Vài suy nghĩ để góp phần nâng cao đạo đức hành nghề trong giai đoạn hiện nay*
Đạo đức nghề nghiệp là một nhánh/thành tố trong hệ thống đạo đức xã hội, là một loại đạo đức đã được thực tiễn hóa.
I./ Nhận diện/nhận thức về đạo đức hành nghề trong xã hội.
Đạo đức là một phạm trù rất phức tạp và rộng lớn trong xã hội, đạo đức có vai trò quan trọng để định hướng hướng cho con người trong mọi hoạt động trong xã hội. Đạo đức là phẩm chất quan trọng của nhân cách, là nền tảng để xây dựng thế giới tâm hồn của mỗi con người. Vì thế, ở thời đại nào và ở bất cứ quốc gia nào cũng vậy, việc giáo dục đạo đức nói chung và giáo dục đạo đức nghề nghiệp nói riêng là trung tâm chú ý của các cơ sở giáo dục, các tổ chức xã hội – nghề nghiệp và của toàn xã hội.
Đạo đức nghề nghiệp là một nhánh/thành tố trong hệ thống đạo đức xã hội, là một loại đạo đức đã được thực tiễn hóa. Lương tâm nghề nghiệp là sự tự phán xét, tự ý thức về trách nhiệm đạo đức nghề nghiệp. Nghĩa vụ đạo đức nghề nghiệp và lương tâm nghề nghiệp có quan hệ mật thiết với nhau. Đánh mất ý thức về nghĩa vụ đạo đức là đánh mất ý thức về bản thân mình, làm mất ý nghĩa làm người cũng như giá trị động lực của lao động. Do vậy, giáo dục đạo đức nghề nghiệp chính là để hình thành nhân cách nghề nghiệp của mỗi chủ thể; hướng con người vươn tới những giá trị Chân-Thiện-Mỹ trong hoạt động nghề nghiệp. Để có được thành công trong sự nghiệp mỗi cá nhân, hoạt động nghề nghiệp của mỗi người trong bất kỳ lĩnh vực nào cũng đều đòi hỏi phải có những chuẩn mực đạo đức mà ta gọi là Đạo đức nghề nghiệp/đạo đức hành nghề. Có thể hiểu: Đạo đức nghề nghiệp là những quan điểm, quy tắc và chuẩn mực hành vi đạo đức xã hội đòi hỏi phải tuân theo trong hoạt động nghề nghiệp, có tính đặc trưng của nghề nghiệp. Trong xã hội có bao nhiêu nghề thì có bấy nhiêu thứ đạo đức nghề nghiệp. Đạo đức nghề nghiệp là đạo đức xã hội được thể hiện một cách đặc thù, cụ thể trong các hoạt động nghề nghiệp của mỗi người. Vấn đề đạo đức nghề nghiệp luôn tạo được mối quan tâm, chú ý của toàn xã hội. Nhìn từ góc độ lịch sử, ngay từ năm 1950, trong những ngày kháng chiến chống Pháp gian khổ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh 76/SL ngày 20-5-1950 ban hành Quy chế công chức Việt Nam. Sau này, trong các văn bản pháp luật, trong Hiến pháp, Luật Cán bộ, Công chức… những vấn đề về đạo đức nghề nghiệp luôn được quy định cụ thể, rõ ràng. Vì lẽ đó tôi rất mừng và tâm đắc khi Liên hiệp Hội Việt Nam tổ chức diễn đàn quan trọng và có ý nghĩa “ Nhiệm vụ và giải pháp nâng cao đạo đức hành nghề trong giai đoạn hiện nay”. Bởi lẽ trong xã hội Việt Nam những năm gần đây, cùng với cơ chế thị trường, cùng với sự tăng trưởng về kinh tế, thì đạo đức xã hội nói chung (ở cả trong gia đình, nhà trường và xã hội)-đạo đức hành nghề nói riêng cũng đã và đang có nhiều biểu hiện xuống cấp, đáng báo động. Khá nhiều cán bộ-công chức-viên chức và hội viên trong các tổ chức chính trị-xã hội/tổ chức xã hội-nghề nghiệp đã không còn giữ được phẩm chất đạo đức nghề nghiệp, không đảm bảo đúng các quy tắc, nội quy trong giao tiếp, ứng xử và trong hành nghề; làm mất uy tín và danh dự, phẩm giá của người cán bộ/công chức/ viên chức/hội viên trong các tổ chức Hội.
