Ukraine đau xót giấc mơ cường quốc hạt nhân

Ukraine chuyển sang công nghệ hạt nhân Mỹ

Hôm 27/4, Tổng thống Ukraine Vladimir Zelensky cho biết trong cuộc họp với Tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) Rafael Mariano Grossi rằng, Ukraine dự kiến chuyển sang sử dụng loại lò phản ứng hạt nhân tối tân, cũng như nội địa hóa ngành sản xuất công nghệ của mình.

Công ty Energoatom của Ukraine vào tháng 6 năm 2019 thông báo rằng họ đã ký thỏa thuận đối tác với tập đoàn Holtec của Mỹ và Trung tâm khoa học kỹ thuật nhà nước về an toàn bức xạ và hạt nhân về việc thành lập một liên doanh quốc tế để triển khai các công nghệ lò phản ứng modul nhỏ SMR-160 ở Ukraine, nội địa hóa ngành sản xuất công nghệ cho SMR-160 ở Ukraine".

Theo lời ông Zelensky, Ukraine quyết tâm phát triển ngành điện hạt nhân để đảm bảo an ninh năng lượng, cũng như đồng bộ hóa hệ thống năng lượng quốc gia với hệ thống năng lượng của Liên minh châu Âu.

Ở Ukraine hiện có 4 nhà máy điện hạt nhân với 15 tổ máy (tất cả đều sử dụng lò phản ứng VVER), một trong số đó là nhà máy điện hạt nhân Zaporozhye có 6 tổ máy tổng công suất lắp đặt 6.000 MW, hiện là nhà máy lớn nhất ở châu Âu. Tính theo số lượng lò phản ứng năng lượng, Ukraine đứng thứ 10 trên thế giới và thứ 5 ở châu Âu.

Trong một động thái có liên quan đến vấn đề này, Đại sứ Ukraine tại Berlin là Andrei Melnyk vừa qua đã đưa ra "tối hậu thư" cho NATO.

Ông này nói rằng, Kiev sẽ suy nghĩ về việc tái sở hữu khả năng hạt nhân của mình trong trường hợp có vấn đề trong việc gia nhập Liên minh. Theo Melnik, một bước đi như vậy là cần thiết để Ukraine "tự bảo vệ mình khỏi Nga".

Sau khi Liên Xô sụp đổ, Ukraine sở hữu rất nhiều vũ khí chiến lược và đầu đạn hạt nhân

Ukraine nhiều lần đe dọa tái sở hữu vũ khí hạt nhân

Trước đây, giới chính khách Kiev từng hơn 1 lần bày tỏ ý định quay trở lại quy chế hạt nhân.

Họ cho rằng, Ukraine thừa sức chế tạo tên lửa hạt nhân bởi nước này sở hữu các cơ sở khoa học như Pivdenmash (doanh nghiệp về sản xuất kỹ thuật tên lửa-vũ trụ, nằm ở Dnepropetrovsk), có nhiên liệu uranium, có chuyên gia và tài liệu kỹ thuật về công nghệ hạt nhân của Liên Xô.

Ngoài ra, chính quyền Kiev còn tìm mọi cách để sở hữu gián tiếp vũ khí hạt nhân như mời Mỹ chuyển kho bom hạt nhân B-61 mà nước này rút khỏi Thổ Nhĩ Kỳ vào đặt trong lãnh thổ Ukraine và xây dựng căn cứ quân sự vừa để bảo vệ số vũ khí này, đồng thời cũng để răn đe Nga.

Các nghị sĩ Ukraine đã từng đề nghị Quốc hội nước này bỏ phiếu bãi bỏ luật năm 1994 "Về việc Ukraine tham gia vào hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân kể từ ngày 1 tháng 7 năm 1968" và trả lại cho đất nước quy chế sở hữu vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, điều này đã không trở thành hiện thực.

Theo giới bình luận, những lời đe dọa từ Kiev về việc trang bị lại vũ khí hạt nhân là những lời nói suông và sẽ không dẫn đến kết quả thực sự. Sức mạnh quốc gia và kỹ thuật của Ukraine đã khác xa so với trước đây, nước này không thể tái hiện được sức mạnh hạt nhân.

Do đó, có thể nói tuyên bố của Đại sứ Ukraine về việc nước này quay trở lại vị thế cường quốc hạt nhân chỉ là sự “hoài niệm”, chứ điều đó sẽ không bao giờ xảy ra lần thứ hai, bởi trước đó, cả Nga lẫn Mỹ đều đã nỗ lực “giải giáp hạt nhân” của Ukraine.

