Ukraine hậu bầu cử tổng thống: Đối mặt tương lai khó đoán định
Tương lai chính trị của Ukraine đã trở nên khó đoán định sau khi kết quả cuộc bầu cử Tổng thống nước này cho thấy một nghệ sĩ hài không có kinh nghiệm chính trị và chỉ có trong tay các chính sách mơ hồ đã đắc cử với số phiếu ủng hộ rất lớn, làm đảo lộn đáng kể bối cảnh chính trị của Ukraine. Diễn biến này khiến cho đất nước Ukraine đang phải đối mặt với một tương lai khó đoán định.
Đòn giáng đối với Tổng thống đương nhiệm
Ông Zelensky, 41 tuổi, sẽ nắm vai trò lãnh đạo một quốc gia đang giữ vị trí quan trọng nhất trong tình thế đối đầu giữa phương Tây với Nga sau khi Moscow sáp nhập Crimea và ủng hộ một lực lượng nổi dậy thân Nga ở miền Đông Ukraine.
Trong cuộc bỏ phiếu vòng hai diễn ra ngày 21-4 vừa qua, Tổng thống Poroshenko, 53 tuổi, đã nỗ lực thu hút phiếu bầu bằng cách thể hiện mình là người bảo vệ Ukraine trước Nga và là người đấu tranh cho bản sắc Ukraine. Tuy nhiên, Zelensky, vốn là một nghệ sĩ hài nổi tiếng đóng vai một tổng thống được hư cấu trong một chương trình truyền hình, đã đánh bại vị Tổng thống đương nhiệm với 73% số phiếu ủng hộ, theo số liệu của Ủy ban bầu cử trung ương sau khi 99% số phiếu được kiểm.
Chiến thắng của danh hài Volodymyr Zelensky là một đòn giáng cay đắng đối với Tổng thống đương nhiệm Petro Poroshenko và là điều bí ẩn đối với các nhà đầu tư, phương Tây và Nga - những người đang băn khoăn rằng tân tổng thống Ukraine sẽ xử lý như thế nào đối với tất cả các vấn đề từ quan hệ với Moscow cho đến ngành ngân hàng ở trong nước.
Oleksiy Kondrashov, một nhân viên dịch vụ công cộng ở Kiev, cho rằng kết quả bầu cử không phải là vì người dân ủng hộ ông Zelensky mà là vì họ phản đối Tổng thống Poroshenko - người đã không thực hiện các cam kết của mình, ví dụ như hứa hẹn giải quyết nạn tham nhũng. Trong bài phát biểu mừng chiến thắng tối 22/4, ông Zelensky đã hứa sẽ không làm người dân thất vọng, ông nói: "Tôi vẫn chưa chính thức trở thành tổng thống, nhưng với tư cách là một công dân Ukraine, tôi có thể nói với tất cả các quốc gia trong liên minh hậu Xô viết rằng hãy nhìn vào Ukraine. Mọi điều đều có thể".
Zelensky dự kiến sẽ nhậm chức vào tháng tới. Ông cam kết chấm dứt cuộc chiến ở khu vực Donbass tại miền Đông và "nhổ tận gốc" nạn tham nhũng, trong bối cảnh người dân Ukraine mất tinh thần vì giá cả tăng cao và tiêu chuẩn sống ngày càng đi xuống. Tuy nhiên, ông không cho biết chính xác ông đã lên kế hoạch như thế nào để đạt được tất cả những mục tiêu đó.
Các nhà đầu tư muốn có được những đảm bảo rằng ông Zelensky sẽ thúc đẩy những cải cách cần thiết nhằm thu hút đầu tư nước ngoài và giữ Ukraine ở lại một chương trình trị giá nhiều tỷ USD của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF). Serhiy Fursa, một giám đốc ngân hàng đầu tư của Dragon Capital ở Kiev, nói: "Do hoàn toàn không thể chắc chắn về chính sách kinh tế của người sẽ trở thành Tổng thống Ukraine, nên chúng tôi không thể biết điều gì sẽ xảy ra và điều đó khiến cộng đồng tài chính lo ngại".
Quốc hội nắm quyền quyết định nhiều vấn đề ở Ukraine, và ông Zelensky có thể sẽ phải chật vật để nhận được sự ủng hộ của các nghị sĩ đối với những chính sách mới bởi vì đảng của ông không có ghế trong Quốc hội và nhóm trung thành với ông Poroshenko vẫn là lực lượng lớn nhất trong Quốc hội. Ông Zelensky có quyền đề xuất những vị trí cụ thể trong nội các, ví dụ như Ngoại trưởng, nhưng phần lớn chính phủ hiện tại chắc chắn sẽ vẫn được giữ nguyên cho tới tận cuộc bầu cử Quốc hội tiếp theo, dự kiến diễn ra vào tháng 10 tới.
Tổng thống đắc cử . Ảnh tư liệu
Tổng thống đắc cử bị theo dõi sát sao
Mỹ, Liên minh châu Âu (EU) và Nga sẽ theo dõi sát sao những tuyên bố về chính sách ngoại giao của ông Zelensky để đánh giá xem liệu và làm cách nào ông có thể chấm dứt cuộc chiến chống lực lượng ly khai thân Nga.
Ông Zelensky đã tuyên bố rằng một trong những ưu tiên hàng đầu của ông là tìm cách đòi tự do cho những người Ukraine đang bị Nga giam giữ và khởi động lại các cuộc đàm phán hòa bình do phương Tây làm trung gian vốn đang trong tình trạng "hấp hối." Tuy nhiên, nhiều người cho rằng một nhân vật ít kinh nghiệm chính trị như Zelensky sẽ không thể chống lại được Tổng thống Nga Vladimir Putin và làm hồi sinh nền kinh tế đang khó khăn của Ukraine.
