Về miền đất Tổ nghe hát Xoan truyền thống

Truyền thuyết lưu truyền trong dân gian rằng, vào dịp mùa xuân, vua Hùng cùng các lạc hầu, lạc tướng đi tìm đất xây thành có nghỉ lại tại một gò đất (nay là miếu Lãi Lèn thuộc thôn Phù Đức, xã Kim Đức, TP Việt Trì, tỉnh Phú Thọ) và nhìn thấy đám trẻ mục đồng vừa chơi vừa hát lời đồng dao. Vua cho gọi trẻ đám đến, chỉnh lại lời hát và đặt là hát Xuân (sau vì phạm húy nên đọc thành hát Xoan). Gọi là hát xuân vì hát vào mùa xuân. Hát Xoan có tính biểu tượng cao, người nghệ nhân khi hát tay vừa cầm phách gõ vừa múa, chân nhón, mắt đưa, miệng hát theo nhịp trống. Tay khi nắm là nụ, khi mở ra thành hoa… Ông Nguyễn Xuân Hội, nghệ nhân ưu tú, một trong những người cùng góp phần phục dựng lại Xoan cổ cho biết: "Cả đời hát Xoan, đến giờ nhiều đêm ngẫm lại câu hát, dịch ra chữ nghĩa mộc mạc nhưng thâm thúy".

Du khách thích thú tham gia điệu Xoan cùng các nghệ nhân.

Mang giá trị vượt thời gian, năm 2017, hát Xoan chính thức trở thành Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại được UNESCO bảo vệ. Nhưng để hát Xoan có sức sống, để nhiều người biết đến hát Xoan và được thưởng thức nó, tỉnh Phú Thọ quyết tâm xây dựng hát Xoan thành một sản phẩm du lịch trong tour du lịch Hà Nội-Phú Thọ. Hát Xoan gắn với thực hành nghi lễ tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương-nghi lễ thờ cúng tổ tiên, tìm hiểu về nơi phát tích, sự xuất hiện người Việt cổ, quá trình dựng nước và giữ nước của các vua Hùng, tìm hiểu về nhà nước Văn Lang với kinh đô Phong Châu-nhà nước và kinh đô đầu tiên của nước Việt Nam… Ngày nay, hát Xoan có thể trình diễn được ở nhiều nơi, nhiều không gian, nhưng hát Xoan chỉ có thể đầy đủ ở nơi sản sinh và thực hành nghi lễ xưa nhất của nó. Hát Xoan ngày ngày sẽ được vang lên tại nơi xưa kia vua Hùng từng dạy hát cho dân chúng.

Anh Nguyễn Hồng Hạnh (Hà Nội) cho hay: “Tôi đã nhiều lần đến Phú Thọ, đi Đền Hùng, nhưng để thưởng thức nhiều nét văn hóa đặc trưng của Phú Thọ cùng một lúc như vậy thì đây là lần đầu tiên. Tour du lịch Hà Nội-Phú Thọ chỉ trong một ngày nhưng những hướng dẫn viên, nghệ nhân… đều rất nhiệt tình nên tôi cảm nhận khá trọn vẹn nét đẹp của những di sản văn hóa được giới thiệu”.

Nói về việc phục vụ du khách, nghệ nhân Nguyễn Thị Thu Hằng, phường Xoan Kim Đới, TP Việt Trì cho biết: "Chúng tôi được hướng dẫn thêm kỹ năng giao tiếp, kỹ năng cơ bản về biểu diễn phục vụ khách… Có tour du lịch để nhiều người biết đến hát Xoan chúng tôi rất vui, hy vọng tour du lịch này có nhiều khách, như vậy sẽ động viên mọi người tham gia biểu diễn tích cực hơn".

Theo ông Nguyễn Hồng Đài, Tổng giám đốc APT Travel, trước kia, các tour chủ yếu dừng ở việc lên tham quan Đến Hùng, không tạo được sự mới mẻ. Nhất là khi người dân đi lễ chỉ tập trung vào 1-2 tháng đầu năm. Sau khi nghiên cứu, lấy tiêu điểm là hát Xoan, đưa thưởng thức hát Xoan, ẩm thực cá lăng vào truyền thông quảng bá thì ngay từ đầu năm, nhiều du khách, trong đó có du khách Việt Nam vốn cũng chưa được thưởng thức hát Xoan, tò mò muốn trải nghiệm. Rõ ràng, nhu cầu thưởng thức văn hóa của du khách đã tăng hơn so với trước kia.

Ông Hà Kế San, Phó chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ, cho rằng: Việc hình thành tour du lịch hằng ngày đến Phú Thọ gắn với sản phẩm du lịch hát Xoan giúp địa phương thực hiện được ước mơ ban đầu là đưa di sản đến công chúng một cách bài bản sau nhiều lần trăn trở mà chưa làm được; thêm sản phẩm du lịch cho du khách, nhưng quan trọng hơn là đem lại lợi ích cho những người đang bảo tồn và phát huy giá trị di sản...

Bài và ảnh: HUY AN