II./ Đánh giá sơ bộ thực trạng đạo đức hành nghề trong xã hội ở nước ta hiện nay
Trong những năm gần đây, nhận định về tình trạng suy thoái tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên trong các cơ quan công quyền - những “công bộc, đầy tớ” của nhân dân, Đảng ta trong nhiều văn kiện, chỉ thị, nghị quyết, đặc biệt là Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4, khóa XI, đã thẳng thắn thừa nhận và chỉ ra căn bệnh trầm kha, mang tính dây chuyền trong một bộ phận những người có chức, có quyền đang có những biểu hiện vi phạm đạo đức nghề nghiệp, đi ngược lại lợi ích cộng đồng, tập thể, chà đạp lên những giá trị tốt đẹp của truyền thống dân tộc: “Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cao cấp, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống với những biểu hiện khác nhau về sự phai nhạt lý tưởng, sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, cơ hội, thực dụng, chạy theo danh lợi, tiền tài, kèn cựa địa vị, cục bộ, tham nhũng, lãng phí, tùy tiện, vô nguyên tắc...”.
Nhìn chung thời gia qua, trong tất cả các ngành nghề, đa phần cán bộ, công chức, viên chức lao động, cũng như các hội viên trong các tổ chức của VUSTA, đều tuân thủ khá tốt những quy tắc, chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp/đạo đức hành nghề trong xã hội, giữ gìn được thuần phong mỹ tục, lối sống và phong cách tốt đẹp của con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam: cần cù, chịu khó, nhân ái, khoan dung. Có thể thấy là: Dù còn nhiều khó khăn, thiếu thốn, song đa số hội viên của Liên hiệp Hội VN (cả ở Hội ngành toàn quốc và Hội địa phương) đều nỗ lực, cố gắng trong tu dưỡng, rèn luyện đạo đức nghề nghiệp; không ngừng học tập để nâng cao trình độ tay nghề, chuyên môn; sống hoàn đồng với tập thể và đồng nghiệp, có trách nhiệm với nhân dân, hết lòng phụng sự Tổ quốc. Thực tiễn đã cho chúng ta thấy có nhiều CBCCVC, hội viên của VUSTA đã lao động quên mình, hết lòng vì công việc, vì tập thể, luôn say mê yêu nghề và cống hiến cho nghề nghiệp mà mình đã lựa chọn hoặc được tổ chức phân công. Đó là những tấm gương tiêu biểu của Hội viên chúng ta trong thể hiện đạo đức hành nghề.
Tuy nhiên, trong bối cảnh nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, bên cạnh những mặt thuận lợi, mặt tốt, mặt tích cực nêu trên, thì vấn đề đạo đức con người/đạo đức hành nghề ở Việt Nam thời gian gần đây cũng có những biểu hiện cần phải lên án, bài trừ, để làm trong sạch môi trường văn hóa-đạo đức. Những biểu hiện tiêu cực của đạo đức cán bộ-công chức, của một số hội viên hiện nay được bộc lộ ở nhiều khía cạnh, biểu hiện đó là:
- Thứ nhất là thái độ hách dịch, cửa quyền, sống xa dân.
- Thứ hai là nạn tham nhũng (như tham nhũng thời gian; tham nhũng tài sản công, tiền bạc; tham nhũng quyền lực v.v…)
.
- Thứ ba là lợi ích nhóm, bè phái, gây mất dân chủ, mất đoàn kết nội bộ, …
- Thứ tư là thờ ơ với công việc, thiếu ý chí tiến thủ, ngại đấu tranh với tiêu cực.
Sự tha hóa đạo đức của CBCCVC và hội viên không chỉ diễn ra trong các cơ quan công quyền, hành chính mà nhìn rộng ra trong một số ngành nghề khác như y tế, giáo dục, kinh doanh, luật,… vẫn còn những hiện tượng, những người vì danh lợi, địa vị tiền tài, tự hủy hoại nhân cách, lương tâm của bản thân, gây ảnh hưởng xấu đến ngành nghề, nơi công tác, làm giảm lòng tin của nhân dân. Tôi xin phép được nêu vài ví dụ minh họa như sau.
+ Ở lĩnh vực y tế. Nhiệm vụ đặc thù của ngành y là chữa bệnh cứu người, đem lại sự sống và hạnh phúc cho mọi người vì thế mỗi y, bác sĩ phải thấm nhuần lời dạy của Bác “Thầy thuốc như mẹ hiền”, “Lương y như từ mẫu”. Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế thị trường, nhiều tác động tiêu cực của xã hội đã ảnh hưởng không nhỏ đến người thầy thuốc. Hiện tượng “phong bì”, thái độ ứng xử thiếu chuẩn mực đạo đức của y-bác sĩ với bệnh nhân/người nhà bệnh nhân, nhất là sự thờ ơ, vô cảm, thiếu trách nhiệm của bác sĩ/y tá đã gây ra nhiều vụ việc thương tâm, gây nhức nhối dư luận xã hội. Tình trạng đẩy giá thuốc lên cao, độc quyền giá thuốc, nhiều bác sĩ còn ngại gian khổ đi đến những vùng miền khó khăn, đang là những vấn đề nổi cộm của “Y đức” hiện nay.
