Tổng thống Trump và 'chuyến tàu lượn' chiến tranh thương mại

Những thủ tướng Canada của dòng họ Trudeau dường như luôn "có duyên" với những đời tổng thống Mỹ có tính khí bất thường, không ngại dùng những lời lẽ nặng nề để công kích lãnh đạo quốc gia láng giềng bất chấp mối quan hệ đồng minh.

Tháng 12/1971, Tổng thống Mỹ Richard Nixon và Thủ tướng Canada Pierre Trudeau có cuộc thảo luận nảy lửa tại Phòng Bầu dục về các vấn đề kinh tế và thương mại song phương. Canada cảnh báo sẵn sàng phản ứng trước chủ nghĩa bảo hộ thương mại của Mỹ.

Sau khi Pierre Trudeau trời Nhà Trắng, Nixon đã gọi ông là "gã khốn" và kẻ "đầu đất kiêu ngạo" khi trao đổi với các cố vấn thân cận. Trong hồi ký năm 1993, Trudeau thừa nhận ông có biết về những lời xúc phạm này, nhưng viết rằng phản ứng duy nhất của ông là "tôi từng bị những người tốt đẹp hơn gọi bằng những lời tồi tệ hơn rồi".

Gần nửa thế kỷ sau, con trai cả của Pierre Trudeau, đương kim Thủ tướng Canada Justin Trudeau, cũng trở thành mục tiêu cho những lời xúc phạm từ một vị tổng thống Mỹ cũng có tính khí nóng nảy thất thường và theo đuổi chủ nghĩa bảo hộ thương mại.

"Không trung thực và yếu đuối". Đó là cách mà Tổng thống Donald Trump mô tả nhà lãnh đạo của Canada trên Twitter ngày 9/6, sau khi bỏ ngang thượng đỉnh G7 tại Quebec. Trump để lại sau lưng những rủi ro về một cuộc chiến thương mại với đồng minh lẫn đối thủ, một cuộc chiến mà ông đã hứa với cử tri gần 2 năm trước.

Ngày 8/11/2016, ông Donald Trump làm nên lịch sử khi bất ngờ chiến thắng cuộc đua vào vị trí tổng thống thứ 45 của nước Mỹ, trái ngược hoàn toàn với những dự đoán trước đó. Trong suốt quá trình vận động tranh cử, ông đã thuyết phục hàng chục triệu cử tri với khẩu hiệu “Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại” cùng nhiều lời hứa hẹn tăng công ăn việc làm, giảm tỷ lệ thất nghiệp.

Điều này đánh trúng tâm lý nhóm cử tri nòng cốt ủng hộ ông Trump: Người da trắng bình dân và không có việc làm ổn định. Họ giận dữ nghĩ rằng toàn cầu hóa khiến công việc lao động bậc thấp bị chuyển ra nước ngoài, đến những nơi có nguồn nhân công giá rẻ. Thời điểm đó, giới phân tích dự đoán ông Trump sẽ áp nhiều loại thuế nặng nề với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và một số đối tác thương mại khác nhằm chứng tỏ sự nghiêm túc trong việc “đưa công ăn việc làm trở lại nước Mỹ”.

Không nằm ngoài sự kỳ vọng của cử tri, Tổng thống Trump liên tục khẳng định ông sẽ “luôn đặt nước Mỹ lên trên hết” như trong bài phát biểu trước Đại hội đồng Liên Hợp Quốc tháng 9/2017.

Dưới sự “lèo lái” của Trump, nước Mỹ chuyển từ cường quốc dẫn đầu, chủ trương hợp tác với các đồng minh để định hình trật từ thế giới, thành một quốc gia biệt lập và thu hẹp vai trò quốc tế. Tổng thống Mỹ nhiều lần khẳng định các thỏa thuận thương mại tự do được những người tiền nhiệm ký kết đã làm tổn thương nền kinh tế và lực lượng lao động Mỹ.

Đầu tháng 3/2018, ông tuyên bố áp thuế nặng nề lên nhôm và thép nhập khẩu từ mọi quốc gia nhưng vẫn để ngỏ cơ hội miễn trừ cho các đồng minh.

