Từ kịch liệt phản đối, Nga có thái độ bất ngờ trước nạn 'bắt chước' vũ khí của Trung Quốc

"Việc sao chép bất hợp pháp các thiết bị của chúng tôi ở nước ngoài là một vấn đề lớn. Trong vòng 17 năm qua, có khoảng 500 vụ việc như vậy", người đứng đầu bộ phận sở hữu trí tuệ của Rostec Yevgeny Livadny phát biểu hôm 14/12. "Chỉ riêng Trung Quốc đã bắt chước các động cơ máy bay chiến đấu, máy bay Sukhoi, các hệ thống quốc phòng, tên lửa phòng không di chuyển được và các hệ thống tương tự như hệ thống tên lửa đất đối không tầm trung Pantsir".

Những phàn nàn của Rostec hướng về Trung Quốc xuất hiện vào thời điểm thương mại vũ khí giữa hai nước đang không ngừng gia tăng. Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm, trong khoảng thời gian từ năm 2014 – 2018, Nga là nhà cung cấp vũ khí lớn nhất cho Trung Quốc – chiếm tới 70% nhập khẩu vũ khí của Bắc Kinh.

Nga cũng không e ngại bán cho Trung Quốc những vũ khí hiện đại nhất của mình. Năm 2015, Bắc Kinh đã mua 6 hệ thống phòng không S-400 và 24 phi cơ chiến đấu Su-35 từ Nga với số tiền lên tới 5 tỷ USD.

Tổng thống Nga Vladimir Putin và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (ảnh: getty)

Mặc dù chỉ trích Bắc Kinh đánh cắp công nghệ nhưng gần như chắc chắn Moscow sẽ không cắt giảm xuất khẩu vũ khí của mình tới quốc gia châu Á. Giới chuyên gia nhận định, các lợi ích địa chính trị và kinh tế khiến Nga đành phải "mắt nhắm mắt mở" đối với các hành động sao chép của Trung Quốc.

"Sẽ luôn rất tệ khi ai đó bắt chước vũ khí của anh mà không được phép", ông Andrei Frolov, tổng biên tập tạp chí Arms Exports cho hay. "Nhưng tôi nghĩ cũng công bằng khi nói, kể từ khi Nga tiếp tục hợp tác về mặt quốc phòng với Trung Quốc, điều đó không còn quá quan trọng [đối với Moscow]".

Từ lâu Trung Quốc được cho là đã sao chép vũ khí của Nga. Trong những năm 1990, Bắc Kinh mua các máy bay Su-27 và hệ thống S-300 từ Nga, sau đó sử dụng chúng như những hình mẫu để phát triển máy bay J-11 và tên lửa đất đối không HQ-9 của mình.

Theo ông Vadim Kozyulin, giám đốc Dự án An ninh châu Á tại Trung tâm PIR, những động thái như trên đã làm dấy lên hồi chuông cảnh báo trong ngành công nghiệp vũ khí Nga và buộc Moscow phải tìm cách đẩy lùi nạn ăn cắp.

Nga đã thực hiện nhiều biện pháp để cải thiện tình thế. Ví dụ, Moscow kiên quyết yêu cầu Trung Quốc mua vũ khí với số lượng lớn thay vì chỉ mua vài chiếc – một dấu hiệu gần như chắc chắn về dự định sao chép. Nga cũng gây sức ép để đưa việc cấm sao chép vào trong hợp đồng, thậm chí còn cố gắng nhận được chia sẻ lợi nhuận từ các phiên bản sao chép vũ khí Nga từ phía Trung Quốc.

Tuy nhiên ông Kozyulin cũng thừa nhận rằng, các biện pháp vẫn còn chưa thực sự hiệu quả. "Chúng tôi nỗ lực đối phó với vấn nạn này theo nhiều cách khác nhau nhưng không quá thành công", ông nói.

