Trùng tu các nhóm tháp H,K,A tại Mỹ Sơn: Đảm bảo yếu tố gốc, duy trì tính chân xác của di tích

Để có giải đáp xác thực về những thông tin, ý kiến xoay quanh vấn đề này, PV Văn Hóa đã tìm hiểu thực tế hiện trường dự án và tham khảo ý kiến của các chuyên gia, những nhà quản lý về vấn đề này.

Những hình ảnh trên mạng xã hội cho rằng các nhà khảo cổ và trùng tu Ấn Độ đang “phá” di sản Mỹ Sơn

Vẫn đảm bảo tính chân xác của di tích

Từ tháng 1.2018 đến nay, tại Mỹ Sơn, các chuyên gia Ấn Độ đang thực hiện chương trình năm thứ 2 (2017-2018) của dự ánở các nhóm tháp H, K và A. Đây là dự án được Chính phủ hai nước Ấn Độ và Việt Nam ký kết từ năm 2015, kéo dài 5 năm (2016-2021) với kinh phí hơn 60 tỉ đồng, trong đó Chính phủ Ấn Độ tài trợ hơn 50 tỉ đồng.

Trong thư gửi phối hợp với Ban quản lý Khu DSVHTG Mỹ Sơn (BQL Mỹ Sơn), ông Romel Singh Jamwal, Giám đốc Dự án, cho biết theo kế hoạch, chương trình năm thứ hai được các chuyên gia Ấn Độ tiến hành bao gồm tiếp tục các công việc tại nhóm tháp K và H, triển khai các phần việc mới tại nhóm tháp A. Với nhóm A, tiến hành phát quang dọn dẹp cây cỏ từ trong và xung quanh, thực hiện chức năng hệ thống thoát nước. Sau khi phát lộ và dọn dẹp sẽ bảo tồn và gia cố các cấu trúc ở phía Tây Bắc của ngôi đền chính, thực hiện các công việc bảo tồn cần thiết khác,…

Các chuyên gia Ấn Độ chứng minh tại hiện trường rằng chất sử dụng tu bổ là vữa vôi chứ không phải trét xi măng như thông tin trên mạng.

Ông Phan Văn Cẩm, Giám đốc Trung tâm Quản lý Di tích và Danh thắng Quảng Nam, đồng thời là Trưởng Ban điều hành Dự án, khẳng định:Đến thời điểm này các chuyên gia Ấn Độ chỉ mới tiến hành trùng tu ở một vài khối kiến trúc đơn giản, diện tích nhỏ. Phần lõi của di tích vẫn chưa đụng vào, công tác trùng tu vẫn đảm bảo nguyên vẹn tính chân xác của di tích. Về phía địa phương vẫn tin tưởng vào kỹ năng, phương pháp và kỳ vọng vào chuyên gia Ấn Độ trong công tác trùng tu các nhóm tháp Chăm ở Mỹ Sơn.Ông Cẩm cũng cho biết đây là dự án mà Bộ VHTTDL đã tham mưu, đề xuất và Chính phủ Ấn Độ đã tài trợ để thực hiện dự án bảo tồn tại Mỹ Sơn. Nhóm chuyên gia kỹ thuật đến từ Viện Nghiên cứu Khảo sát Khảo cổ học Ấn Độ (ASI) hiểu rõ và có kinh nghiệm trong trùng tu các tháp Champa, đã từng thực hiện các dự án bảo tồn trùng tu tại Angkor (Campuchia); tại Myanmar.