+ Ở lĩnh vực giáo dục, đào tạo. Nhìn chung, đa phần các thầy, cô giáo giữ vững được phẩm chất đạo đức người thầy trong việc gieo mầm tri thức, vun trồng nhân cách cho các thế hệ học trò, đem đến cho họ những bài học về đạo làm người, cách ứng xử nhân ái, khoan dung với đồng loại. Nhưng bên cạnh những mặt tích cực ấy, ngành giáo dục trong những năm qua cũng phải đối mặt với những thách thức trước tình trạng một bộ phận giáo viên tha hóa, biến chất, đánh mất nhân cách người thầy, như tiếp tay cho nạn tiêu cực trong thi cử; một bộ phận khác thì lợi dụng uy tín của người thầy để uy hiếp, đe dọa danh dự học sinh, thậm chí lạm dụng tình dục học trò; đổi tình lấy điểm, thương mại hóa các hoạt động giáo dục, bắt ép học sinh học thêm, nhồi nhét kiến thức,... dẫn đến nhiều hiện tượng thầy đánh trò, trò tấn công lại thầy làm dấy lên vấn nạn về bạo lực và sự xuống cấp của “văn hóa học đường”.
+ Ở lĩnh vực báo chí, truyền thông đại chúng. Bên cạnh những ưu thế và thành tựu đạt được, những năm qua báo chí nước ta cũng còn bộc lộ những hạn chế, bất cập, non kém. Điển hình như hiện tượng thông tin thiếu trung thực, thiếu chính xác, không đúng sự thật, thiếu toàn diện, thiếu cân nhắc sự lợi hại, đưa đậm các mặt trái, mặt yếu kém, các vụ án và các tệ nạn xã hội trên trang nhất; thông tin dễ dãi, xa rời tôn chỉ mục đích, bình luận một chiều, lên án thái quá, thậm chí quy chụp, coi nhẹ chức năng chính trị, tư tưởng của báo chí cách mạng, gây tổn hại nghiêm trọng tới lòng tin của nhân dân đối với các cơ quan báo chí; vẫn có nhà báo vi phạm đạo đức nghề nghiệp, pháp luật và bị xử lý hình sự v.v……
Nhìn chung ở lĩnh vực, ngành nghề nào, bên cạnh những mặt tích cực, tiến bộ thì vẫn còn tồn tại nhiều bất cập, hạn chế với những mức độ, biểu hiện đa dạng, khác nhau. Đặc biệt trong điều kiện hoàn cảnh hiện nay, những tác động tiêu cực của kinh tế thị trường đã làm chao đảo nhiều giá trị tốt đẹp, bắt nguồn từ những nhận thức lệch lạc, thiếu bản lĩnh chính trị của một số cán bộ, công nhân, viên chức và hội viên.
•Một số nguyên nhân.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng suy thoái về đạo đức trong các ngành nghề, lĩnh vực thời gian qua bắt nguồn từ những nguyên nhân chủ quan lẫn khách quan.
- Hiện tượng suy thoái đạo đức hành nghề trong xã hội hiện nay có một phần nguyên nhân từ sự thiếu gương mẫu của những người đứng đầu, những nhà lãnh đạo quản lý khi họ chưa ý thức sâu sắc, thậm chí đi ngược lại những vấn đề của văn hóa chính trị, văn hóa lãnh đạo quản lý.
- Do những sức ép của cuộc sống mưu sinh, nhiều CBCCVC, Hội viên có thể sẵn sàng làm bất cứ việc gì, miễn là có lợi cho họ, bất kể là có hại cho người xung quanh hoặc tàn phá, hủy hoại môi trường, thiên nhiên.
- Một nguyên nhân khác là do hệ thống pháp luật của chúng ta chưa đủ mạnh để điều chỉnh hành vi, hoặc răn đe những thói hư tật xấu mà con người mắc phải; nhiều cơ quan, ban, ngành chưa xây dựng được bộ Quy tắc ứng xử và đạo đức nghề nghiệp công vụ, thiếu sự định hướng, giáo dục kịp thời nên hiện tượng suy thoái đạo đức tiếp tục diễn ra.
- Việc tuyển dụng, sắp xếp vị trí làm việc chưa hợp lý, quản lý công chức, cán bộ lỏng lẻo, đã vô tình tạo cơ hội cho tình trạng kèn cựa địa vị, tham ô lãng phí, mất đoàn kết nội bộ nảy sinh và cũng là nguyên nhân dẫn đến suy thoái đạo đức, lối sống.
