Vài suy ngẫm nhân đọc tập Đường thi Tam Điệp

Tập Đường thi TamĐiệp có 25 tác giả tham gia với 180 bài thơ, số lượng 115 trang in, hình thứctrình bày đẹp, trang nhã. Với một tập thơ độ dày như vậy là vừa phải. Thơ Đườngcó nhiều dạng thức: thất ngôn bát cú, “thất ngôn tứ tuyệt”, “ngũ ngôn tứtuyệt”, ngũ ngôn bát cú ... ở tập thơ này phần đa các tác giả sử dụng thể loạithất ngôn bát cú, số sử dụng các thể tứ tuyệt, ngũ ngôn có số lượng ít hơn.

Nhìn tổng thể, đasố các tác giả đã tuân thủ đúng hình thức thể loại thất ngôn bát cú xét từ cácphương diện: Luật, niêm, vần, đối và bố cục. Tuy nhiên cũng có những tác giảchỉ đạt tương đối các tiêu chí trên. Song điều này cũng có thể thông cảm đượcbởi lẽ đây là tập thơ đầu tay khó tránh được khiếm khuyết. Ngoài ra đây chỉ làmột câu lạc bộ với những người chơi thơ, những người làm thơ không chuyên nênkhó mà đặt ra các yêu cầu cao với các tác giả. Vả lại cho dù ngay cả với nhàthơ cự phách cũng không phải bài thơ nào cũng đạt được sự toàn bích. Từng cótrường hợp “thất niêm”, “phá luật”. Đã không có sự tuyệt đối ngay cả với những“nhà thơ chuyên nghiệp” thì cũng không nên khắt khe với những người chỉ xem thơnhư một thú tiêu dao như các thi hữu CLB Đường thi Tam Điệp.

ở phần trên ta đãnói đến hình thức tập thơ với một đánh giá tổng quát rằng nhìn tổng thể tập thơđộ dày như vậy là vừa phải. Tuy nhiên cũng cần phải nói thêm rằng giá trị củamột tập thơ không nằm ở chỗ dày hay mỏng, dài hay ngắn mà nó tùy thuộc vào “độnén” của cảm xúc, vào chiều sâu của mỹ cảm. ở thi tập này 25 tác giả là 25khuôn mặt người thơ với nhiều trạng thái cảm xúc khác nhau. Và đôi khi ngay cảvới một tác giả cũng có nhiều cung bậc cảm xúc. Cũng có thể nói rằng khó có mộttác giả nào khuôn vào một chủ đề nhất định. Với một tập thơ mà cảm xúc đa dạng,đa diện như vậy nó cho phép những thi phẩm nhìn sâu vào những vấn đề của hiệnthực trong tính muôn màu vẻ của nó. Đây là hình ảnh đất thiêng Tam Điệp hiệnhữu qua thi phẩm của nhà thơ Phạm Định: Cửu Chân sóng vỗ ru bờ cát/ Thiên Lýnhạc reo giục vó câu/ Vương ngự lệnh truyền vang bốn cõi/ Ba đèo vọng mãi tiếngquân reo (Nhạc Ba Đèo). Bốn câu thơ ngắn gói cả cảnh lẫn tình. Cảnh là nhữngđịa danh lịch sử giàu sức gợi, thi nhân đã khéo léo gửi vào đó một chút tìnhhoài cổ. Thơ Đường vốn “ý tại ngôn ngoại”. Trong lối miêu tả tưởng như nhữngnét phác kia còn ẩn giấu niềm luyến thương, xen lẫn tự hào về một địa danh đãđi vào quá vãng, vào thơ ca: Núi biếc thi nhân trao ý đẹp/ Đèo cao nữ sỹ gưỉtình sâu (Nhạc Ba Đèo). Nhưng hình ảnh con đèo Tam Điệp không chỉ là cảm xúccủa nỗi hoài vọng về quá khứ mà còn hiện hữu trong vẻ tiêu sơ quạnh vắng củahiện tại: Lối cũ đường mòn gai mọc lấp/Dấu xưa nền đá quán nằm trơ/ Ngày đêmsương gió phơi đồi vắng/ Năm tháng nắng mưa phủ bụi mờ (Lên Ba Dội). Vẽ lạihình ảnh con đèo trong vẻ quạnh hiu của nó, tác giả Nguyễn Huy Hổ cũng gửi vàođó ít nhiều nỗi cảm khái về sự thay đổi cảnh vật. Cho nên dù nhìn Tam Điệp Sơnở chiều kích của quá khứ hay ở hiện tại thực chất nó cũng chỉ là hai trạnghuống khác nhau của một sự cộng cảm. Cả Phạm Định lẫn Nguyễn Huy Hổ đều xót xađến quặn lòng về một Tam Điệp sơn hùng vĩ nên thơ nhưng đã nhiều thay đổi. Tuynhiên nói đến mảnh đất Tam Điệp xúc cảm của những thi nhân không chỉ có nhữngđịa danh mang tầm lịch sử mà đôi khi đó chỉ là một sắc đào trong tiết xuântươi: Đào khoe sắc thắm dưới trời xuân/ Lữ khách gần xa níu bước chân (Sắc đàoĐông Sơn-Nguyễn Công Hoan) hay mùi thơm hương dứa, vị đượm chát của chè xanh:Hương dứa mênh mang thơm vạn nẻo/Vị chè ngan ngát đượm muôn nơi (Ngày thơ TamĐiệp- Bùi Trọng Loan).