Nhà máy điện nguyên tử Chernobyl ở Pripyat, Ukraine khi còn là một phần của Liên bang Xô viết

Ukraine từng là cường quốc hạt nhân số 3 thế giới

Sau khi Liên bang Xô viết tan rã, Ukraine được “thừa kế” rất nhiều phòng thiết kế, nhà máy sản xuất vũ khí lớn của Liên Xô nằm trên lãnh thổ nước này; chúng với một số lượng lớn các trang bị khí tài hiện đại của Liên Xô, trong đó có cả những vũ khí chiến lược.

Thời điểm đó, Ukraine sở hữu một số lượng lớn đầu đạn hạt nhân và tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) và đủ loại phương tiện phóng. Cụ thể: Ukraine có 220 ICBM, trong đó có 130 ICBM kiểu cơ động R-36 (NATO gọi là SS-18 Satan, tầm bắn 16.000km), 46 ICBM lắp đặt trên tàu hỏa RT-23 Molodets (NATO gọi là SS-24 Scalpel, tầm bắn 10.000km), với tổng cộng hơn 1.900 đầu đạn hạt nhân.

Ngoài ra, Kiev còn được “của hồi môn” khủng là 25 máy bay ném bom chiến lược Tu-95MS, 19 chiếc Tu-160 Blackjack, 1.080 tên lửa hành trình tầm xa Kh-55 Raduga có thể mang đầu đạn hạt nhân.

Theo một số liệu thống kê của tình báo Mỹ, tại thời điểm năm 1992, trên lãnh thổ Ukraine còn lại 1.950 đơn vị vũ khí hạt nhân chiến lược và 1.883 đơn vị vũ khí hạt nhân chiến thuật, trong đó có 176 tên lửa đạn đạn liên lục địa.

Chỉ trong một đêm, Ukraine vụt biến thành cường quốc hạt nhân số 3 thế giới. Năng lực hạt nhân của Kiev (trừ tàu ngầm hạt nhân) chỉ kém Nga-Mỹ, còn các cường quốc Tây Âu như Anh, Pháp, Đức hay Trung Quốc chỉ là “đàn em”.

Thực tế này khiến châu Âu hoảng hồn với mối lo hạt nhân bên sườn phía đông; Mỹ cũng không muốn tự nhiên có một cường quốc hạt nhân có thể hợp tác với Nga để đối phó với mình, còn Moscow cũng không muốn có mối lo lớn sát nách phía Tây.

Bản đồ phân bố năng lực hạt nhân Ukraine sau khi Liên Xô tan rã

Mỹ-Nga xóa sổ vũ khí hạt nhân Ukraine

Đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, Mỹ và Anh đã ép các nước tách ra từ Liên Xô cũ còn sở hữu vũ khí hạt nhân và phương tiện phóng phải hủy bỏ năng lực hạt nhân và sống dưới cái ô chở che của các ông lớn này.

Bắt đầu từ năm 1996, Ukraine có quy chế quốc gia không sở hữu vũ khí hạt nhân. Còn Nga-Mỹ-Anh cam kết bảo đảm an ninh cho Kiev trong trường hợp bị quân đội nước ngoài xâm lược.

Từ bỏ vũ khí hạt nhân, Kiev đã tự đánh mất vũ khí răn đe đáng gờm nhất của một cường quốc hàng đầu thế giới. Thanh gươm sắc không còn, Ukraine dần dần biến thành một con tốt trong trò chơi địa-chính trị của Nga và Mỹ.

Nếu Ukraine còn sở hữu vũ khí hạt nhân, tuy họ vẫn chưa thể sánh được với Nga-Mỹ nhưng cũng khiến không một quốc gia nào, kể cả các cường quốc Tây Âu như Đức, Anh, Pháp và các ông lớn châu Á như Trung Quốc, Ấn Độ… dám khinh nhờn. Nếu Kiev còn vũ khí hạt nhân, chắc gì họ đã mất Crimea và Donbass?

Do đó, việc giới chức nước này tiếc nuối thời hoàng kim hạt nhân hậu Xô viết cũng là điều dễ hiểu. Tuy nhiên, giấc mơ của Ukraine rất khó có thể trở thành hiện thực.

Theo giới chuyên gia, hiện nay, nếu bắt tay vào việc phát triển vũ khí hạt nhân, Kiev có thể không phải bắt đầu lại từ đầu, nhưng có thể khẳng định rằng, việc này còn khó hơn lên trời, bởi ngay cả Mỹ cũng không cho phép Ukraine khôi phục quy chế hạt nhân chứ đừng nói là Nga.

Nguyễn Ngọc