Tỷ lệ người tiêm chích ma túy nhiễm HIV giảm nhờ tham gia điều trị bằng chất thay thế

TS. Hoàng Đình Cảnh, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS - Bộ Y tế cho biết, sau hơn 10 năm triển khai điều trị Methadone (chất thay thế các chất dạng thuốc phiện) tại Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận trong việc giảm và tiến tới ngừng sử dụng ma túy bất hợp pháp trong nhóm bệnh nhân điều trị; giúp ổn định tâm lý và hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng.

Trong năm 2019, Việt Nam tiếp tục triển khai thí điểm điều trị nghiện các chất dàn thuốc phiện bằng thuốc Buprenorphine tại một số tỉnh miền núi phía Bắc - nơi địa bàn đi lại khó khăn nhằm giúp người bệnh tăng độ tiếp cận với chương trình điều trị thay thế cũng như tăng mức độ tuân thủ điều trị của người bệnh.

Tính đến hết tháng 9-2020 trên toàn quốc có 52.440 bệnh nhân methadone tại 340 cơ sở điều trị và 232 cơ sở cấp phát thuốc. Chương trình buprenorphine hiện đang điều trị cho 600 bệnh nhân tại 8 tỉnh, TP.

Bệnh nhân sử dụng Methadone đều đặn đã tăng cường sức khỏe, tiết kiệm chi phí. (Ảnh: V.H)

Chương trình methadone được triển khai đã mang lại hiệu quả về y tế, kinh tế, xã hội. Đó là giảm hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV và tỷ lệ nhiễm HIV. Bệnh nhân giảm hành vi tiêm chích ma túy từ đó dẫn đến giảm lây nhiễm HIV.

Ngoại trừ 5 tỉnh, TP ghi nhận 1 trường hợp nhiễm HIV mới, các tỉnh, TP báo cáo không phát hiện trường hợp nhiễm HIV mới trong tổng số bệnh nhân điều trị. Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm người nghiện chích ma túy giảm từ khoảng 30% năm 2001-2002 xuống còn 9,5% năm 2016 và tổng số trường hợp nhiễm mới HIV hàng năm giảm từ khoảng 30.000 ca từ những năm 2006-2007 xuống còn khoảng 10.000 ca năm 2015.

Ngoài ra, sử dụng chất thay thế giúp giảm sử dụng ma túy bất hợp pháp. Kết quả từ các nghiên cứu do Bộ Y tế và các tỉnh, TP thực hiện thời gian qua đều ghi nhận hiệu quả của điều trị Methadone trong việc làm giảm đáng kể hành vi sử dụng ma túy trong nhóm bệnh nhân tham gia điều trị.

Kết quả cho thấy, trước khi tham gia điều trị 100% bệnh nhân sử dụng heroin, sau 24 tháng tỷ lệ này chỉ còn 15,8%; trước điều trị hầu hết bệnh nhân có tần suất sử dụng rất cao với 93,6% bệnh nhân sử dụng trên 3-5 lần/ngày, tuy nhiên sau 24 tháng điều trị không có bệnh nhân nào sử dụng từ 2 lần/ngày trở lên và tần suất sử dụng ma túy trong nhóm bệnh nhân còn tiếp tục sử dụng chỉ còn từ 2-3 lần/tháng.

Bên cạnh đó, điều trị bằng methadone, buprenorphine còn góp phần giảm hành vi vi phạm pháp luật. Tỷ lệ bệnh nhân có hành vi vi phạm pháp luật giảm mạnh, bình quân giảm từ 40,8% xuống còn 1,34% sau 2 năm tham gia điều trị Methadone.

Và cuối cùng, chương trình mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt cho cá nhân, gia đình bệnh nhân và xã hội, khi giúp làm giảm đáng kể chi phí cho bệnh nhân và gia đình (do không phải mất tiền mua ma túy, không phải mất tiền đi cai nghiện ma túy, không tốn tiền điều trị các bệnh tật liên quan đến sử dụng ma túy).

Chương trình cũng góp phần làm giảm chi phí cho xã hội nói chung, giúp khắc phục những hậu quả khác của ma túy đối với xã hội (giảm vi phạm pháp luật sẽ giúp giảm chi phí về pháp luật liên quan đến ma túy, tiết kiệm các chi phí khác về y tế, cộng đồng…).

TS. Hoàng Đình Cảnh dẫn chứng, theo ước tính, nếu không tham gia điều trị methadone, trung bình một người nghiện tiêu tốn 230.000 đồng/ngày mua heroin (84 triệu đồng/năm). Như thế, với hơn 52.000 bệnh nhân đang điều trị Methadone, chương trình đã tiết kiệm được cho xã hội 4.372 tỷ đồng/năm (nếu tính từ thời điểm thí điểm năm 2008 cho đến nay, chương trình đã tiết kiệm cho xã hội khoảng 22.870 tỷ đồng (hơn 1 tỷ đô la Mỹ).

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được trong công tác điều trị các chất dạng thuốc phiện bằng chất thay thế cũng còn những khó khăn, vướng mắc. Đó là sự xung đột giữa các văn bản của các Bộ, ngành khác nhau liên quan đến điều trị nghiện cũng làm ảnh hưởng đến việc triển khai chương trình tại các địa phương; nhân lực của các cơ sở điều trị hầu như đều quá tải, đa phần là kiêm nhiệm.

Ngoài ra, cán bộ phải làm việc liên tục không có ngày nghỉ, trong môi trường căng thẳng, độc hại, nhiều khi còn bị bệnh nhân uy hiếp, đe dọa. Thiếu các chế độ để khuyến khích, thu hút và giữ chân các cán bộ nhân viên có năng lực dẫn đến sự thay đổi nhân sự liên tục và ảnh hưởng đến kết quả điều trị những hạn chế về năng lực chuyên môn (tỷ lệ thay đổi nhân sự trong 12 tháng qua là 43,2%, tỷ lệ cán bộ có kinh nghiệm dưới 1 năm chiếm tới 59,9%, mặc dù chương trình đã được triển khai từ 2008 cho tới nay).

Ngoài ra, methadone là liệu pháp điều trị lâu dài, nên đã có một số bệnh nhân không kiên trì đã bỏ trị sau nhiều năm tham gia. Việc bệnh nhân hằng ngày phải đến cơ sở cơ sở điều trị để sử dụng thuốc chính là một trong những rào cản lớn đối với việc tiếp cận và duy trì điều trị của bệnh nhân, đặc biệt là với những người sinh sống xa cơ sở điều trị, điều kiện đi lại khó khăn như các khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và các trường hợp đi làm ăn xa.

Trong thời gian tới, cơ quan quản lý sẽ đa dạng hóa mô hình và cách thức triển khai thí điểm việc cấp phát thuốc methadone nhiều ngày tại một số tỉnh, TP làm cơ sở để nhân rộng ra toàn quốc, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS nêu.

Vân Hà