Nhưng cái hay củatập thơ không chỉ ở khả năng miêu tả, lối miêu tả kiểu chấm phá, giàu ẩn ý củatranh Tàu mà cái thần của thơ Đường chính là ở chỗ với khả năng vi diệu củangôn ngữ đã “thu cả thế giới vào trong thơ”. Có thể tìm thấy lối viết ấy trongmột bài tứ tuyệt của thi sỹ Bùi Trọng Loan: Lác đác vàng rơi rắc ngõ đầy/ Lơìve vội tắt đến thơ ngây/ Đây cây phượng vỹ màu xanh biếc/ Kìa trái hồng tơ sắcđỏ hây(Thu sang). Cái thú vị của bài thất ngôn tứ tuyệt này không nằm trong sựkhéo miêu tả mà nằm ở chỗ chỉ với bốn câu thơ tác giả đã bắt được cái vi diêụcủa thời khắc chuyển mùa giữa hạ sang thu.

Xin lại một lầntrở về với bút pháp của thơ Đường. Đường thi xưa nay thường hay dùng bút phápmiêu tả mang tính ước lệ với một hệ thống các biểu tượng. Khi nói về thiênnhiên thường là những “phong, hoa, tuyết, nguyệt” khi tả cảnh thời là “tùng,cúc, trúc mai”. Tuy nhiên hệ thống biểu tượng ấy bao giờ tự thân nó cũng mangnhiều lớp nghĩa. Nói cách khác thủ pháp của Đường thi thường là lối “tả cảnhngụ tình” “vẽ mây nảy trăng”. Lối dùng thủ pháp ấy (ở một chừng mực nhất định)người đọc đã tìm thấy khi thưởng thức những thi phẩm trong tập Đường thi TamĐiệp. Khi thi hữu Hà Thế Luân hạ bút miêu tả về Núi Ngọc Mỹ Nhân: Mái tóc buônglơi khi chiều xuống/ Bờ vai thả lỏng lúc hừng đông... thì tôi tin câu thơ âýmang vẻ “gợi” nhiều hơn “tả”. Và cho dù sự ước thúc của lối gieo vần bằng trắccó khiến câu thơ khuôn sáo đến đâu cũng không khuất lấp được cái tình chứa chancủa người làm thơ. Thế cho nên khi tác giả Phạm Huy Thu viết: Chuông rền sớmtối vang trời đất/ Mõ điểm đêm thanh vọng tháng ngày (Quang Sơn Tự)...Đôi câuthơ tưởng như những lối trực tả quan phương về cảnh một ngôi chùa, nhưng thựcra vẫn có một chút xao động trong tâm can của người thơ khi đối diện với nhưngthanh âm của chốn thiền môn. Nhân vật trữ tình tuy không lộ diện nhưng thực ravẫn thấp thoáng đâu đó. Giọng thơ tưởng như bằng lặng mà lại rất tình.

