Vai trò Tổng giám đốc WTO: 5 lý do cho vị trí 'ghế nóng'

Trên thực tế, vị trí Tổng giám đốc WTO gần như không có quyền lực chính thức, mà người nắm giữ vị trí này không thể một mình cải cách tổ chức, buộc các chính phủ phải thực hiện bất kỳ hành động cụ thể. Vậy tại sao vị trí Tổng giám đốc này lại quan trọng? Có 5 lý do giải thích cho vị trí “ghế nóng” mà người nắm giữ vị trí đó trở nên rất quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh hiện nay.

Ông Roberto Azevêdo - Tổng giám đốc Tổ chức Thương mại thế giới

Thứ nhất, Tổng giám đốc là người duy nhất có thể lên tiếng cho WTO mà không có quyền lợi nào vượt quá chính tổ chức đó. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hiện nay. WTO và bộ quy tắc của tổ chức này đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu, nhưng WTO đang bị đe dọa. Các vấn đề WTO phải đối mặt với căng thẳng thương mại Mỹ-Trung, việc gia tăng các rào cản thương mại đơn phương, thực tế là Cơ quan phúc thẩm WTO không còn có thể hoạt động. Giờ đây, đại dịch Covid-19 đã làm xáo trộn thêm các mối quan hệ quốc tế và mang lại sự gia tăng các hạn chế xuất khẩu mới, yêu cầu đối với các chuỗi cung ứng cải tiến, dự báo rằng thương mại toàn cầu có thể thu hẹp tới 32% trong năm nay và dẫn đến hoãn hội nghị bộ trưởng WTO vốn dĩ hai năm mới được tổ chức một lần. Trong thời kỳ thảm khốc như vậy, vai trò Tổng giám đốc trong việc bảo vệ hệ thống trên toàn thế giới, tại các cuộc họp của G7 và G20, trên các phương tiện truyền thông và với khu vực tư nhân là rất cần thiết.

Thứ hai, Tổng giám đốc WTO nắm giữ rất nhiều quyền lực mềm. Các thành viên WTO thúc đẩy công việc của tổ chức - nhưng 164 chính phủ thành viên chưa bao giờ bị chia rẽ nhiều hơn so với hiện nay. Tổng giám đốc WTO có thể sử dụng quyền lực mềm kết hợp với các mối liên hệ chính trị của mình và tổ chức để triệu tập, thuyết phục các thành viên. Tất nhiên, Tổng giám đốc WTO không thể đạt được bất cứ điều gì nếu không có các thành viên - nhưng đồng thời, nếu các thành viên muốn đạt được tiến bộ, họ cần sự giúp đỡ của Tổng giám đốc.

Thứ ba, Tổng giám đốc WTO có thể tạo sự khác biệt giữa thành công và thất bại trong một cuộc đàm phán. Thỏa thuận đa phương đầu tiên trong lịch sử của tổ chức này phụ thuộc vào Tổng giám đốc WTO là Hiệp định tạo thuận lợi thương mại, được hoàn tất trong hội nghị bộ trưởng ở Bali năm 2013. Khi các bộ trưởng đến hội nghị, các cuộc đàm phán thuận lợi hóa thương mại đã được tiến hành trong khoảng 10 năm và dự thảo thỏa thuận đã được đưa ra lần thứ 17. Khi các cuộc đàm phán tiếp tục, các bộ trưởng không thể thu hẹp khoảng cách cần thiết để hoàn tất thỏa thuận. Sau khi hết thời gian, họ yêu cầu Tổng giám đốc WTO Roberto Azevêdo đưa ra một đề nghị về cơ hội lớn nhất được mọi người chấp nhận. Ông Azevêdo đã trình bày văn bản thỏa hiệp của mình - và, rất được hoan nghênh, thỏa thuận đã được thực hiện.

Thứ tư, Tổng giám đốc WTO có thể làm cho các cuộc thảo luận toàn diện và dân chủ hơn. Một sự chỉ trích lâu dài về WTO là các quyết định thường được đưa ra bởi một số ít các quốc gia hùng mạnh. Những các nhóm này được biết đến trong WTO với tên gọi là “các cuộc họp Phòng Xanh”, đặt tên cho phòng họp riêng của Tổng giám đốc. Tổng giám đốc không thể loại bỏ chính trị quyền lực khỏi thương mại toàn cầu, nhưng có thể thay đổi cách cấu trúc các cuộc tranh luận và đàm phán, bắt đầu bằng việc loại bỏ các tập quán lỗi thời như vậy. Khi sự cạnh tranh quyền lực lớn mới phát triển, Tổng giám đốc WTO tiếp theo sẽ cần phải nỗ lực để đảm bảo tiếng nói của những thành viên khác tiếp tục được lắng nghe, trong khi vẫn giữ cho các cuộc thảo luận có hiệu quả.

Thứ năm, WTO đang bước vào một kỷ nguyên mới và Tổng giám đốc có cơ hội giúp định hình tổ chức. Có sự đồng thuận rộng rãi rằng WTO cần cải cách, nhưng không có sự đồng thuận về cải cách nên như thế nào. Tổng giám đốc WTO có thể cố gắng thúc đẩy cuộc tranh luận này, đòi hỏi các nhà lãnh đạo phải chú ý, nỗ lực thúc đẩy hướng tới những cách tiềm năng về phía trước và đưa ra một diện mạo tích cực cho vai trò tương lai của tổ chức. Tuy nhiên, tiến độ có thể khó đạt được nhanh chóng. Ngay cả những ý tưởng lạc quan sẽ chấp nhận rằng những cải cách lớn dường như không thể xảy ra trong bối cảnh chính trị hiện tại.

Bất chấp những thách thức này, Tổng giám đốc WTO có thể tạo ra sự khác biệt bằng cách làm việc với các thành viên để mang lại sự thay đổi. Nhiều nhóm thành viên đã và đang theo đuổi công việc sáng tạo về các chủ đề bao gồm thương mại điện tử, tạo thuận lợi đầu tư và doanh nghiệp nhỏ. Bằng cách hỗ trợ những nỗ lực này, Tổng giám đốc WTO có thể giúp mang lại một số chiến thắng nhanh chóng đồng thời đặt nền tảng cho sự chuyển đổi cơ bản hơn về cách thức hoạt động tại WTO.

Một vị trí Tổng giám đốc hiệu quả phải kết hợp kiến thức kỹ thuật với sự sáng tạo và phán đoán chính trị. Vị trí này phải có năng lượng vô biên và sự kiên nhẫn gần như vô hạn. Họ phải được coi là một “nhà môi giới” công bằng và trung thực, được 164 chính phủ và các nhà lãnh đạo tin tưởng mà không nghiêng về bất kỳ bên nào. Cuối cùng, người nắm giữ vị trí Tổng giám đốc WTO phải có tham vọng và tầm nhìn cùng với sự khiêm tốn để biết giới hạn ảnh hưởng của họ. Tổng giám đốc mới sẽ có một điều hiếm có, đó là cơ hội để tạo ra sự khác biệt lớn.

Duy Hưng