Vì sao hiệp định thương mại Bắc Mỹ mới 'làm khổ' Trung Quốc

Tâm điểm “nền kinh tế phi thị trường”

Một điều khoản đặc biệt trong Hiệp định thương mại Mỹ-Mexico-Canada (USMCA) mới sẽ cho Washington quyền phủ quyết trên bất kỳ nỗ lực nào của Canada hoặc Mexico để đồng ý với một thỏa thuận thương mại tự do với một nền kinh tế phi thị trường. Đây là một mối đe dọa lớn đến vị trí của Trung Quốc trong hệ thống thương mại toàn cầu.

Nếu một trong ba nước ký thỏa thuận thương mại tự do với một nước không được công nhận là nền kinh tế thị trường, một trong hai bên còn sẽ có quyền, theo điều 32.10, để chấm dứt USMCA với một thông báo trước 6 tháng và hình thành thỏa thuận song phương của riêng mình với các điều khoản tương tự. USMCA cần phải được chính phủ của cả ba nước, bao gồm cả Quốc hội Mỹ, thông qua, và sẽ không diễn ra cho đến đầu năm tới.

Bất chấp việc Trung Quốc liên tục yêu cầu về việc được công nhận nền kinh tế thị trường, Mỹ và Liên minh châu Âu đã từ chối điều này. Đây là một sự phân biệt kỹ thuật trong khuôn khổ Tổ chức Thương mại Thế giới sẽ làm giảm khả năng của Washington và Brussels áp đặt lệnh trừng phạt thương mại ở Bắc Kinh.

Với quyền xem xét và sau đó cản trở hoặc phủ quyết một thỏa thuận thương mại tự do có thể giữa Trung Quốc và Canada hoặc Mexico, Mỹ có thể chặn các “cửa hậu” tiềm năng cho các sản phẩm Trung Quốc thâm nhập vào thị trường Mỹ thông qua các nước láng giềng, làm giảm vị thế của Bắc Kinh trong các cuộc đàm phán thương mại trong tương lai.

Điều khoản này thực tế sẽ chấm dứt bất kỳ sự liên minh nào giữa Canada và Trung Quốc - đối tác thương mại lớn thứ hai của Canada sau Hoa Kỳ - trong một thỏa thuận thương mại tự do tiềm năng.

Nhưng điều khoản này có ý nghĩa rộng hơn là nó sẽ ngăn cản bất kỳ thỏa thuận tiềm năng nào của Trung Quốc-Canada trong tương lai. Nếu Mỹ đưa một điều khoản tương tự vào các hiệp định thương mại mà EU đang đàm phán với EU và Nhật Bản, có nghĩa là nó sẽ xóa bỏ hy vọng kinh doanh tốt nhất của Bắc Kinh với EU, Nhật Bản và Canada để bù đắp một cuộc chiến thương mại kéo dài với Mỹ, theo các chuyên gia thương mại.

Song Eui-young, một giáo sư kinh tế chuyên về thương mại quốc tế tại Đại học Sogang ở Seoul, cho biết mệnh đề này là dấu hiệu cho thấy mong muốn của Washington tạo ra một “liên minh kinh tế” chống lại Trung Quốc.

Tổng thống Donald Trump đã từ bỏ chiến lược ban đầu của ông trong việc tranh cãi với tất cả các đối tác thương mại lớn của Mỹ cùng một lúc, thay vào đó theo đuổi “lập trường thương mại mới để đoàn kết châu Âu, Nhật Bản và Canada thành một liên minh kinh tế chống lại Trung Quốc”. Điều khoản phủ quyết đưa ra một trở ngại không thể vượt qua đối với các hiệp định thương mại tự do khả dĩ giữa Trung Quốc và các đối tác thương mại lớn của Mỹ.

Ý nghĩa rộng lớn hơn

Kotaro Tamura, thuộc Viện Milken, cho biết USMCA “chắc chắn được thiết kế để kìm hãm Trung Quốc về thương mại”, với việc Washington sử dụng mệnh đề “nền kinh tế phi thị trường” như một bài kiểm tra lòng trung thành đối với các đối tác thương mại chính của mình. "Mỹ sẽ cố gắng đạt được một thỏa thuận tương tự với các nước khác xung quanh Trung Quốc, bao gồm cả Nhật Bản", Tamura dự đoán.

Một hệ thống thương mại do Mỹ lãnh đạo không bao gồm Trung Quốc sẽ là viễn cảnh tồi tệ nhất đối với Bắc Kinh bởi vì cấu trúc như vậy có thể dẫn đến việc tái cơ cấu quan hệ kinh tế quốc tế và chuỗi giá trị toàn cầu.

Cho đến nay, Trung Quốc đã ký 16 thỏa thuận thương mại tự do song phương, bao gồm cả Australia, New Zealand, Iceland, Hàn Quốc, Singapore và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á 10 quốc gia, chiếm khoảng ¼ tổng thương mại nước ngoài của Trung Quốc. Tuy vậy, Trung Quốc không có thỏa thuận thương mại tự do với Canada, Mexico, Nhật Bản, châu Âu hay Mỹ.

Christine Loh, một giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hồng Kông, cho biết động thái của Mỹ để hình thành một liên minh thương mại mới trong cuộc chiến thương mại với Trung Quốc sẽ “thay đổi chuỗi cung ứng trên toàn thế giới”.

Một số ngành công nghiệp, chẳng hạn như sản xuất hàng may mặc và giày dép, đã bắt đầu di chuyển ra khỏi Trung Quốc đến các nền kinh tế đang phát triển khác với chi phí lao động, năng lượng và chi phí cho thuê thấp hơn. Các doanh nghiệp Trung Quốc đã bắt đầu tham gia vào cuộc chuyển dịch sản xuất này, khi mà mức thuế của Mỹ đã lấy đi của họ khả năng tạo ra lợi nhuận ở nhà.

Arthur Kroeber, người đứng đầu nghiên cứu và là người đồng sáng lập công ty tư vấn kinh tế Gavekal Dragonomics, đã viết trong một bài phân tích vào hôm 2.10 rằng USMCA có thể chấm dứt việc chiến thuật ban đầu ông Trump là “cạnh tranh với bất kỳ ai và mọi người”. Ông nói rằng giờ đây Mỹ sẽ chỉ tập trung vào một cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, nhưng đó là một cuộc chiến kéo dài.

Nguồn SCMP

Mạnh Đức