Tranh bảo vật quốc gia hư hỏng vì được... vệ sinh?

Liên quan đến sự việc bảo bức tranh Vườn xuân Trung Nam Bắc của danh họa Nguyễn Gia Trí - một bảo vật quốc gia được phát hiện bị hư hại, sáng 24/4, trao đổi với PV, ông Võ Trọng Nam, Phó Giám đốc Thường trực Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM cho biết, sự việc đang được Giám đốc Sở - ông Huỳnh Thanh Nhân trực tiếp chỉ đạo làm rõ.

Trước đó, vào ngày 23/4, Văn phòng Bộ Văn hóa, Thể Thao và Du lịch cũng đã có văn bản số 316/VP-TT thông báo ý kiến chỉ đạo của Bộ trưởng Nguyễn Ngọc Thiện về việc kiểm tra công tác bảo quản bảo vật quốc gia bức tranh "Vườn xuân Trung Nam Bắc".

Ảnh chụp bảo vật Vườn Xuân Trung Nam Bắc sau khi làm vệ sinh, bị hư hại. Ảnh: Tuổi Trẻ

Theo đó, Văn bản gửi Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm; Cục Di sản văn hóa; Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam nêu rõ, giao Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm chủ trì, phối hợp với Cục Di sản văn hóa và Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam khẩn trương kiểm tra tình hình thực tế tại địa phương và làm việc với Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Hồ Chí Minh cùng các cơ quan, đơn vị liên quan về việc bảo quản bảo vật quốc gia bức tranh "Vườn xuân Trung Nam Bắc" của danh họa Nguyễn Gia Trí.

Văn bản cũng nêu các đơn vị báo cáo Bộ trưởng Nguyễn Ngọc Thiện trước ngày 03/5/2019.

Được biết, bức tranh đang được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM. Công tác tháo dỡ, vệ sinh bức tranh "Vườn xuân Trung Nam Bắc" được thực hiện từ khoảng cuối tháng 12/2018 đến tháng 2/2019.

Theo phản ánh của nhiều tờ báo, trong giai đoạn này, chỉ có một số người thợ trực tiếp vệ sinh tranh chứ không có sự giám sát của các họa sĩ, nhà chuyên môn.

Ngay sau khi trưng bày lại tác phẩm, Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM phát hiện nhiều vị trí trên tranh bị bong tróc nên đã thành lập một hội đồng thẩm định hư hại.

Ảnh chụp một chi tiết trước và sau khi vệ sinh tranh. Ảnh: Tuổi trẻ

Tại cuộc họp thẩm định, họa sĩ Nguyễn Trung Tín đã chỉ ra lỗi của quy trình vệ sinh là sử dụng bột chu để đánh bóng mặt tranh.

Trong khi đó, ông Tín phân tích rằng, bột chu chỉ được sử dụng để đánh bóng tác phẩm sau khi bề mặt tranh đã được "toát" (phủ một lớp sơn cánh gián mỏng) và trong khoảng 10 năm, lớp "toát" này (nếu có) sẽ bay đi. Trong khi bức tranh Vườn xuân Trung Nam Bắc đã được hoàn thành cách đây 30 năm.

Ông Nguyễn Xuân Việt - học trò của danh họa Nguyễn Gia Trí (1908-1993) cho biết, vì bức tranh này có khổ lớn, nếu "toát" lên bề mặt sẽ tạo một khối trơn nhẵn lớn nên cụ Nguyễn Gia Trí đã cho các học trò mài nhẹ lên bề mặt sơn, tạo độ đậm - nhạt kỹ lưỡng. Điều đó tạo nên tổng thể bức tranh hài hòa.

Bởi vậy, khi đội vệ sinh của Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM chà xát bột chu - chất có tính bào mòn cao trực tiếp lên tranh và đánh đều bề mặt đã phá hỏng tác phẩm cả về mặt chất liệu lẫn dụng ý nghệ thuật.

Một số họa sĩ sơn mài đánh giá mức độ thiệt hại của bức tranh khoảng 10%, nhưng họa sĩ Nguyễn Xuân Việt phản bác và cho rằng con số đó có thể lớn hơn.

Ông Việt nói thẳng: "Đó chỉ là đánh giá vật chất trên bề mặt, còn cái thần của tranh thì bị mất rất nhiều. Trong sơn mài, mạch tranh chính là hồn tranh, mà hư về hồn tranh thì không thể nào cân đo đong đếm được".

Chia sẻ với báo chí, họa sĩ Siu Quý - phó chủ tịch Hội Mỹ thuật TP.HCM đánh giá, bức tranh đã mất đi đến 70% cái thần tinh túy.

Theo Hồ sơ di sản của Cục Di sản văn hóa, bức tranh Vườn xuân Trung Nam Bắc của danh họa Nguyễn Gia Trí được vẽ vào khoảng từ năm 1969 đến năm 1988.

Tranh bằng chất liệu sơn mài mô tả không khí ngày xuân và hình ảnh các thiếu nữ ba miền Trung, Nam, Bắc trong trang phục truyền thống, đi dự hội xuân, chùa chiền, cây cối xung quanh.

Đây là bức tranh được xếp vào loại "bảo vật của quốc gia" vì là hiện vật gốc, độc bản. Năm 1991, tác phẩm được UBND TP.HCM mua với giá 100.000 USD để trao tặng cho Bảo tàng Mỹ Thuật TP.HCM, tranh được trưng bày và lưu giữ tại đây từ đó đến nay.

Năm 2013, Chính phủ ra quyết định công nhận tác phẩm Vườn xuân Trung Nam Bắc của danh họa Nguyễn Gia Trí là bảo vật quốc gia.

Trao đổi với báo chí trước phản ánh, ông Trịnh Xuân Yên, Phó giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM lại khẳng định, tác phẩm chỉ sáng lên chút ít và không có chuyện 'xuống cấp nghiêm trọng'.

Theo ông Trịnh Xuân Yên, muốn đánh giá bức tranh này phải tới tận nơi xem. Còn qua ảnh chụp đã làm sai lệch đi nguyên trạng của tác phẩm. Ngoài ra, ánh sáng trưng bày là ánh sáng vàng cũng đã làm ảnh hưởng trực tiếp đến tính biểu cảm của bức tranh.

Tuy nhiên, ông Yên cũng thừa nhận, bức tranh có sáng lên sau khi làm sạch bụi bẩn, phần gắn trứng đôi chỗ bị bong tróc nên nhìn chung, độ sâu của bức tranh có giảm đi.

“Bức tranh đã 30 năm tuổi rồi. Theo thời gian, khi nhiệt độ nóng ẩm thất thường cũng khiến cho tranh xuống màu là điều khó tránh khỏi”, ông Yên nhận xét.

Hoàng Trang