Quan hệ giữa Nga và Trung Quốc rất nồng ấm trong những năm gần đây (ảnh: TASS)

Những quan ngại của Nga về nạn sao chép góp phần khiến giao dịch vũ khí giữa hai nước sụt giảm mạnh trong những năm 2000. Năm 2005, 60% xuất khẩu vũ khí của Nga là bán sang cho Trung Quốc nhưng tới năm 2012, tỷ lệ này giảm xuống còn 8,7%.

Chỉ từ cuộc khủng hoảng Ukraine vào năm 2014 – khi Nga hướng tới Trung Quốc sau khi phải hứng chịu các lệnh trừng phạt từ phương Tây, hợp tác quốc phòng và thương mại vũ khí giữa hai nước mới tăng trở lại.

Ngày nay, Nga dường như đã chấp nhận tình trạng bị đánh cắp công nghệ tại Trung Quốc như một cái giá không thể tránh khỏi khi giao dịch với người láng giềng lớn.

"Ăn cắp công nghệ là một vấn đề chung đối với tất cả các công ty làm ăn tại Trung Quốc, nhưng vẫn chưa có trường hợp nào mà nạn sao chép lại khiến mọi người rời khỏi thị trường Trung Quốc", ông Vasily Kashin, một học giả cấp cao tại Viện Nghiên cứu Viễn đông, thuộc Học viện Khoa học Nga giải thích.

Theo ông, Nga giờ đây không còn coi việc Bắc Kinh sao chép công nghệ là một mối đe dọa. "Việc sao chép một số công nghệ trong một thời gian ngắn là bất khả thi", ông Kashin nói. "Sao chép các công nghệ cũ tốn thời gian tương đương với phát triển công nghệ mới. Sẽ dễ hơn nhiều khi lấy tiền của người Trung Quốc, đầu tư vào công tác phát triển của chúng ta và để họ làm những gì họ muốn".

Mối quan hệ hợp tác địa chính trị nồng ấm giữa Moscow và Bắc Kinh cũng góp phần làm giảm nỗi lo ngại của Nga về những nguy cơ khi cung cấp vũ khí cho Trung Quốc.

"Nếu chúng ta nhìn vào cách người Trung Quốc xây dựng quân đội của mình, chúng tôi nhận thấy họ đang liên tục thu hẹp lục quân trong khi phát triển hải quân. Điều đó cho thấy dự định của Trung Quốc là sức mạnh quân sự đang gia tăng của họ là nhằm vào Mỹ và các đồng minh", ông Kashin phân tích.

Tuy nhiên, vẫn tồn tại những lo lắng khác. Ông Frolov của tạp chí Arms Exports cảnh báo, sự trỗi dậy của Trung Quốc trong vai trò một nhà xuất khẩu vũ khí lớn trên thế giới - xuất phát từ nhiều thập kỷ gia tăng chi tiêu quốc phòng và sao chép công nghệ nước ngoài, vừa đem tới "khủng hoảng và cơ hội" cho Nga.

"Một mặt, Nga quan ngại rằng Trung Quốc sẽ dần đẩy Nga ra khỏi các thị trường truyền thống", ông chỉ ra. "Nhưng mặt khác, Trung Quốc có tiền và mong muốn hợp tác, vì vậy đây có thể là một cơ hội để Nga phát triển với sự giúp đỡ của tiền và công nghệ từ Trung Quốc".

Còn theo ông Kozyulin, một thách thức khác cho Moscow đó là làm sao để Trung Quốc chịu giữ nguyên vai trò là một đối tác quân sự của Nga. Ông lưu ý, công nghiệp quân sự của Trung Quốc đã vượt qua Nga trong một số lĩnh vực.

"Việc chào hàng thứ gì đó mới mẻ cho Trung Quốc đang ngày càng khó khăn hơn, vì vậy chính sách của Nga chuyển dần từ bán vũ khí sang hợp tác phát triển", ông nói. "Tôi không biết hình mẫu mới này sẽ thu hút Trung Quốc tới mức nào bởi vì họ muốn tự mình sản xuất mọi thứ và chỉ nhập khẩu công nghệ từ nước ngoài. Tuy nhiên, Nga sẽ cố gắng tìm kiếm các lợi ích và thấu hiểu chung".

Minh Đức