Thông điệp và những thách thức mới nhìn từ Hội nghị Ngoại trưởng G7

Thông điệp lớn từ Niagara không chỉ là sự tái khẳng định quan điểm về các điểm nóng an ninh truyền thống mà còn là sự dịch chuyển địa-chính trị quan trọng, đặt trọng tâm vào việc củng cố luật pháp quốc tế và mở rộng hợp tác chiến lược với các quốc gia Nam bán cầu.

Ngoại trưởng và đại diện cấp cao các nền kinh tế chụp ảnh chung tại hội nghị. Nguồn: Reuters

Trong hai ngày 11/11 và 12/11 (giờ địa phương), các Ngoại trưởng G7 cùng nhiều khách mời từ các nền kinh tế lớn đã tụ họp tại thị trấn Niagara, bên bờ hồ Ontario, gần biên giới Mỹ - Canada. Hội nghị lần này do Ngoại trưởng Canada Anita Anand chủ trì, với sự tham dự của Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio, các Ngoại trưởng Anh, Pháp, Đức, Italia, Nhật Bản, đại diện cấp cao Liên minh châu Âu (EU) và đại diện khách mời từ Australia, Brazil, Ấn Độ, Arab Saudi, Mexico, Hàn Quốc, Nam Phi và Ukraine. Trong tuyên bố chung, các ngoại trưởng G7 khẳng định việc kiên quyết ủng hộ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine, nhấn mạnh “một lệnh ngừng bắn ngay lập tức là hết sức cấp thiết”. Các ngoại trưởng thống nhất rằng đường giới tuyến hiện nay nên được xem xét như cơ sở khởi điểm cho các cuộc đàm phán hòa bình trong tương lai giữa Kiev và Moscow.

Ngoài ra tuyên bố nêu rõ, G7 đang thắt chặt các biện pháp trừng phạt kinh tế đối với Nga, xem xét hành động nhằm gây sức ép với các quốc gia và tổ chức giúp tài trợ các hoạt động quân sự của Moscow, đồng thời thảo luận về khả năng sử dụng có phối hợp tài sản bị đóng băng của nước này để hỗ trợ Ukraine.

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio không công bố sáng kiến mới, song khẳng định cuộc họp đã bàn sâu về việc tăng cường khả năng phòng thủ của Ukraine và tìm giải pháp chấm dứt xung đột. Ngoại trưởng Canada Anita Anand tuyên bố: "Chúng tôi đang làm tất cả những gì cần thiết để hỗ trợ Ukraine". Tuy nhiên, một số nước châu Âu như Đức và Pháp cho rằng cần bắt đầu thúc đẩy hướng ổn định lâu dài thay vì leo thang phản ứng, nhằm cân đối giữa hỗ trợ và kiềm chế xung đột kéo dài.

Trong bối cảnh xung đột tại Gaza tiếp tục gây quan ngại, G7 hoan nghênh kế hoạch hòa bình và lệnh ngừng bắn gần đây, đồng thời kêu gọi mở rộng viện trợ nhân đạo “ngay lập tức, an toàn và không bị cản trở”.

Tuyên bố nhấn mạnh vai trò của Liên hợp quốc, yêu cầu các bên tạo điều kiện để cứu trợ tiếp cận người dân. Thông cáo cũng đề cập tới Iran một cách rõ ràng, yêu cầu Tehran tuân thủ các nghị quyết của Hội đồng Bảo an và hợp tác đầy đủ trở lại với Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA). Đây được xem là động thái nhằm ngăn chặn nguy cơ lan truyền vũ khí hạt nhân trong khu vực.

Liên quan đến tình hình Sudan, tuyên bố chung của G7 lên án mạnh mẽ các cuộc giao tranh leo thang giữa Lực lượng Hỗ trợ Nhanh (RSF) và quân đội Sudan, kêu gọi chấm dứt việc cung cấp vũ khí cho các lực lượng tham chiến. Ông Rubio xác nhận Mỹ nắm rõ nguồn cung hỗ trợ cho RSF và đang gây sức ép ở cấp cao nhất đối với các thành phần liên quan.

