Từ né lũ đến đón lũ

Mùa nước nổi ở Tây Nam Bộ mà mấy chục năm qua bị quen gọi là mùa lũ vốn có từ ngàn đời với vai trò cực kỳ quan trọng trong việc hình thành, tồn tại của vùng đất này. Nói theo các nhà khoa học, lũ tham gia kiến tạo và phát triển đồng bằng.

"Lũ miền Tây" mặc dù là một hiện tượng lũ lụt nhưng đối với người dân đồng bằng thì không phải thiên tai. Nước về nhiều, tuy ngập lụt nhưng có tác dụng rất lớn trong tháo chua, rửa phèn, tiêu diệt mầm bệnh, vệ sinh đồng ruộng, đặc biệt là bồi đắp phù sa. "sống chung với lũ" bằng việc thay đổi phương thức canh tác nông nghiệp và đa dạng hóa sinh kế,

Từ "chống lũ" những năm 1975-1990, thực tiễn đã dạy các cấp chính quyền vùng ĐBSCL kinh nghiệm "né lũ", rồi hình thành chủ trương và cách làm thể hiện "ý Đảng, lòng dân" trong việc "sống chung với lũ" như kinh nghiệm dân gian ngàn đời. Từ việc hồ hởi làm đê bao cục bộ để sản xuất lúa bằng mọi giá cho chương trình an ninh lương thực và quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, ĐBSCL dần chuyển sang tư duy "chén cơm ngon" hơn "chén cơm đầy", hướng đến thu nhập, giá trị lợi nhuận cao hơn.

Lũ về sẽ giúp cho người dân bắt được nhiều cá, tôm Ảnh: NGỌC TRINH

Mấy năm qua, miền Tây vắng bóng mùa lũ, kèm theo là hệ quả của việc mất một lượng lớn phù sa và dân cư mất sinh kế mùa nước nổi. Năm 2016, vùng này còn gánh chịu thiệt hại nặng nề nhất trong lịch sử do hạn, mặn. Theo quy luật, khi tài nguyên nước sông Mê Kông sụt giảm nghiêm trọng, thiếu hụt một lượng lớn phù sa bồi đắp, làm đồng ruộng "suy dinh dưỡng" ảnh hưởng nặng nề đa dạng sinh học. Nguồn lợi thủy sản, nhất là các loài đặc trưng sông nước Mê Kông, cạn kiệt. Hiện tượng lũ tràn đồng khan hiếm do các quốc gia đầu nguồn xây đập thủy điện, "trích máu dòng sông" bằng các dự án chuyển nước sông Mê Kông và tác hại của đê bao cục bộ trong vùng làm cho các dòng sông "đói phù sa", đổi dòng hung bạo tạo sạt lở và làm mất "chiếc áo giáp phù sa" bảo vệ bờ biển đồng bằng. Việc chạy đua "quay vòng hệ số sử dụng đất" trong sản xuất nông nghiệp khiến "lũ đẹp" không vào được nội đồng.

Lũ ở ĐBSCL năm 2017 cần được xem như liều "thuốc thử" để đánh giá kết quả những nỗ lực củng cố triết lý "sống chung" với khô hạn, biến đổi khí hậu, nước biển dâng lẫn "sống chung" với lũ, vượt lên đỉnh lũ. Hơn cả những cơn lũ lớn hay các trận hạn, mặn lịch sử là những cơn lũ hay hạn, mặn khác. Đó là thách thức của người đồng bằng cần vượt lên nghèo khó, tụt hậu so với các vùng miền khác và xu thế phát triển chung.

Làm sao để nông dân ĐBSCL có thể kiếm sống và làm giàu bằng nghề nông? Lời giải cần có sự tiếp cận đa ngành, quy mô sản xuất lớn hơn, tích tụ ruộng đất nhiều hơn để thích nghi phương thức sản xuất chuyên nghiệp hơn. Cần chuyển đổi tận gốc từ tư duy chống lũ, né lũ, chung sống với lũ đến chủ động đón lũ và vượt lên đỉnh lũ để hướng đến một ĐBSCL an toàn, trù phú và phát triển bền vững trong tương lai.

Không thể ứng phó ngắn hạn

Từ bài học trong quá khứ và hiện tại, cần xem những tín hiệu "lũ sớm, nước lên cao" của cơ quan khí tượng thủy văn cảnh báo về một mùa lũ năm 2017 bằng tâm thế bình tĩnh, tích cực và chủ động. Không thể ứng phó ngắn hạn như "đèn cù" từ "chống hạn" năm trước sang "chống lũ" năm nay. Chính quyền và người dân không ngồi chờ nhưng cũng không đổ tiền vội vã vào các công trình cục bộ. Bài toán cân bằng tổng thể và yêu cầu "chi phí - lợi ích" cần được đặt ra trước tiên cho bất kỳ quyết định đầu tư công trình vội vã nào.

TRẦN HỮU HIỆP