khó khăn hơn cho những người quen sử dụng chúng. Tại sao họ phải học lại tất cả? Các nhà cải cách thường nói rằng cách phát âm và chữ viết nên tương ứng. Nhưng cũng có người đặt câu hỏi: “Bất kỳ hệ thống cải cách nào cũng cố gắng đưa chữ viết phản ánh đúng âm thanh. Vậy anh sử dụng cách phát âm nào? Anh nói tiếng Anh mới dễ hơn, nhưng người khác cũng có thể nói tiếng Anh hiện tại dễ dàng hơn. Khi nó không dễ dàng với họ, họ có quyền từ chối. Một cải cách chỉ có thể xảy ra khi phải hấp dẫn được tất cả người nói tiếng Anh.

Có thể có cửa nào đó để giúp người ta giải quyết chuyện “bất quy tắc”, hay những rắc rối nào đó mà có người cho rằng không hợp lý, quá phức tạp. Và thực tế nó vẫn đang âm thầm xảy ra. Người ta có thể dùng cách viết khác, thường ngắn gọn hơn, từ đời sống thông thường, và khi số lượng người dùng đủ lớn, các nhà ngôn ngữ học mới có thể thống nhất đưa vào trong từ điển.

Tuy nhiên, nhìn vào các đề xuất cải cách đãi từng tồn tại, quy tắc không hoàn hảo có lẽ vẫn hợp thời hơn. Ngay cả khi hệ thống hiện tại có chi phí lớn, thì chuyển sang một hệ thống mới có chi phí có thể còn lớn hơn nhiều. Đó là điều mà các nhà cải cách, thường là nhà ngôn ngữ học, không thể làm được. Họ phải trông chờ vào những cái đầu kinh tế,

Lục Kiếm