Nhiều người chỉ trích còn cáo buộc ông có mối quan hệ quá thân thiết với đầu sò chính trị đầy quyền lực Igor Kolomoisky - chủ kênh truyền hình phát các chương trình hài kịch của Zelensky. Zelensky đã cam kết sẽ không để bị ảnh hưởng quá mức bởi Kolomoisky. Tuy nhiên, số phận của PrivatBank - ngân hàng lớn nhất của Ukraine đã được quốc hữu hóa năm 2016 - sẽ là một trong những "cuộc kiểm tra" sớm nhất và quan trọng nhất cho cam kết nói trên của ông. Chính phủ Ukraine đã giành PrivatBank từ tay Kolomoisky trong chiến dịch "làm sạch" hệ thống ngân hàng được Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) hậu thuẫn. Tuy nhiên, một tòa án Kiev đã ra phán quyết hồi tuần trước rằng việc thay đổi chủ sở hữu đối với PrivatBank là trái luật.
Zelensky đã nhiều lần phủ nhận việc ông sẽ tìm cách trao PrivatBank lại cho Kolomoisky nếu đắc cử, hay giúp doanh nhân này nhận được các khoản đền bù vì sự thay đổi chủ sở hữu của PrivatBank. IMF cũng sẽ theo dõi sát sao xem liệu ông Zelensky có cho phép tăng giá khí đốt lên các mức của thị trường hay không. Đây là một vấn đề nhạy cảm về chính trị và cũng là vấn đề mà Zelensky đang bỏ ngỏ.
Victoriya, một người đã nghỉ hưu, nói rằng bà ủng hộ tổng thống mới đắc cử nhưng lo ngại ông sẽ không trụ được lâu. Nhà phân tích Volodymyr Fesenko cho rằng "kỳ trăng mật" chính trị của Zelensky sẽ chỉ kéo dài 2-3 tháng trước khi thực tế làm ông phải tỉnh ngộ. Ông Fesenko nói với hãng tin AFP rằng người dân Ukraine muốn nhanh chóng kết thúc cuộc chiến ở miền Đông và ít phải trả tiền cho các dịch vụ công cộng, nhưng nhà phân tích này cũng đánh giá: "Sẽ rất khó để thực hiện được những mong đợi này".
Lý do Zelensky thắng cử
Theo giới chuyên gia, ông Zelensky giành thắng lợi vì hai nguyên nhân. Một là cương lĩnh của đảng “Người đầy tớ của nhân dân” và của chính bản thân ông. Hai là tâm lý hiện tại của người dân Ukraine. Ông Zelensky không nêu ra những mục tiêu khoa trương, to tát nhưng không thực tế như gia nhập Liên minh châu Âu (EU), trở thành thành viên Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), đòi lại Crimea, thậm chí là “làm cỏ Donbass” hay “hãy rời bỏ Moscow” như Poroshenko và cựu Thủ tướng Ukraine Yulia Tymoshenko đã và đang chủ trương. Zelensky đã chọn đúng 5 nguyện vọng lớn nhất, phổ biến nhất của người dân Ukraine để hoạch định chính sách.
Một là dùng biện pháp ngoại giao, đàm phán để lập lại hòa bình ở miền Đông Ukraine. Hai là kiên quyết chống tham nhũng. Ba là cân bằng quan hệ Ukraine-Nga và Ukraine-EU. Bốn là cải cách thể chế, chống quan liêu, nâng cao hiệu quả hoạt động phục vụ người dân của bộ máy. Năm là đoàn kết nhân dân các vùng của Ukraine, xóa bỏ tình trạng phân biệt “bờ Đông-bờ Tây” sông Dniepr.
Đối với người dân Ukraine nói chung, họ đã quá chán ngán những màn đấu đá chính trị vô bổ trên chính trường Ukraine. Họ bất bình khi tổng sản phẩm quốc nội (GDP) bình quân đầu người chỉ còn hơn 2.800 USD/năm. Giá cả hàng hóa tăng cao, đồng grivna mất giá liên tục, nợ công quốc gia lên đến hơn 18 tỷ USD. Trong 5 năm qua, đã có hơn 13.500 người thiệt mạng trong nội chiến Donbass, hàng chục nghìn người khác thương vong. Các chính sách của chính quyền Poroshenko chỉ làm cho tình trạng chênh lệch giàu nghèo ngày càng cách biệt. Tình trạng sản xuất đình đốn, xã hội bất ổn và suy yếu tận gốc rễ về văn hóa, giáo dục khi chính quyền Ukraine độc đoán ra lệnh xóa bỏ tiếng Nga…
Riêng về quan hệ với Nga, Zelensky đã tỏ rõ quan điểm “cân bằng” của mình khi phát biểu trên một chương trình truyền hình phát trực tiếp trên kênh “1+1” ngày 18-4 vừa qua: “Chúng ta sẽ xây dựng một Ukraine phát triển, mạnh mẽ, tự do. Ukraine không là anh em với Nga nhưng cũng không làm tay sai cho châu Âu. Chúng ta sẽ xây dựng sự độc lập cho đất nước Ukraine.” Thế nhưng, ông Zelensky và êkíp của ông có thực hiện được lời hứa với cử tri Ukraine hay không lại là một câu chuyện dài của 5 năm tiếp theo.