III./ Nhiệm vụ và giải pháp để góp phần nâng cao đạo đức hành nghề trong giai đoạn hiện nay.
Để khắc phục tình trạng suy thoái về đạo đức nghề nghiệp/đạo đức hành nghề, nhất là trong đội ngũ cán bộ, công chức Nhà nước, trong các tổ chức hiệp hội ở nước ta; nhằm tạo ra môi trường làm việc trong sạch, lành mạnh, thúc đẩy hiệu quả năng suất lao động, củng cố niềm tin của nhân dân, theo tôi cần phải thực hiện tốt một số giải pháp cơ bản sau:
Thứ nhất, nâng cao bản lĩnh chính trị, ý thức đạo đức nghề nghiệp cho CBCCVC và hội viên, để họ hiểu sâu sắc về vai trò, tầm quan trọng của ngành nghề, từ đó bồi đắp tình yêu, tinh thần trách nhiệm với công việc được giao. Đẩy mạnh việc học tập tư tưởng, đạo đức, phong cách Chủ tịch Hồ Chí Minh; phát huy vai trò dẫn đầu, nêu gương của các cấp lãnh đạo, quản lý, đặc biệt là người đứng đầu cơ quan, đơn vị; nhân rộng những tấm gương điển hình tiên tiến hết lòng hết sức vì tập thể, vì công việc; đồng thời thực hiện tốt đợt sinh hoạt chính trị theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI về “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”.
Thứ hai, tham mưu hoàn thiện và kiện toàn hệ thống pháp luật của từng ngành, nghề, tạo cơ sở hành lang pháp lý trong việc khen thưởng và xử lý kỷ luật nghiêm minh đối với người lao động, cũng như cán bộ lãnh đạo quản lý.
Thứ ba, mỗi ngành, nghề/mỗi Hiệp hội trực thuộc VUSTA cần phải phối hợp với cơ quan chủ quản (Bộ chủ quản) nghiên cứu, xây dựng và ban hành Quy tắc ứng xử về chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp, bảo đảm sự ngắn gọn, thiết thực và hiệu quả. Đồng thời đề nghị Liên hiệp Hội Việt Nam nghiên cứu để xây dựng và ban hành Quy chuẩn đạo đức hành nghề trong tổ chức VUSTA (văn bản khung) và đề nghị VUSTA thường xuyên mở các diễn đàn về vấn đề này.
Thứ tư, các cơ quan, đơn vị sử dụng, quản lý CBCCVC và hội viên thường xuyên giáo dục, bồi dưỡng ý thức, tinh thần đạo đức nghề nghiệp cho hội viên; tiếp thu tinh hoa của các nước tiên tiến trên thế giới; đưa môn giáo dục đạo đức nghề nghiệp vào giảng dạy trong các cơ sở đào tạo, dạy nghề; phát huy tinh thần sáng tạo, đoàn kết, tính kiên trì, nhẫn nại, cần cù của người Việt Nam; đấu tranh không khoan nhượng với biểu hiện tiêu cực của chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, tham nhũng, lãng phí…vì mục tiêu chung bảo đảm cuộc sống hạnh phúc của gia đình, bản thân, góp phần vào sự lớn mạnh, giàu đẹp của Tổ quốc.
Thời nào cũng vậy, vấn đề đạo đức nghề nghiệp, đạo đức hành nghề và nhân cách con người cũng luôn nhận được sự quan tâm của toàn xã hội. Những biến động của đời sống xã hội Việt Nam trong thời gian gần đây, nhất là sự tha hóa, biến chất của một số cán bộ, đảng viên, của hội viên trong những năm qua đang đặt ra nhiều vấn đề về cách thức quản lý, tổ chức xã hội; về sự thích ứng linh hoạt của con người trước những biến đổi dữ dội của cuộc sống xung quanh. Do đó, cần phải củng cố niềm tin của nhân dân vào Đảng, chính quyền, khơi dậy truyền thống yêu nước, đoàn kết, nhân ái, thủy chung của con người Việt Nam; góp phần xây dựng Tổ quốc chúng ta hùng cường, giàu đẹp và văn minh. Đó cũng là trách nhiệm của mỗi chúng ta, đóng góp công sức cho tổ chức LHH Việt Nam trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn hiện nay.
------------------
* Tham luận tại Diễn đàn khoa học "Nhiệm vụ và giải pháp nâng cao đạo đức hành nghề trong giai đoạn hiện nay" ngày 28/8/2019 do Liên hiệp hội Việt Nam tổ chức..