Bên cạnh đó, thông điệp xuyên suốt được phát đi trong hai ngày diễn ra hội nghị từ Niagara là việc G7 xem luật pháp quốc tế như trụ cột bảo đảm sự ổn định của hệ thống toàn cầu. Nội dung này thể hiện rõ khi nhóm bày tỏ quan ngại trước những hành động bị coi là cưỡng ép trên biển, đe dọa tự do hàng hải và hàng không.

Trong tuyên bố, G7 nhắc lại phán quyết Tòa Trọng tài năm 2016 liên quan tranh chấp ở Biển Đông, gọi đây là một cột mốc quan trọng và tái khẳng định tính ràng buộc của luật pháp quốc tế đối với tất cả các bên. Theo Euronews, việc G7 đề cập tới vấn đề Biển Đông cho thấy nhóm coi khu vực Ấn Độ–Thái Bình Dương là khu vực địa chiến lược không thể tách rời của ổn định toàn cầu.

Điểm đột phá và mang tính định hình tương lai của hội nghị là việc mở rộng danh sách khách mời bao gồm Ngoại trưởng nhiều nước Nam bán cầu như Brazil, Ấn Độ, Arab Saudi, Mexico, Nam Phi, Hàn Quốc và Ukraine với tư cách đối tác.

Giới phân tích chính trị cho rằng, động thái này phản ánh một sự dịch chuyển quan trọng trong ưu tiên địa-chính trị của G7. Một số học giả châu Âu nhận định rằng G7 đang "chuyển từ tư duy lãnh đạo sang tư duy hợp tác mở". Thay vì chỉ là diễn đàn của các nước phát triển đưa ra quyết định, nhóm đang tìm cách kết nối các ưu tiên phát triển, an ninh và kinh tế với các quốc gia ngoài khối. Mục tiêu rõ ràng là tạo thế cân bằng trước ảnh hưởng ngày càng tăng của các liên minh khác và đảm bảo tính liên kết của các chuỗi cung ứng toàn cầu.

Các nhà quan sát đánh giá, việc G7 chú trọng hợp tác là điều tất yếu khi các nước Nam bán cầu không chỉ nắm giữ phần lớn tăng trưởng kinh tế thế giới mà còn sở hữu nguồn tài nguyên chiến lược quan trọng, bao gồm năng lượng và khoáng sản. Hơn nữa, họ đóng vai trò không thể thiếu trong các vấn đề lớn như biến đổi khí hậu, an ninh lương thực và chuỗi cung ứng. Nói cách khác, G7 đang chuyển từ một diễn đàn của các nước phát triển sang một trung tâm điều phối chiến lược toàn cầu, nhằm huy động nguồn lực và sự đồng thuận toàn cầu ứng phó với các thách thức chung.

Tuy nhiên, giới chuyên gia cũng chỉ ra những giới hạn thực tế đối với vai trò của G7. Nhóm vẫn còn né tránh nhiều vấn đề gai góc ngay bên trong nội bộ, ví dụ như các bất đồng thương mại dai dẳng giữa Mỹ và Canada hoặc sự khác biệt về cách tiếp cận chiến lược đối với Trung Đông giữa các thành viên châu Âu.

Euronews nhận định, G7 vẫn là một "diễn đàn chính trị hơn là một cơ chế hành động tập thể". Điều này có nghĩa là, việc thực thi hiệu quả các tuyên bố chung – từ việc áp dụng trừng phạt cho đến việc mở rộng hợp tác với Nam bán cầu – vẫn phụ thuộc vào sự tự nguyện và khả năng hành động riêng lẻ của từng quốc gia thành viên. Sự thiếu vắng một cơ chế ràng buộc chung có thể làm giảm tính hiệu quả và tốc độ phản ứng của Nhóm đối với các khủng hoảng.

Ngoài ra, mối quan hệ hợp tác với Nam bán cầu không phải là không có điều kiện. Họ sẽ mong đợi G7 không chỉ đưa ra các cam kết về an ninh mà còn cung cấp những hỗ trợ cụ thể về đầu tư, công nghệ và tiếp cận thị trường, đặc biệt là trong bối cảnh các cường quốc khác đang gia tăng ảnh hưởng thông qua các sáng kiến kinh tế và phát triển quy mô lớn.

Kim Khánh