Nhóm tháp K trước khi các chuyên gia Ấn Độ triển khai dự án

Ông Cẩm cho biết trong ngày 27.4, ông đã đến hiện trường dự án để kiểm tra thực tế về những hình ảnh đang lan truyền trên mạng xã hội rằng các chuyên gia Ấn Độ dùng xi măng và gạch mới mài máy để trùng tu, khai quật bừa bãi,…Thực tế thì phần được cho là xi măng trét chính là vữa vôi dùng cho việc tu bổ. Điều này cũng được các chuyên gia Ấn Độ chứng minh ngay tại hiện trường. Tại nhóm tháp H, trong quá trình khai quật có cây cổ thụ mọc nên phải đào di dời để triển khai trùng tu. Đến thời điểm này đã dọn dẹp lại không còn cảnh tượng đào bới như phản ánh.Có thể tấm ảnh được đưa trên mạng xã hội được chụp vào thời điểm vừa đào cây di dời.Hệ thống thoát nước và tường bao xung quanh di tích là điều tốt để bảo vệ các nhóm tháp trước khi đi vào quá trình trùng tu cụ thể.

Về ý kiến lo ngại rằng phương pháp trùng tu của các chuyên gia Ấn Độ sẽ phá vỡ di tích gốc, ông Cẩm cho biết trong quá trình thực hiện dự án luôn có sự đồng thuận giữa chuyên gia Ấn và Việt Nam và theo thỏa thuận, dự án sẽ bắt đầu từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, để từ quá trình làm sẽ xem xét khả năng trùng tu của họ với các nhóm tháp K,H, vừa làm vừa rút kinh nghiệm rồi mới đến nhóm tháp A - được xem là công trình quan trọng của văn minh Champa.

Các chuyên gia Ấn Độ khảo sát nhóm tháp H vào tháng 5/2015, trước khi thực hiện dự án

Đến thời điểm này, dự án vẫn đảm bảo thực hiện tiến độ theo kế hoạch 5 năm và từng năm một. Theo báo cáo sơ bộ, kế hoạch năm 2018 bắt đầu thực hiện vào ngày 13.1. Cụ thể đối với nhóm K, đào móng và xây tường gạch mới quanh hiện trạng phạm vi đã khai quật năm 2017, nhằm chắn đất và nước không tràn vào bên trong. Xử lý nền và lát gạch mới nội khu bên trong tháp.Khai quật làm lộ toàn bộ tháp K. Trùng tu bậc cấp, thành bậc cấp phía Tây và phân chân tháp hai mặt Bắc và Nam.Xử lý nền và lát gạch lòng tháp; xử lý móng và lát gạch mới lối đi từ đường chính vào tháp K.

Đối với nhóm tháp H đã khai quật làm lộ rõ tháp H4, vẽ kỷ thuật và tiến hành trùng tu tường Nam tháp H4. Khai quật lòng tháp H2, phần tiếp giáp giữa tháp H2 và H1; lấp một phần tháp H2, tránh ứ đọng nước vào mùa mưa. Khai quật làm lộ rõ toàn bộ tường bao còn lại khu H, đào các gốc cây mọc trên tường bao và bắt đầu trùng tu tường bao khu H.

Đối với nhóm tháp A đến hiện tại mới thực hiện vệ sinh tổng thể, nhổ sạch cỏ, cây dại toàn bộ.

Nhóm tháp K trong quá trình triển khai dự án

Góp phần nhận diện nhiều giá trị mới tại Mỹ Sơn

Kết thúc năm thứ nhất, nhóm chuyên gia Ấn Độ đã phát lộ và khai quật được 165 hiện vật, phát hiện tháp K có hai cửa với những bậc cấp bằng gạch, một xoay về hướng đông, một xoay về hướng tây. Đặc biệt, tại cửa hướng tây phát hiện 2 tượng hình sư tử đứng với khuôn mặt hung dữ, tư thế vững chãi cùng nhiều hiện vật là thành phần kiến trúc, trang trí cùng những mảnh gốm không tráng men nhưng đa dạng kiểu dáng, màu sắc... Với nhóm tháp H được xây trên ngọn đồi có độ cao, các chuyên gia đã tiến hành khai quật hơn 700m2, kết quả làm lộ toàn bộ khung tường bao, hiện vật thu nhặt chủ yếu là thành phần kiến trúc, trang trí góc tháp và chóp tháp bằng chất liệu đá hoặc đất nung. Quá trình khai quật cũng phát hiện bố cục của khu tháp H khác biệt với bố cục truyền thống tháp Chăm (tháp chính, tháp cổng và tháp tịnh tâm).