Tuy nhiên, sau 3 tháng đàm phán căng thẳng mà không đạt được thỏa thuận, Mỹ chính thức áp dụng 25% thuế thép và 10% thuế nhôm nhằm vào cả Canada, Mexico và các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU), châm ngòi một cuộc chiến tranh thương mại không chỉ với Trung Quốc mà với cả những nước có truyền thống hợp tác lâu dài.

“Chúng ta là con heo đất mà mọi người móc trộm. Điều đó sẽ chấm dứt”, ông Trump phát biểu trong cuộc họp báo sau hội nghị thượng đỉnh G7 hôm 9/6.

90s: Gặp Kim về, Trump châm ngòi chiến tranh thương mại Mỹ - Trung Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố áp thuế nhập khẩu 25% với 50 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc, bắt đầu từ ngày 6/7. Bắc Kinh lập tức đưa ra quyết định tương tự để trả đũa.

Trong một vài khoảnh khắc, Tổng thống Trump và 6 lãnh đạo còn lại của Nhóm 7 nước công nghiệp phát triển (G7) dường như đã bỏ qua mọi hiềm khích về thương mại để sát cánh cùng nhau trong hội nghị thượng đỉnh thường niên hôm 9/6.

Tại đây, họ có vẻ tìm được tiếng nói chung về những vấn đề chưa từng cần phải bàn cãi, ví dụ như việc tuân thủ luật lệ thương mại quốc tế và đấu tranh chống khủng bố. Chính ông Trump cũng bày tỏ sự hài lòng, nhận xét cuộc hội nghị thượng đỉnh là “tuyệt vời” và đánh giá mối quan hệ của ông với các lãnh đạo khác ở mức điểm tối đa “10/10”.

Tuy nhiên, chỉ 10 phút sau khi tuyên bố chung G7 được công bố, tổng thống Mỹ đã đổi ý. Trên chuyến bay vượt Đại Tây dương để đến Singapore thực hiện “sứ mệnh hòa bình” với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un, Trump chỉ thị người đại diện của Mỹ không đặt bút ký tuyên bố chung. Trong cuộc họp báo trước đó, ông cáo buộc Thủ tướng Trudeau “phát ngôn sai lệch” và đe dọa xem xét áp thuế nặng nề đối với mặt hàng ôtô nhập khẩu vào Mỹ.

Một số chuyên gia cho rằng ông Trump chưa lường được hết những hậu quả nước Mỹ có thể đối mặt khi đưa ra nhiều phát ngôn và quyết định táo bạo nhằm vào các đồng minh. Không sớm thì muộn, các đối tác thương mại, gồm EU, Canada, Nhật Bản sẽ đáp trả bằng các gói thuế áp dụng lên nhiều mặt hàng nhập khẩu từ Mỹ, như trái cây, thực phẩm, quần áo, ôtô và máy bay.

“Quyết định này (áp thuế nặng nề lên các đồng minh của Tổng thống Trump) không những bất hợp pháp mà còn là một sai lầm trên nhiều phương diện. Chủ nghĩa dân tộc kinh tế sẽ dẫn đến chiến tranh kinh tế”, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron giận dữ cảnh báo.

Không chỉ với các đồng minh, ông Donald Trump cũng nhiều lần “trở mặt” với chính các thành viên trong nội các. Sau khi Bộ trưởng Tài chính Mỹ Steven Mnuchin bỏ hàng tháng trời cố gắng đàm phán với Trung Quốc về căng thẳng thương mại giữa hai bên, Bắc Kinh và Washington tưởng chừng như đã đạt được thỏa thuận khi Mỹ tuyên bố tạm hoãn áp thuế trừng phạt trị giá 150 tỷ USD lên các mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc.

Để rồi đến một ngày cuối tháng 5, Mnuchin bất ngờ thấy mình phải giải thích với Phó thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc, cố vấn kinh tế hàng đầu của ông Tập Cận Bình, về lý do Tổng thống Trump từ bỏ thỏa thuận ngăn chặn chiến tranh thương mại và khôi phục các biện pháp áp thuế nặng nề.Financial Times dẫn một nguồn tin thân cận với Nhà Trắng cho rằng thử thách lớn nhất của chính phủ Mỹ hiện nay là việc Tổng thống Trump thường xuyên bỏ qua ý kiến của các cố vấn và liên tục thay đổi từ quyết định này đến quyết định khác một cách nhanh chóng.

