Tổng thống Mỹ Jefferson và câu chuyện cây lúa Việt Nam

Ông nhận xét giống lúa Việt Nam nổi tiếng vì năng suất cao, gạo trắng và thơm ngon. Ông đã viết thư về nước bày tỏ sự quan tâm đặc biệt tới thông tin về tình hình nông nghiệp ở vùng đất phía Nam Việt Nam (Cochinchina).

Tổng thống Mỹ Thomas Jefferson

Trong thời gian làm công tác ngoại giao tại Paris (1785 - 1789), Thomas Jefferson có dịp đọc bút ký của Pìerre Poivre. Cuốn sách mô tả những đồng lúa bát ngát tại Cochinchina (bán đảo Đông Dương, trong đó có Việt Nam) và chép rằng tại Cochinchina, gạo nhiều như núi.

Dựa trên những kiến thức đó, Thomas Jefferson dự tính sẽ chuyển những nông trại trồng thuốc lá tại miền Nam Hoa Kỳ trở thành những cánh đồng trồng lúa. Trên thế giới có rất nhiều giống lúa nhưng Thomas Jefferson thích lúa giống từ Việt Nam vì “gạo Cochinchina rất trắng, hương vị thơm ngon và sản lượng cao”.

Cơ hội cho Đại sứ Thomas Jefferson tìm được lúa giống từ Việt Nam là khi Linh mục Pigneau de Behaine cùng Hoàng tử Nguyễn Phúc Cảnh (1779 - 1801), con trai trưởng của chúa Nguyễn Ánh, sang Pháp vào năm 1786.

Qua sự giúp đỡ của một số nhà ngoại giao Pháp, Thomas Jefferson đã gặp Linh mục Pigneau de Behaine và Hoàng tử Cảnh, và được đại diện của Hoàng tử Cảnh hứa sẽ gửi lúa giống từ Việt Nam (Cochinchina) sang Pháp. Thế nhưng sau khi về nước, cuốn vào những vòng xoáy chính trị đầy biến động, hoàng tử đã quên bẵng lời hứa với Ngài Đại sứ, còn Jefferson chỉ biết chờ đợi trong hi vọng.

Đại sứ Thomas Jefferson rời nhiệm sở tại Paris vào năm 1789 nhưng vẫn chưa nhận được lúa giống từ Cochinchina. Năm 1801, Thomas Jefferson trở thành Tổng thống thứ 3 của nước Mỹ. Không hiểu có liên quan gì tới sự quan tâm trước đây của vị tân tổng thống đối với vùng đất phía Nam của Việt Nam, mà ngay năm sau thương thuyền Frame do thuyền trưởng Jeremiah Brigg chỉ huy đã được phái sang Việt Nam để thu thập tin tức về cây lúa hạt gạo Việt và tìm hiểu về nguồn cung ứng đường và cà phê cho thị trường Mỹ.

Tàu Frame đến cảng Đà Nẵng ngày 21/5/1803. Tại đây thuyền trưởng Brigg đã gặp 2 chiến hạm của Hải quân triều Nguyễn do người Pháp chỉ huy. Họ khuyên Brigg nên đến Huế để yết kiến vua Gia Long, nhưng tại đây viên thuyền trưởng Mỹ chỉ được gặp người đại diện của triều Nguyễn và một số cha cố, sĩ quan hải quân Pháp đang phục vụ vua Gia Long. Sau khi thu thập được một số thông tin, tàu Frame rời Việt Nam đi Manila vào ngày 10/6/1803. Đây là chiếc tàu Mỹ đầu tiên đến Việt Nam.

Phải mất 16 năm sau mới có chiếc tàu Mỹ thứ hai đến Việt Nam cũng với mục đích tìm nguồn cung ứng nông sản. Đó là tàu Franklin do thuyền trưởng John White chỉ huy. Ngày 2/1/1819, tàu Franlin cập cảng Vũng Tàu. J. White đã có cuộc tiếp xúc với quan chức địa phương và được hứa là sẽ cấp giấy phép cho vào Sài Gòn. Nhưng chờ mãi không thấy có hồi âm.

Một quan chức địa phương nói rằng phải có giấy phép của triều đình thì tàu ngoại quốc mới được phép vào Sài Gòn. J. White quyết định đến Huế để trực tiếp yết kiến Hoàng đế. Nhưng tiếc thay, khi ấy Hoàng đế Gia Long đang tuần du ở Bắc Hà nên dự định của J. White không thực hiện được.

Viên thuyền trưởng quyết định đưa thuyền đến Manila, hy vọng ở đây sẽ tìm ra được người có thể phiên dịch tiếng Việt rồi sẽ quay trở lại Việt Nam. Sau khi tàu Franklin rời Việt Nam còn có 3 tàu buôn khác của Mỹ là Marmion, Aurora và Beverli ghé cảng Vũng Tàu và Đà Nẵng với cùng mục đích, nhưng tất cả đều thất bại.

Tháng 11/2000, khi thăm Việt Nam, Tổng thống Bill Clinton trong bài nói chuyện với sinh viên Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhắc lại: "Hai thế kỷ trước, trong những ngày đầu của Hợp chủng quốc, chúng tôi đã vươn qua biển cả để tìm bạn hàng và Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên chúng tôi gặp. Một trong những bậc cha anh lập quốc của chúng tôi - Thomas Jefferson, đã tìm cách nhập lúa giống từ Việt Nam để trồng tại trang trại của ông ở Virginia 200 năm trước”. Và gần đây, một vị Tổng thống Mỹ khác, Ngài B.Obama cũng đề cập câu chuyện này.

Vậy là 230 năm trước hạt gạo thơm Việt Nam, tinh túy của nền văn minh lúa nước, đã tỏa hương đến tận bên kia đại dương và người con ưu tú, tổng thống tương lai của nước Mỹ, hàng chục năm ròng đã bỏ công tìm kiếm. Ngoài Trung Quốc, các nhà yêu nước Việt Nam cũng luôn tìm cơ hội giao thương với các nước khác một cách bình đẳng. Câu chuyện nỗ lực giao thoa văn minh, văn hóa thật khúc khuỷu và cảm động.

Mỹ cũng là quốc gia có tiềm năng lớn về xuất khẩu gạo, tuy thế với việc hội nhập toàn cầu, cạnh tranh bình đẳng, nếu chúng ta tạo ra được sự khác biệt về chất lượng và giá cả thì gạo Việt Nam vẫn cứ tự tin bước vào thị trường Mỹ.

NGUYỄN TỬ SIÊM