Khảo sát thực tế dự án tại nhóm tháp H vào sáng ngày 27.4

Qua thực tế triển khai năm thứ nhất dự án, theo ghi nhận từ BQL Mỹ Sơn, cácchuyên gia Ấn Độ đã có những bước đi cẩn thận, cần thiết trong khảo sát khảo cổ học, tìm ra các giải pháp trùng tu hợp lý. Cụ thể là đã chọn các di tích có quy mô nhỏ, những khối kiến trúc đơn giản can thiệp trùng tu trước, trong tương lai gần là những đền - tháp có quy mô đồ sộ hơn cùng với những khối kiến trúc phức tạp. Giải pháp bảo tồn Khu tháp K dựa vào yếu tố gốc, bậc cấp cửa Đông và hai đoạn tường đường dẫn hai bên (mỗi bên dài 28m x 0,6m x 0,8m) tháp K đã trùng tu. Chất vữa sử dụng các lớp trên bề mặt là keo dầu rái và bột gạch, lớp dưới và lõi tường dùng vôi, cát và bột gạch,…

Tượng hình sư tử phát hiện ở tháp K khi triển khai dự án năm thứ nhất

Ông Phan Hộ- Giám đốc BQL Mỹ Sơn- cho biết trong công tác triển khai thực hiện các dự án trùng tu, tôn tạo, phục hồi tại Mỹ Sơn luôn luôn phải đảm bảo cơ sở pháp lý và cơ sở khoa học. Cơ sở khoa học trong bảo tồn di tích trước hết phải nghiên cứu hiện trạng trên cơ sở đối sánh với tư liệu, xây dựng hồ sơ, thông qua các cấp ngành thẩm định, phê duyệt.Riêng các công trình phục hồi thì vấn đề khảo cổ học là mấu chốt quan trọng.Sau khi có kết quả khảo cổ học, trên cơ sở đối chiếu với tư liệu (nếu có) thì phương án, giải pháp đều xem xét, trao đổi và thống nhất quyết định.Dự án Ấn Độ đều đi theo quy trình này. Bước đầu, dự án đã có những kết quả hết sức to lớn với những phát hiện về kiến trúc tháp K được đánh giá là sẽ góp phần nhận diện nhiều giá trị mới tại Mỹ Sơn trong thời gian tới.

Theo đề xuất và định hướng từ phía chuyên gia Ấn Độ,giải pháp bảo tồn dựa vào yếu tố gốc, duy trì tính chân xác và tính toàn vẹn của di tích. Theo đó, phía Ấn Độ sẽ chọn gạch mới với kích cỡ phù hợp, phần móng gạch sẽ được tu bổ với việc dùng vữa vôi.Các khối xây bề mặt được đề nghị liên kết bằng nhựa cây.Phần lõi sẽ được gia cố bằng cách dùng vữa vôi thay cho bùn đất.Các phần gia cố bằng xi măng sẽ được tháo dỡ và làm lại bằng vữa vôi.Được biết, vữa được làm từ vôi vỏ sò ngâm, lóng, ủ, lọc trộn với bột gạch cát sông tỉ lệ phù hợp để xử lý nền móng, lỏi tường. Dầu rái đun nóng làm vữa cho những lớp gạch bề mặt trên, bề mặt ngoài của khối xây đạt hiệu quả tạo được sự tương thích trong vật liệu. (vôi được ngâm lọc và ủ sau 15 ngày khi trộn với cát và bột gạch theo một tỷ lệ 1:1:1 tạo được vữa có độ kết dính cao)

Khánh Chi