Tổng thống Trump có quá lạm dụng đòn trừng phạt?

Hiện nay, ông chủ Nhà Trắng lại đang dùng chính sách thuế quan làm vũ khí cũng nhằm phục vụ ý đồ này. Tuy nhiên, có vẻ như nhà lãnh đạo Mỹ đang quá lạm dụng đòn trừng phạt.

Phần lớn trừng phạt thường thiếu hiệu quả

Chính quyền Mỹ cho rằng những biện pháp trừng phạt khắt khe mang Triều Tiên đến bàn đàm phán. Tổng thống Trump hiện đang hy vọng rằng việc khôi phục các biện pháp trừng phạt Iran cũng sẽ buộc nước này phải mặc cả với Mỹ và xây dựng một thỏa thuận hạt nhân mới.

Tuy nhiên, cơ sở để những biện pháp trừng phạt này có tác dụng như công cụ chính sách đối ngoại là không thuyết phục. Có một số quan ngại rằng chính quyền Trump đang lạm dụng quá mức các biện pháp trừng phạt kinh tế, trong khi phớt lờ những khía cạnh khác của chính sách đối ngoại, như đàm phán hay phối hợp với đồng minh.

Rất dễ thấy, chính quyền Trump thường xuyên sử dụng các biện pháp trừng phạt trong thời gian qua. Chỉ trong vòng một tháng, cụ thể là tháng 2-2018, Mỹ đã áp dụng các các biện pháp trừng phạt không chỉ đối với Triều Tiên mà còn với các cá nhân và tổ chức ở Colombia, Libya, Pakistan, Somalia, Philippines, Lebanon...

Trên thực tế, việc Mỹ sử dụng các biện pháp trừng phạt không phải là một ý tưởng mới mà “vũ khí” này đã được sử dụng từ hàng trăm năm trước. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu học thuật cho thấy, các biện pháp này không mang lại hiệu quả như dự định.

Một nghiên cứu được tiến hành với đối tượng là 200 biện pháp trừng phạt từ năm 1914 đến năm 2008 đã phát hiện ra rằng chỉ có 13 biện pháp trừng phạt rõ ràng là công cụ để đạt được mục đích của người sử dụng.

Vấn đề không hẳn là chúng không thể gây ra sự tàn phá về mặt tài chính cho đối thủ, đặc biệt là với sức ảnh hưởng của Mỹ đối với nền kinh tế toàn cầu. Vấn đề nằm ở chỗ sự tổn thất này thường có đóng góp gì đối với chính sách đối ngoại. Đây là bài toán hết sức hóc búa đối với chính quyền Trump, vốn thường sử dụng các biện pháp trừng phạt thay thế cho chính sách đối ngoại.

Tổng thống Trump đã bắt đầu trừng phạt Iran, song chưa ai biết các đòn trừng phạt này sẽ hiệu quả hay không. Ảnh tư liệu

Trừng phạt không mấy tác dụng với Triều Tiên

Để đánh giá mức độ thành công của các cơ chế trừng phạt, có thể xem xét vấn đề Triều Tiên. Sau khi Triều Tiên phát triển nhanh chóng chương trình hạt nhân vào năm 2017, thông qua Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, Mỹ đã áp dụng một số biện pháp trừng phạt đơn phương và đa phương nghiêm khắc nhất đối với Bình Nhưỡng.

Những biện pháp này đã gây tổn thất cho nền kinh tế quốc gia Đông Bắc Á. Ngân hàng Trung ương Hàn Quốc ước tính rằng nền kinh tế Triều Tiên đã phải hứng chịu sự sụt giảm nghiêm trọng nhất trong hai thập kỷ vào năm 2017.

Vì vậy, các biện pháp trừng phạt có vẻ như ít nhất cũng đóng vai trò hỗ trợ trong việc tiết chế hành vi của Triều Tiên và giúp mở đường cho Hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Triều giữa Tổng thống Trump và nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un tại Singapore hôm 12-6 vừa qua.

