Tiếp sức cho dòng tranh dân gian Hàng Trống

Tác phẩm này cùng với cuốn “Dòng tranh dân gian Kim Hoàng” và “Dòng tranh dân gian Đông Hồ" đã góp phần tạo nên một cái nhìn rộng hơn về những dòng tranh dân gian đã từng xuất hiện vàng son trong quá khứ.

Tranh dân gian Hàng Trống từ lâu đã gắn liền với đời sống văn hóa của người Kinh kỳ - Kẻ Chợ. Đây là một trong những dòng tranh dân gian độc đáo, phổ biến nhất ở Việt Nam. Đề tài của tranh dân gian Hàng Trống đa dạng: Tranh lịch sử, tranh thờ, tranh chúc tụng, tranh trang trí, tranh sinh hoạt xã hội… Chính vì sự đang dạng của dòng tranh này, nên đã đi được vào nhiều tầng lớp trong xã hội, được treo ở nhiều không gian khác nhau.

Tranh Hàng Trống không chỉ xuất hiện trong dịp Tết hay trong những nghi lễ thờ cúng, mà còn có nhiều bức về các đề tài như Chợ quê, Bịt mắt bắt dê, Múa rồng… Mặc dù có ảnh hưởng từ tranh dân gian do các nghệ nhân Trung Quốc thời trước, song các nghệ nhân tranh dân gian Hàng Trống của Hà Nội, Việt Nam đã có nhiều cải tiến, cải biên, và sáng tạo mới, tạo nên dấu ấn riêng của từng thời kỳ.

Nhờ những người yêu tranh Hàng Trống, nghệ nhân có thêm động lực để yêu nghề, giữ nghề cha ông để lại

Trải qua thời gian, đến nay dòng tranh dân gian Hàng Trống chỉ còn duy nhất gia đình nghệ nhân Lê Đình Nghiên giữ lửa nghề. Đó là điều thật sự đáng mừng nhưng đồng thời là tín hiệu cảnh báo trước câu chuyện “thất truyền” như đã từng xảy ra ở nhiều dòng tranh dân gian khác, hoặc các nghề truyền thống khác.

Để viết cuốn sách này, tác giả đã trực tiếp đến gặp nghệ nhân Lê Đình Nghiên và con trai ông là anh Lê Hoàn, để ghi chép lại nhiều câu chuyện. Những chia sẻ chân tình của ông, con trai và các thành viên trong gia đình giúp cho cuốn sách có nhiều tư liệu bổ ích.

Cuốn sách có gần 400 bức tranh, ảnh, tư liệu quý được sưu tập từ nhiều nguồn khác nhau

Theo tác giả Nguyễn Thị Thu Hòa, ngày trước, tranh Hàng Trống phát triển ở các phố Hàng Trống, Hàng Nón và từng được bày bán tại nhiều nơi ở Hà Nội cũng như một số tỉnh, thành ở Bắc Bộ.

Khi đất nước còn khó khăn, cách nghệ nhân làm tranh dân gian Hàng Trống thường in trên giấy dó bồi dày hay giấy báo khổ rộng. Có những tranh khổ to và dài thường bồi dày, hai đầu trên - dưới lồng suốt trục để tiện treo, phù hợp với kiến trúc kiểu nhà cao, cửa rộng nơi thành thị. Ván khắc gỗ được làm bằng gỗ lồng mực hoặc gỗ thị. Mực in truyền thống được in bằng những chất liệu dân dã nhưng cầu kỳ và tinh xảo trong chế tác.

Không giống như một số dòng tranh dân gian khác dùng lối in sấp và trực tiếp in là có thể hoàn thành ngay một bức tranh, tranh dân gian Hàng Trống có lối làm khác hẳn, tỉ mỉ và cầu kỳ hơn. Ván khắc tranh Hàng Trống chỉ có bản nét, còn màu thì phải vẽ tay toàn bộ. Chính vì thế mà ván khắc cũng phải làm rất cẩn thận. Người “ra mẫu” tranh thường là người giỏi nhất của từng nhóm thợ, giàu kinh nghiệm. Tuy nhiên, chỉ những bức tranh được nhiều người ưa chuộng mới có ván khắc. Vì ngày xưa làm ván khắc là tốn kém, nên không phải gia đình làm tranh nào cũng có thể đầu tư làm. Còn lại, những bức tranh ít người mua thì thường phải làm thủ công hết sức cầu kỳ. Cũng bởi lý do ấy, tranh Hàng Trống đa dạng về kích thước.

Kỹ thuật “cản màu” thể hiện sự khéo tay của từng nghệ nhân, tạo sự khác biệt giữa các hiệu bán tranh. Chỉ với chiếc bút lông nhưng nghệ nhân Hàng Trống đã tạo nên độ đậm nhạt khác nhau của từng nét vẽ, từng gam màu. Mỗi bức tranh dù cùng thể hiện một đề tài nhưng không bao giờ giống hệt nhau. Lạ nhất là các mảng mây cuộn trong các tranh thờ của Hàng Trống. Đó là các khối mây nhiều lớp được cản màu đến độ hoàn hảo, vẽ tay mà nét như in! Đặc biệt hơn, tất cả các nét mây đều được vờn: bên đậm, bên nhạt rồi xếp lớp liên tiếp, tạo ra các tầng mây đẹp diệu kỳ…

Nhà sưu tập Thu Hòa mong muốn: “Bằng việc xuất bản cuốn sách này, chúng tôi mong muốn bắc thêm một một cây cầu để nối tranh dân gian Hàng Trống với hiện đại. Qua cuốn sách này, bên cạnh cung cấp những tư liệu cần thiết để tìm hiểu về một dòng tranh dân gian nổi tiếng, chúng tôi cũng hi vọng có thể lan tỏa hoặc đánh thức tình yêu văn hóa truyền thống đang tiềm ẩn hoặc khuất lấp đâu đó trong tâm hồn của thế hệ trẻ. Và hơn thế, mong có sự đồng hành mạnh mẽ hơn từ những cơ quan văn hóa của Thủ đô, để một ngày không xa, người dân và du khách gần xa có thể gặp những quầy tranh, hiệu tranh dân gian Hàng Trống trên chính con phố Hàng Trống thân yêu, như đã từng…”.

MAI AN