“Khi bạn bè và các đồng minh tỏ ra nổi giận với bất kỳ quyết định nào của Tổng thống Trump, ông ấy sẽ càng quyết tâm thực hiện nó. Ông không bao giờ thừa nhận sai lầm hay tìm cách che giấu khuyết điểm. Ông ấy đã quyết định tự mình nắm dây cương về thương mại”, nguồn tin này cho biết.

Theo Norbert Röttgen, chủ tịch Ủy ban Đối ngoại quốc hội Đức đồng thời là người thân cận với Thủ tướng Đức Angela Merkel, Tổng thống Trump khó dự đoán đến mức nhiều lãnh đạo các nước châu Âu e ngại khi gặp gỡ ông và một số quan chức không còn tìm cách sắp xếp thời gian để trò chuyện cùng tổng thống Mỹ bên lề các cuộc hội nghị. “Nước Mỹ lúc này đầy rủi ro, khó dự đoán và luôn nhìn mọi thứ dưới góc độ thương mại”, ông Röttgen nhận xét.

Đối với giới phê bình, những hành động được cho là khó lường của Donald Trump là bằng chứng cho thấy sự thiếu nhất quán trong quan điểm đối ngoại của đương kim tổng thống Mỹ. Đối với các đồng minh, đây là những điều nhắc nhở họ phải thận trọng khi đối thoại với “một nước Mỹ đầy bất ổn”.

“Trong vòng có vài ngày, chúng ta thấy Tổng thống Trump đột ngột công kích Thủ tướng Canada Justin Trudeau và quay lưng với nhiều đồng minh sau cuộc hội nghị thượng đỉnh G7 tại Quebec. Không lâu sau đó, ông lại bắt tay thân mật với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un, một cựu thù”, AFP dẫn lời Ngoại trưởng Pháp Jean-Yves Le Drian.

Hồi tháng 3, ông Le Drian từng lên tiếng cảnh báo gói thuế nhôm, thép nặng nề của Tổng thống Trump sẽ gây “hiệu ứng bất lợi” đối với vai trò của Mỹ trên trường thế giới về lâu dài. “Chúng ta đang sống trong tình trạng bất ổn”, ngoại trưởng Pháp nói.

Trong bài phát biểu ăn mừng chiến thắng bầu cử sơ bộ đảng Cộng hòa ở bang South Carolina tuần qua, nữ ứng viên Katie Arrington gọi đảng Cộng hòa là "đảng của Tổng thống Donald J. Trump". Nhà lãnh đạo Mỹ gần như đã ban tặng cho Arrington chiến thắng vào phút chót chỉ bằng một dòng trạng thái ủng hộ trên Twitter. Cử tri lập tức đổ sang ủng hộ Arrington thay vì đối thủ Mark Sandford, một chính trị gia luôn nhiệt tình chỉ trích các chính sách của đương kim tổng thống.

Đa số cử tri đảng Cộng hòa vẫn tin tưởng Tổng thống Trump, cho rằng ông kiên định trong đường lối khôi phục nền kinh tế và trong các chính sách “làm nước Mỹ vĩ đại trở lại”. Mức tín nhiệm dành cho Tổng thống Trump vẫn cao ngất trong nội bộ đảng Cộng hòa, đến mức nhiều chính trị gia đảng này lo ngại sức ảnh hưởng cá nhân ông đang triệt tiêu những quan điểm đối lập.

Nghị sĩ Bob Cocker, Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ, tuần qua chỉ trích sự ủng hộ của giới lãnh đạo đảng Cộng hòa dành cho ông Trump đang dần trở thành một kiểu "giáo phái". Ông cho rằng không ai trong đảng muốn phản đối Tổng thống Trump khi kỳ bầu cử lưỡng viện đang đến gần.

Nói được, làm được, không ngại phá vỡ các nguyên tắc truyền thống để “bảo vệ” nước Mỹ là những gì người ủng hộ nói về Tổng thống Trump.

