Truyền thông mới và những thách thức 'chỗ đứng' của nhà báo

Xu thế và những thách thức từ truyền thông mới

Xu thế phổ biến của truyền thông mới là ứng dụng rộng rãi, triệt để ưu thế của công nghệ: Truyền thông số, tích hợp nhiều phương tiện và sử dụng nhiều kênh truyền thông (điện tử và truyền thống); khai thác triệt để mạng xã hội; “di động hóa” truyền thông; tương tác và trải nghiệm. Đặc biệt, nội dung do người dùng tạo ra, được chia sẻ, đồng sáng tạo, kết nối không giới hạn các cá nhân hoặc nhóm xã hội.

Sức mạnh truyền tin từ các mạng xã hội là một thách thức thực tế.

“Những mạng xã hội như Facebook và Twitter đang thực sự thay đổi diện mạo của báo chí. Hầu như bất kỳ phóng viên báo chí khôn ngoan nào cũng dùng Facebook hay Twitter“ (Evan Smith - Tổng Biên tập Tạp chí Texas Monthly).

Cùng với mạng xã hội là xu thế “báo chí công dân”, với sự trợ giúp và tiện ích của các thiết bị thông minh. Mọi công dân đều có thể sản xuất tin tức và truyền tải trên mạng xã hội. Đây cũng là thách thức lớn đối với “chỗ đứng” của nhà báo.

Một số xu hướng mới

Thông tin cập nhật và kết nối liên tục (Always connected 24/7)

Xu hướng đưa tin liên tục, chú trọng quá trình diễn biến của sự kiện (chứ không chỉ là kết quả). Đây cũng là xu hướng biến đổi nhu cầu tiếp nhận thông tin báo chí của công chúng: Họ muốn biết sự kiện đó đang diễn ra như thế nào? Vì vậy, thông tin chậm, gián đoạn (nhất là đối với báo in), dễ bị lạc hậu, không được đón nhận, nếu không có sự khác biệt trong cách đưa tin.

Mạng xã hội là “ngôi nhà” thứ hai, là đối tác, trợ thủ, vừa là đối thủ của báo chí

Việc sử dụng các mạng xã hội khác nhau (Google, Facebook, Twitter,...) đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống hằng ngày của phần lớn người dân. Với nhà báo, mạng xã hội không chỉ để trao đổi thông tin thông thường mà còn là công cụ hỗ trợ đắc lực trong việc tìm kiếm, kiểm chứng, chia sẻ thông tin nghề nghiệp. Đi cùng với những ưu việt, là những mối đe dọa, thách thức về chạy đua thời gian, cường độ lao động, kiểm chứng thông tin, xử lý và sử dụng thông tin, v.v..

Trong chuyến tìm hiểu một số cơ quan báo chí ở CHLB Đức, chúng tôi được biết, các nhà báo ở đây đều coi mạng xã hội là nguồn tin đầu tiên trong tác nghiệp và là kênh thông tin để trao đổi, chia sẻ với các nguồn tin. Tất nhiên, họ chỉ dùng mạng xã hội như là công cụ hỗ trợ, gợi ý, chứ không coi đó là tin tức báo chí.

Quảng cáo báo chí là nội dung thông tin và tương tác được (Advertising is content)

Thay vì chỉ viết như một thông báo bán hàng, nội dung quảng cáo trên báo chí ngày nay phải chứa đựng thông tin mang tính xã hội, vượt khỏi khuôn khổ một thông báo thương mại. Có thể là tri thức về sản phẩm, công nghệ, văn hóa tiêu dùng... Đây cũng là thách thức đối với các nhà quảng cáo theo lối truyền thống.

Mặt khác, khách hàng (bạn đọc) đòi hỏi phải tương tác với quảng cáo: Nội dung quảng cáo này có vấn đề gì không đúng, không phù hợp, cần phải lên tiếng không? Nếu cần tương tác với tòa soạn hay khách hàng quảng cáo thì tương tác như thế nào, tòa soạn phải đáp ứng được như là cầu nối với công chúng - khách hàng.

Mọi công dân đều có thể tham gia sản xuất sản phẩm báo chí (Everyone can produce).

Đây là xu hướng báo chí công dân, ngày càng phát triển. Tham gia chứ không phải quyết định. Quyền lựa chọn và quyết định là của các tòa soạn báo. Một số thông tin trên báo chí có tầm ảnh hưởng ra cả thế giới, là sản phẩm của báo chí công dân. Ở Việt Nam, không ít thông tin, hình ảnh trên báo chí, đài truyền hình, phát thanh (nhiều nhất là các video clip, bức ảnh nghiệp dư), cũng được chính người dân cung cấp.

Tiện ích hóa, cá nhân hóa đối với người tiêu dùng sản phẩm báo chí - truyền thông (Customize and personalize).

Xu hướng này phù hợp với xu thế “phi đại chúng hóa” truyền thông đại chúng mà Alvin Toffler đã nêu trong The Third Wave. Thay vì cùng xem, nghe chung một nội dung thì ngày nay nhu cầu tiếp nhận thông tin phân hóa thành các nhóm khác nhau, phân hóa sâu sắc theo nhiều cung bậc, sắc thái, một cách đa dạng, đa chiều và khó tính hơn. Xu hướng tiện ích hóa, cá nhân hóa trong tiếp nhận thông tin được thể hiện ở các thiết bị đầu cuối cầm tay, nhất là thiết bị thông minh (smart phone). Sản xuất nội dung thông tin cho thiết bị di động đang là cơ hội và là thách thức đối với các tòa soạn.

Thay đổi nhận thức “chỗ đứng” của nhà báo và cách thức làm báo

Thay đổi hoạt động tác nghiệp, cách tư duy của tòa soạn và quan niệm về bạn đọc - công chúng như là người cùng sản xuất nội dung thông tin.

Xây dựng tòa soạn hội tụ (tích hợp báo in, phát thanh, truyền hình, báo điện tử) chung một tòa soạn (đang phổ biến trên thế giới). Sử dụng triệt để ưu việt của truyền thông đa phương tiện (multimedia), đa nền tảng (multi platform).

Người làm báo cần phải có nhiều kĩ năng: viết, ghi âm, quay phim, chụp ảnh, tự biên tập, dàn dựng, tương tác với công chúng... Người viết, người biên tập thay đổi cách xử lý thông tin theo hướng tức thời, mọi nơi, mọi lúc.

Kinh doanh báo chí phải khác hơn, không chỉ trông chờ ở quảng cáo truyền thống, mà phải kiếm tiền từ chính nội dung.
Đặc biệt phải rút ngắn thời gian sản xuất tin tức. Báo chí trung ương hay địa phương, đều cần quan tâm đến đặc điểm mới của truyền thông số là Toàn cầu hóa sản phẩm - Địa phương hóa thông tin.

Tăng tính tương tác với công chúng, coi phản hồi của công chúng là một phần nội dung thông tin, dĩ nhiên phải có chọn lọc. Đề cao tính nhân văn trong hoạt động báo chí. Trong thách thức, có cơ hội và ngược lại. Nếu biết cách phân tích, chọn lọc và vận dụng, thách thức từ truyền thông số cũng chính là cơ hội bứt phá cho báo chí.

TS, Nhà báo Trần Bá Dung
Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng Ban Nghiệp vụ Hội Nhà báo Việt Nam