Về điểm giao thoa văn hóa – nghệ thuật Pháp - Việt thế kỷ 19-21

Trong quá trình giao thoa văn hóa, có thể xảy ra hiện tượng các yếu tố của nền văn hóa này thâm nhập vào nền văn hóa kia hoặc nền văn hóa này vay mượn các yếu tố của nền văn hóa kia rồi cải biến điều chỉnh cho phù hợp dẫn đến sự tiếp biến văn hóa. Việt Nam cũng không ngoại lệ.

Buổi tọa đàm «Khơi nguồn văn hóa nghệ thuật thế kỷ XIX – XX – XXI» sẽ diễn ra tại Hội trường Viện Pháp, 24 Tràng Tiền, Hoàn Kiếm, Hà Nội vào lúc 9h30 Thứ Bảy ngày 11/07/2020. Tọa đàm có sự tham gia của các diễn giả: Dịch giả Lê Đức Quang, Nhà nghiên cứu Trần Đình Hằng và Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hùng. Sự kiện do Viện Pháp tại Hà Nội – L’Espace, Viện Văn hóa nghệ thuật Quốc gia tại Huế và Công ty cổ phần sách Thái Hà đồng tổ chức. Chương trình tọa đàm cũng được phát trực tiếp trên https://www.facebook.com/EspaceHanoi/

Xuyên suốt toàn bộ lịch sử Việt Nam, đã có ba lớp văn hóa chồng lên nhau: lớp văn hóa bản địa, lớp văn hóa giao lưu với Trung Quốc và khu vực, lớp văn hóa giao lưu với phương Tây. Nhưng đặc điểm chính của Việt Nam là nhờ gốc văn hóa bản địa vững chắc nên đã không bị ảnh hưởng văn hóa ngoại lai đồng hóa, trái lại còn biết sử dụng và Việt hóa các ảnh hưởng đó làm giàu cho nền văn hóa dân tộc.

Tọa đàm là dịp để diễn giả và người nghe cùng gợi mở và chia sẻ những kiến thức, những quan điểm cá nhân về nền văn hóa của Việt Nam trong từng giai đoạn lịch sử, đặc biệt ở thế kỷ XIX, XX, XXI. Cũng trong dịp này cuốn sách "Hồi ức về kinh thành Huế đầu thế kỷ XIX" của Michel Đức Chaigneau được Thái Hà Books xuất bản. Tác giả là nhân chứng ở vào một vị trí có một không hai: ở bên trong-và-quan sát từ bên ngoài một vùng không gian văn hóa.

Bên cạnh đó, chương trình cũng tổ chức đấu giá 3 ấn bản Trúc chỉ Hồi ức về kinh thành Huế đầu thế kỷ XIX. Toàn bộ số tiền đấu giá sẽ được dùng để ủng hộ cho quỹ Văn hóa Huế.

Tác phẩm "Hồi ức về Kinh thành Huế đầu thế kỷ XIX" của Michel Đức Chaigneau (1803-1894) ghi lại những ký ức về kinh thành Huế của một người mang hai dòng máu Pháp – Việt. Tác giả là con của một vị quan người Pháp và một phụ nữ Huế, chào đời và lớn lên tại Kinh thành Huế trong hơn hai mươi năm đầu của thế kỷ XIX, dưới hai triều đại đầu tiên của nhà Nguyễn, suốt thời gian trị vì của vua Gia Long và 5 năm đầu của thời gian trị vì thời vua Minh Mạng.

Thông qua hồi ức này, người đọc ngày nay có thể hình dung ra diện mạo của kinh thành Huế xưa và vùng lân cận, với toàn bộ đời sống sinh hoạt từ hoàng cung cho tới làng quê bình thường, tiếp cận thêm một tài liệu đáng tin cậy đã vẽ lên bức tranh về Huế xưa, góp phần tìm hiểu mối quan hệ Pháp – Việt đa chiều, với những góc cạnh đặc thù. Từ đó cho ta thêm hình dung, thêm lý giải về những đụng độ va chạm sau này trong mối bang giao Pháp – Việt đầy duyên nợ.

Như trong lời giới thiệu cho lần xuất bản này, đại diện của Phân viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam tại Huế có viết: "Từ bao lơn Biển Đông, khát vọng canh tân xứ sở đã kết mối duyên nợ Việt – Pháp với bao thăng trầm. Khơi nguồn lịch sử và văn hóa Việt – Pháp, từ những góc nhìn, mảnh ký ức rời rạc như Souvenir de Huế của M. Đức Chaigneau, những mong góp thêm chút bút mực để phác họa rõ nét hơn bức chân dung lịch sử và văn hóa Đại Nam, để thêm yêu Tổ quốc Việt Nam hôm nay".

Dịch giả sau nhiều tháng công phu lao động trên bản dịch, đã thốt lên:

"Người xưa không còn, may mắn cho người đọc, và người dịch, là cảnh cũ vẫn còn: Kinh thành triều Nguyễn vẫn còn đó, những danh lam thắng cảnh đất Thần Kinh và kiến trúc dân gian vẫn còn đó. Dù không được toàn vẹn nhưng ngày nay vẫn còn có thể "tham khảo" và nỗ lực dõi theo con mắt người xưa để nắm hiểu phần nào đó những dòng mô tả thật tỉ mỉ chính xác của Hồi ức: những ngôi nhà ở phố Bao Vinh chẳng hạn, với hai cửa hàng ở mặt tiền, với một lối đi xuyên suốt hết chiều dài của ngôi nhà (t.194). Nhưng cảnh phố thị nhộn nhịp người Việt người Hoa nay đã khác".

Lần giở mỗi trang Hồi ức, độc giả như được đắm mình vào không gian cung điện đền đài của Kinh thành Huế vào đầu thế kỷ 19? Hay lại sẽ lạc bước vào "mê cung hồi tưởng" của "kẻ xa lạ" nơi quê mẹ (l’étranger) vừa như đang tha phương lưu đày nơi quê cha (l’exilé)? …

Dịch giả Lê Đức Quang

Tú tài Pháp, Tú tài Việt (1972). Đại học Sư phạm và Đại học Văn khoa Huế (1972-1976)

Giảng viên Đại học Huế (năm 1976 đến nay)

Tốt nghiệp Trường Biên - Phiên dịch Cao cấp ESIT (ĐH Paris 3 - Sorbonne Nouvelle):

Master về Biên - Phiên dịch Hội nghị (1993-1996), Master về Lý thuyết dịch (2001-2002)

Tiến sĩ ngành Lý thuyết Dịch (ĐH Charles De Gaulle - Lille 3)