Thu phí rác thải theo lượng: Bước tiến nhằm xây dựng ý thức người dân

Tình nguyện viên tuyên truyền về việc phân loại rác cho học sinh.

Cần chế tài hạn chế xả rác

Dự thảo Luật Bảo vệ môi trường sửa đổi đang được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thẩm tra, trình Quốc hội vào Kỳ họp thứ 9, dự kiến thông qua vào Kỳ họp thứ 10 vào cuối năm nay. Một trong những nội dung nhận được phản ứng của dư luận là quy định thu phí rác theo khối lượng, nghĩa là xả rác bao nhiêu, trả tiền bấy nhiêu.

Theo ông Nguyễn Thượng Hiền, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ TN&MT), Dự thảo Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi) yêu cầu người dân đô thị bắt buộc sử dụng bao bì đựng rác chuyên dụng, đồng thời phân loại rác thải sinh hoạt tại nguồn. Cụ thể, phân thành 5 loại gồm chất thải rắn có khả năng tái chế, chất thải thực phẩm - hữu cơ dễ phân hủy, chất thải nguy hại, chất thải cồng kềnh và chất thải rắn sinh hoạt thông thường khác. Mỗi một loại chất thải sẽ tương ứng với một loại bao bì chuyên dụng. Giá của các loại bao bì đựng rác sẽ khác nhau, đồng nghĩa với việc kinh phí thu gom, vận chuyển và xử lý mỗi loại rác sẽ khác nhau, càng thải nhiều rác, càng phải trả nhiều tiền.

Theo TS Hoàng Dương Tùng, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, Bộ TN&MT, hiện nay Hà Nội thu tiền phí rác thải là 6.000 đồng/người/tháng. Người thải nhiều hay thải ít có cùng mức đóng như nhau. Điều này không khuyến khích người dân hạn chế xả rác ra môi trường, không thực hiện được phân loại rác tại nguồn. Ở nước phát triển, nguyên tắc triệt để là người gây ô nhiễm phải trả tiền, càng xả nhiều rác, càng gây nhiễm, càng phải trả nhiều tiền. Điều này là rất bình thường và cũng cần thiết để đưa rác thải về đúng quy trình nghiêm ngặt, bảo vệ môi trường.

Bà Đỗ Vân Nguyệt, Giám đốc Tổ chức sống và học tập vì môi trường và cộng đồng Live&Learn chia sẻ, ở thủ đô Brussels của Bỉ, việc sử dụng các túi rác khác nhau giúp người dân rất dễ dàng phân loại tại nguồn. Còn ở Nhật Bản, nhà nước chỉ trợ giá cho một số túi nhất định, sau đó người dân phải trả tiền khá cao để mua túi đựng rác chuyên dụng.

Phân loại tại nguồn, mấu chốt xử lý rác

Theo quy định trong dự thảo luật, đơn vị thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt có quyền từ chối thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt của hộ gia đình, cá nhân không phân loại và không sử dụng bao bì, thiết bị đúng quy định. Đơn vị thu gom rác cũng có trách nhiệm thông báo cơ quan có thẩm quyền để kiểm tra, xử lý theo quy định pháp luật. Việc này thúc đẩy người dân phải thực hiện đúng quy định về phân loại chất thải rắn tại nguồn. Nhiều người cho rằng nếu vậy người ta sẽ vứt rác trộm, vứt bừa bãi bất cứ đâu mà không ai kiểm soát được. Nhưng TS Hoàng Dương Tùng cho rằng, chính các tổ chức đoàn thể phải tham gia giám sát cùng, sau đó phải là ý thức của người dân.

PGS.TS Nguyễn Đinh Tuấn, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TPHCM khẳng định, hình thức thu phí rác thải sinh hoạt theo khối lượng hoàn toàn hợp lý và không cần phải lo lắng về những vấn đề này. Trên thế giới rất nhiều nước đã thực hiện thu phí rác thải theo khối lượng với nguyên tắc: Người gây ô nhiễm thì phải trả tiền, người phát thải nhiều rác thác thì phải trả nhiều tiền. Theo đó, khi người dân mua túi đựng rác nghĩa là đã nộp phí rồi, không phải cân rác hay đong đếm gì phức tạp nữa. Rác thải sau khi phân loại phải đựng trong những chiếc túi này thì nhân viên vệ sinh môi trường mới thu gom, trường hợp người dân không phân loại rác, không đựng rác trong những chiếc túi trên hoặc vứt rác bừa bãi thì nhân vệ sinh môi trường có quyền từ chối thu gom và người dân sẽ bị xử phạt nặng.

PGS.TS Phùng Chí Sỹ, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cho biết, lâu nay, phí rác thải sinh hoạt được thu theo hộ gia đình mà không quan tâm gia đình đó có bao nhiêu người, xả nhiều hay ít. Cách thu này đơn giản, dễ làm nhưng không công bằng, không khuyến khích người dân giảm phát thải rác sinh hoạt. Trong khi đó, nếu áp dụng thu phí rác thải sinh hoạt theo khối lượng (kilogam) thì sẽ theo nguyên tắc thải ra nhiều thì phải trả tiền nhiều. Hộ gia đình nào muốn trả phí rác thải ít nhất thì phải làm sao phát sinh ít rác nhất. Muốn vậy, phải phân loại rác tại nguồn, cái gì có thể tái chế được thì bán, cái gì không dùng được mới bỏ đi.

GS.TSKH Lê Huy Bá, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học công nghệ và Quản lý môi trường - Trường ĐH Công nghiệp TPHCM lưu ý, quan trọng nhất là quá trình thực hiện phải đơn giản, dễ làm, bảo đảm công bằng, bịt được các lỗ hổng. Tránh để một số người lợi dụng để không trả tiền hoặc trả cho có, hay có người lợi dụng chính sách để trục lợi, móc túi của người dân.

GS.TSKH Lê Huy Bá cho biết, nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng hình thức thu phí rác thải theo khối lượng. Họ đạt được những thành tựu đáng kể trong công tác quản lý chất thải sinh hoạt, đặc biệt là chất thải rắn. Chẳng hạn như các nước Hàn Quốc, Nhật Bản... đều có những quy định rất chi tiết về phân loại rác thải sinh hoạt cũng như loại rác nào thu phí nhiều, loại nào thu phí ít...

Ở Hàn Quốc, Chính phủ ban hành danh mục các loại chất thải sinh hoạt cần phân loại tại nguồn; quy cách các loại túi chuyên dụng để đựng chất thải sinh hoạt khi thải bỏ; chế độ bán và sử dụng túi đựng rác theo từng loại hình chất thải sinh hoạt với kích cỡ khác nhau, cũng như quy định về việc chỉ tiến hành thu gom chất thải sinh hoạt được phân loại đúng cách và đựng trong túi đúng quy cách.

Quan trọng nhất là phải tạo cho người dân thói quen phân loại rác tại nguồn, một khi đã phân loại thành công thì xử lý rác sẽ thành công. Hiện, một số địa phương ký hợp đồng xử lý rác với doanh nghiệp. Song việc xử lý rác thất bại và doanh nghiệp đổ lỗi cho không phân loại rác tại nguồn.