Tập “Đường thiTam Điệp” không chỉ có thơ vịnh cảnh, tả tình mà một trong những điểm mấu chốtlàm nên sức nặng của tập thơ chính là chiều sâu của sự chiêm cảm, suy nghiệm.Thi sỹ Đinh Văn Sự trong một phút trải lòng cùng cảnh vật nơi Kẽm Đó đã hạ bút:Vực thẳm đất bày nhiều kẻ sợ/ Thế cờ trời đặt lắm người cân (Kẽm Đó). Cái nhìnvề một thắng tích như một thứ trận đồ, một “thế cờ” không bao giờ là cái nhìn của một người trẻtuổi mà là lối thấu cảm của những người đã đi qua nhưng biến thiên của biết baonhiêu trò dâu bể. Cho nên ở tuổi bảy ba thi sỹ đã viết những vẫn thơ đầy sự suynghiệm: Trải bao gian khó tình không đổi/ Phúc đức cao dầy ắt mệnh qua. Đọc câuthơ này người viết rất thích cái định đề mà tác giả quan niệm. Người xưa quan niệm “Ngũ thập tri thiên mệnh” (50tuổi thi hiểu được mệnh trời). Thi sỹ của chúng ta đã sang tuổi thất thập. Cáimệnh mà ông nói ở đây không chỉ có ý nghĩa của sự tri túc mà xa hơn đó là cáchquan niệm đầy nhân bản “phúc đức cao giầy” thì qua được mệnh giời. Đọc câu thơkhiến người đời không khỏi suy tư. Mơíhay bản mệnh người đời dẫu có quan trọng nhưng mà việc tạo phúc ở đời mới chínhlà cách tạo mệnh của mình vậy. Cùng một mạch cảm hứng suy nghiệm về lẽ thế tháinhân tình thi sỹ Nguyễn Thiện viết: Nắng mưa là việc của thiên nhiên/ Đảo lộntình người ấy chuyện riêng/ Quyền thế xa rời quên chốn cũ/ Giàu sang đổi bạnđổi tâm duyên/ Đường đời lên xuống vui buồn lẫn/ Thế sự vòng vo lúc hết quyền/Xe ngựa tớ thày quay quắt cả/ Đó đây còn lại bóng chiều nghiêng. Những câu thơtrên thì đã rõ nhưng câu thơ kết có vẻ như một ẩn dụ.Tác giả cố tình để ngỏ câutrả lời, ngõ hầu tạo cho bạn đọc thơ mỗi người sẽ có một câu trả lời riêng chochính mình. Có vẻ như đó là một lối thủ bút rất cao tay của nhưng người chơithơ Đường.

Trên đây trongchừng mực kiến văn hạn hẹp của mình, tôi đã nói hết về những cái ưu của các tácgiả.Tuy vậy tập thơ không phải không có những khiếm khuyết, như có nhưng bàithơ gieo vẫn thất luật, còn có bài thơ tuy đảm bảo được kết cấu nhưng có chỗđối thanh, đối ý chưa thật chỉnh, hay có những bài thiên về cách gieo vần độc,lạ nhưng ngôn ngữ chưa theo kịp lối cảm xúc thi phẩm trở nên nặng về hình thứcdo đó dễ trở nên khuôn sáo...Nhưng như đã nói ở trên với tầm mức một tập thơđầu tay của một câu lạc bộ, khó mà yêu cầu sự hoàn hảo. Các khiếm khuyết này cóthể khắc phục được trong lần ra mắt tập thơ tiếp theo.

Mai Phương