Về Tràm Chim – Đồng Tháp Mười nghe chuyện 'lúa ma' huyền thoại

Vườn quốc gia Tràm Chim thuộc tỉnh Đồng Tháp là một khu đất ngập nước, được xếp trong hệ thống rừng đặc dụng của Việt Nam. Nơi đây có nhiều loài chim quý, đặc biệt là sếu đầu đỏ, một loài chim cực kỳ quý hiếm, có tên trong sách đỏ.

Đến với Tràm Chim, du khách có thể bắt đầu từ khu A1 để khám phá. Sẽ rất khó khăn để đi hết hơn 7.000 ha diện tích chỉ trong một ngày. Du khách có thể chọn đi vào lúc bình minh hoặc lúc buổi chiều để tận hưởng những khung cảnh tuyệt diệu.

"Lúa ma" hay còn gọi là lúa trời, sinh sôi phát triển rất mạnh vào mùa nước nổi. Người dân xứ Tháp Mười coi đây là tặng vật thiên nhiên quý giá ở vùng ngập nước khắc nghiệt. Bây giờ, "lúa ma" chỉ có ở những nơi mà con người ít lui tới.

Cả vùng Đồng Tháp Mười giờ chỉ còn thấy bóng dáng của loại lúa huyền thoại này ở Vườn quốc gia Tràm Chim.

Giờ đây, "lúa ma" trở nên rất quý hiếm, người giàu có tiền cũng không thể mua được. Đây là một nguồn lợi tự nhiên quan trọng giúp nhân dân Đồng Tháp Mười vượt qua cơn thiếu ăn để chờ mùa chính vụ. Nó còn là nguồn lương thực dự trữ đáng kể giúp bộ đội Việt Nam chống đói trong những năm tháng kháng chiến.

Là giống lúa mọc tự nhiên hoang dã, không cần trồng trọt nên người dân gọi là lúa trời. Người dân ở đây nói rằng "lúa ma" rất kỳ lạ, khi chín chúng rất sợ mặt trời. Lúa chín tới, nếu không có người đập thì khi mặt trời sẽ tự nhiên rụng, nên gọi là "lúa ma". Hay một cách lí giải khác, sở dĩ dân gian gọi là "lúa ma" vì hạt lúa có đuôi rất dài, chim, chuột rất sợ ăn phải những hạt này vì nếu lỡ ăn thì chắc chắn sẽ chết vì không thể nuốt được.

Khi mùa mưa bắt đầu, lúa sinh sôi lẫn lộn cùng cây cỏ dày đặc tại những khu vực như Gò Trâu, Gò Tre, Gò Lao Vôi… nên người không quen đi vào đây không thể phân biệt đâu là lúa, đâu là cỏ.

Đến khoảng tháng 8, lúc nước lũ dâng cao, lúa ma với sức sống mãnh liệt đã bỏ lại các loài cỏ thường khác để ngoi lên. Bất kể nước dâng tới đâu, lúa cũng vượt lên khỏi mặt nước để làm đòng, trổ bông… Kéo dài tới tháng 12, lũ rút, cũng hết một đời lúa.

Thân lúa cứng cỏi, lá to, phát triển đều đặn nhờ sương gió và mưa. Bông lúa dài, cứng hơn bình thường và khi chín không “cong trái me” mà thẳng đứng theo thân cây. Hạt lúa ma cũng dài gấp rưỡi bình thường.

Lúa chín chỉ vài hạt mỗi lần và khoảng 8,9h sáng là lúa lại rụng xuống nước, nên việc thu hoạch "lúa ma" cũng chỉ diễn ra trước khi trời sáng.

Thu hoạch "lúa ma" cũng không gặt, cắt mà phải dùng cây để đập. Vì lúa mọc giữa đồng cỏ âm u, lại chín ngay mùa nước lên nên phải thu hoạch bằng xuồng. Khi đập "lúa ma" cần hai người ngồi trên xuồng. Dụng cụ thu hoạch lúa ma được thiết kế đặt biệt. Mgười cầm sào chống, còn người kia điều khiển cần đạp nhịp nhàng làm bông lúa chín rơi vào tấm mê bồ đặt trên thuyền. Đập từ gà gáy đến khi mặt trời ló dạng là lúa rụng đầy xuồng.

Hạt "lúa ma" hơi ngà nhưng là loại gạo ngon nhất trên đời. Hạt gạo chắc, nấu rất lâu chín. Một nồi cơm gạo "lúa ma" nấu tốn thời gian gấp ba lần nồi cơm nấu gạo bình thường. Nhưng được cái cơm rất thơm, hạt béo, ngọt lạ lùng.

Hạt "lúa ma" sống rất lâu trong đất, đến mùa hạt sẽ nảy mầm rồi vươn cao. Nước lũ dâng cao tới đâu thì cây lúa cũng ngoi theo tới đó.

Do "lúa ma" thường mọc hoang dại ven sông, rạch, ao nhỏ trong vườn cây ăn trái nên người không có chuyên môn không thể phân biệt được "lúa ma" với lúa cỏ và cỏ vì hạt lúa nhỏ như bông cỏ.

Khoảng tháng 9 âm lịch lúa ma trổ bông. Chừng 2-3 tuần sau thì bắt đầu chín. Nhưng mỗi ngày chỉ chín 1-2 hạt. Khi lúa chín hết bông thì mất khoảng hai tuần. Nước ngập mênh mông nên muốn vào đây thu hoạch chỉ có cách duy nhất là đi bằng xuồng.

Mùa nước nổi cũng là lúc những đồng sen nở rộ khắp nơi. Rảo bước dạo chơi trên những bờ đê hay khua mái chèo rẽ nước lướt giữa hương sen thoang thoảng để thấy lòng thật thuần khiết.

Về Tràm Chim mùa nước nổi, bạn đừng quên thưởng thức các đặc sản đầy quyến rũ như cá chạch lấu phơi khô chấm mắm mặn, lẩu cá linh với bông điên điển, chuột đồng quay lu, cá óc nướng trui cuốn đọt sen non…

Xuân Thanh