Michael Makowski, chủ một cửa hàng tại Pennsylvania, vẫn giữ sự tín nhiệm dành cho tổng thống Mỹ suốt gần 2 năm đầy biến động. “Miễn là Trump có thể điều hành đất nước, những điều khác không làm tôi bận tâm… Nền kinh tế đang được cải thiện và mọi người bắt đầu mua ôtô mới”, ông trả lời Bloomberg. Theo ông, sức hấp dẫn của Donald Trump không đến từ việc ông là chính trị gia mà là một doanh nhân. “Người ta muốn một tổng thống nói thật những suy nghĩ của mình”, Makowski nhận xét.

“Đôi khi ông ấy cũng ăn nói thiếu khôn khéo, nhưng ông vẫn là người sẽ làm mọi thứ vì chúng tôi và thực sự đấu tranh cho chúng tôi”, cử tri Geno DiFabio, 55 tuổi, đồng tình với nhận định trên về vị tổng thống thứ 45 của Mỹ. Từng là một cử tri "cứng" của đảng Dân chủ, DiFabio trong cuộc bầu cử năm 2016 đã quyết định thay đổi và lần đầu tiên trong đời bỏ phiếu cho ứng viên tổng thống của đảng Cộng hòa. Người được ông chọn chính là Donald J. Trump.

Dù phải chịu nhiều chỉ trích từ các chính trị gia và giới phân tích, Tổng thống Trump vẫn nổi lên trong tâm trí cử tri Mỹ là người biết giữ lời hứa.

Trả lời Zing.vn, nhà bình luận Cripsin Rovere, tác giả quyển sách The Trump Phenomenon: How one man conquered America (Hiện tượng Trump: Cách nào cả nước Mỹ bị chinh phục bởi một người), đánh giá thượng đỉnh Mỹ - Triều là một chiến thắng an ninh quan trọng của ông Trump trước thềm bầu cử giữa nhiệm kỳ. Tổng thống Mỹ buộc nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un phải công khai cam kết về phi hạt nhân hóa. "Triều Tiên nếu không giữ đúng lời hứa sẽ tự chuốc lấy nỗi nhục trước toàn thế giới, đồng thời tạo cơ sở cho các răn đe quân sự trong tương lai", ông nhận định.

Crispin Rovere nhấn mạnh vấn đề Triều Tiên và đối đầu thương mại với Trung Quốc là 2 chất xúc tác quan trọng trong chiến lược đối ngoại với châu Á là trọng tâm dưới nhiệm kỳ của ông Trump. Khi bài toán Triều Tiên đã đạt được những tiến triển bước đầu, đã đến lúc Tổng thống Trump tìm thêm một chiến thắng trên mặt trận thương mại để củng cố mức tín nhiệm của ông trong lòng cử tri Mỹ.

Tuy nhiên, mọi chuyện không hề đơn giản như lời Trump hứa với các cử tri. Theo số liệu từ Bộ Thương mại Mỹ, mức thâm hụt mậu dịch của Mỹ trong năm 2017 lên đến 566 tỷ USD, cao nhất kể từ năm 2008.

Một số nước như Trung Quốc, Mexico và Canada xuất khẩu vào Mỹ nhiều hơn nhập khẩu, khiến cán cân thương mại giữa đôi bên ngày càng chênh lệch. Trong 4 tháng đầu năm 2018, thâm hụt thương mại Mỹ tăng 10,1% so với mức cùng kỳ năm ngoái. Trong khi đó, khoảng cách thương mại với EU và Trung Quốc lần lượt tăng 17,5% và 11,6%.

Sự chênh lệch cán cân thương mại như trên không chỉ bắt nguồn từ các chính sách kinh tế của Mỹ. Ông Michael Ivanovitch, chuyên gia nghiên cứu độc lập về kinh tế, địa chính trị và chiến lược đầu tư tại New York, cho rằng Washington ngày càng gặp nhiều khó khăn trong lĩnh vực kinh tế đối ngoại một phần là vì các đối tác thương mại lớn như Trung Quốc, EU và Nhật Bản không sẵn lòng cho phép Mỹ cắt giảm thâm hụt mậu dịch. Trong lúc tích lũy thặng dư trong giao thương với Mỹ, những nước này vẫn lên tiếng phản đối chính sách bảo hộ mậu dịch và sự sụp đổ của các cơ chế thương mại đa phương.