Tuy nhiên, hội nghị thượng đỉnh nói trên không phải là mục tiêu của Mỹ. Mục tiêu của nước này là buộc Triều Tiên phải đồng ý phi hạt nhân hóa và xét trên khía cạnh này thì các biện pháp trừng phạt của Mỹ không có tác dụng lắm. Chỉ chưa đầy 2 tháng sau hội nghị ở Singapore, các nhà ngoại giao Triều Tiên đang đấu khẩu với những người đồng nhiệm Mỹ.

Thậm chí, ngày càng nhiều quan chức và chuyên gia Mỹ có xu hướng chấp nhận rằng phi hạt nhân hóa Triều Tiên có thể là điều không xảy ra. Về vấn đề này, ông Andrei Lankov - một chuyên gia về Triều Tiên, nói rằng các quan chức Mỹ thừa nhận “họ hiểu phi hạt nhân hóa không còn là một mục tiêu thực tế".

“Bổn cũ soạn lại” với Iran

Thời điểm hiện nay, dường như Tổng thống Trump đang dùng các biện pháp đối phó với Triều Tiên để áp dụng vào Iran. Tổng thống Trump rút khỏi Thỏa thuận hạt nhân với Iran năm 2015 và chính thức bắt đầu khôi phục các biện pháp trừng phạt đối với Tehran. Tuần trước, Tổng thống Trump nói rằng ông sẽ gặp Tổng thống Iran Hassan Rouhani "bất cứ lúc nào" mà không cần điều kiện tiên quyết.

Đối với nhiều người, đây là sự lặp lại của chiến thuật hoài nghi - đe dọa, trừng phạt, sau đó là một cuộc gặp. Chiến thuật này cũng đã từng được áp dụng với Triều Tiên, song theo nhà báo Carol Morello của tờ Washington Post, việc này khó mang lại những kết quả có ý nghĩa.

Bên cạnh đó, Iran là quốc gia có xã hội dân sự phức tạp và chia rẽ, sẽ khó có thể tuân theo sự lãnh đạo nào được. Phóng viên Ishaan Tharoor cũng của tờ Washington Post cho rằng các biện pháp trừng phạt có thể không làm suy yếu mà càng làm mạnh thêm những đối tượng “cứng đầu cứng cổ” ở Iran.

Trong khi đó, tình hình thế giới hiện nay cũng khác nhiều. Các đồng minh châu Âu lớn của Mỹ đều phản đối quyết định của Tổng thống Trump rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân với Iran. Một số nước còn cho rằng họ có thể sẽ cố làm suy yếu các biện pháp trừng phạt của Mỹ thông qua việc chỉ đạo các ngân hàng nhà nước và những Cty năng lượng tiếp tục làm ăn với Iran. Tiếp đó là Trung Quốc, quốc gia rõ ràng có đóng góp đối với thành công của những biện pháp trừng phạt Triều Tiên, nhưng hiện giờ đang vướng vào cuộc chiến tranh thương mại với Mỹ.

Theo nhà báo Carol Morello, các biện pháp trừng phạt này có thể dẫn tới những tác động nhỏ nhưng tệ hại đối với nước Mỹ. Sự lo lắng gia tăng ở Triều Tiên về các biện pháp trừng phạt sẽ ngăn cản quan hệ kinh tế hữu nghị giữa Hàn Quốc với Triều Tiên và cuối cùng dễ dẫn đến những điều có lợi cho Trung Quốc và Nga.

Một lý do khác khiến Mỹ có thể triển khai các biện pháp trừng phạt hiệu quả là bởi sức mạnh bá chủ của Mỹ đối với hệ thống tài chính toàn cầu. Trong thời gian dài, điều này có thể thay đổi khi các nước khác ngày càng lớn mạnh và càng vỡ mộng về vai trò của Mỹ.

Hồng Phúc