New York Times bình luận, những động thái quyết liệt của Tổng thống Trump có thể là chiến thuật đàm phán nhiều hơn là chiến tranh thương mại toàn diện. Ông hiểu rõ chiến tranh thương mại sẽ khiến tất cả các bên cùng thua, nhưng sẽ có những người chịu thiệt hại ít hơn trong cuộc chơi này. Nước Mỹ có thể tách mình khỏi những hệ lụy từ sự hung hăng thương mại nhiều hơn đa số những đối thủ còn lại. Là một nền kinh tế lớn với nội lực mạnh, Mỹ có thể trông chờ vào tiêu dùng trong nước cho hàng hóa và dịch vụ một khi cơ hội xuất khẩu bị thu hẹp.

Chuyên gia thương mại quốc tế Carl Fey, đại học Aalto (Phần Lan), hy vọng chiến thuật đàm phán của ông Trump sẽ hiệu quả và các bên sẽ đạt được những thỏa hiệp cần thiết trước khi mọi việc vượt khỏi tầm kiểm soát. "Điều ông Trump đang làm hiện nay nguy hiểm hơn mọi tình huống tương tự trong lịch sử. Thế giới hiện nay gắn kết và phụ thuốc lẫn nhau quá nhiều", Fey trả lời hãng tin Sputnik vào tháng 5, trước khi ông Trump khôi phục các lệnh áp thuế vào hàng hóa Trung Quốc và đồng minh.

Brahma Chellaney, nhà nghiên cứu chiến lược tại Trung tâm Nghiên cứu Chính sách ở New Delhi (Ấn Độ), thì cho rằng các bên vẫn còn thời gian đàm phán vì lệnh áp thuế phải đến ngày 6/7 mới chính thức có hiệu lực. Trong khi đó, nhiều chuyên gia lo ngại rằng ông Trump sẵn sàng để người dân Mỹ "trả giá" cho cuộc mặc cả tốn kém của mình.

Nền kinh tế Mỹ có thể sớm cảm nhận những hệ quả từ cuộc đối đầu thương mại của ông Trump. Chi phí sản xuất gia tăng kéo theo giá cả hàng hóa tăng cao và bên chịu thiệt sẽ là người tiêu dùng. Hãng phân tích thị trường Moody's Analytics ước tính các gia đình Mỹ sẽ tốn thêm khoản 80 USD/năm một khi các lệnh áp thuế nhắm vào Trung Quốc có hiệu lực. Nếu như ông Trump lại tăng mức thuế và Trung Quốc đáp trả tương xứng, chi phí mà các gia đình Mỹ gánh chịu có thể lên đến 210 USD/năm, theo Moody's Analytics. Ngay cả Quỹ Thuế, một tổ chức tư vấn chính sách ủng hộ nỗ lực cải cách thuế của ông Trump, cũng lo sợ nước Mỹ sẽ mất gần 45.000 việc làm vì các lệnh áp thuế nhập khẩu vừa qua.

Các đòn áp thuế trả đũa của Trung Quốc, Canada và EU cố tình nhắm vào những khu vực dễ gây tổn thương chính trị cho ông Trump, theo Washington Post. Nhà lãnh đạo Mỹ cũng biết rõ điều này. "Sẽ có một chút đau đớn trong một lúc ban đầu. Tuy nhiên, những người bạn nông dân của tôi, những người yêu nước, về dài hạn thì cuối cùng các bạn sẽ có cuộc sống tốt hơn nhiều", ông Trump phát biểu trước cử tri tại Michigan vào tháng 4.

Tổng thống Mỹ và những cố vấn của ông muốn giành chiến thắng trong cuộc chiến thương mại lớn của thế kỷ 21. Mỹ và Trung Quốc đang đấu giành vị thế dẫn đầu về công nghệ điện tử và công nghệ sinh học. Ông Trump cùng đội ngũ cho rằng Mỹ sẽ nắm chắc phần thua nếu Trung Quốc tiếp tục đánh cắp tài sản trí tuệ và bí mật công nghệ của nước này. Đối thoại hàng chục năm chỉ làm cho điều này thêm tồi tệ.

Đối với ông Trump, đây là thời điểm để hành động.

Và ông sẵn sàng để người dân Mỹ phải "đau một chút, trong một lúc" như cách ông thừa nhận ở Michigan vào một đêm tháng 4.

Thanh Danh - Chi Mai
Đồ họa: Châu Châu