Thêm tài liệu về vùng đất Nam Kỳ thế kỷ 19 qua bộ sách 'Nam Kỳ và Cư dân'

Nam Kỳ và cư dân là “tập đại thành” đầu tiên về Nam Kỳ cuối thế kỷ 19 do bác sĩ thuộc địa hạng nhất J.C Baurac thu thập, nghiên cứu và hệ thống một cách khoa học trong suốt nhiều năm ông sống và làm việc tại vùng đất này, mang tính địa chí, gián tiếp giúp xác lập ranh giới địa lý của Nam Kỳ dưới thời Pháp thuộc.

Bộ sách được đánh giá là nguồn tài liệu quý về Nam Kỳ, bổ sung cho các tác phẩm về vùng đất và con người Việt Nam thời xưa, mà phần lớn là về Bắc Kỳ, qua con mắt người Pháp.

Hai tập của bộ sách Nam Kỳ và cư dân.

Tác giả J.C. Baurac tiếp xúc và tìm hiểu về người dân bản xứ lẫn quan chức thuộc địa của người An Nam lẫn người Pháp qua hành trình tác nghiệp dọc theo hệ thống sông ngòi chằng chịt của vùng đất phương Nam. Từ đây, ông tiếp cận được nguồn dữ liệu về dân cư, địa chí, các đặc điểm địa lý và tự nhiên, lịch sử… tạo nên cho mình một hệ thống thông tin, tư liệu phong phú để viết nên bộ sách này.

Vốn là bác sĩ dịch tễ, Baurac ghi chép khá kỹ về tình hình dịch bệnh phổ biến như sốt rét, đậu mùa, dịch tả, về vaccine và việc tiêm chủng… giai đoạn ấy giúp bạn đọc có được cái nhìn về y tế qua những trang viết thú vị về trại tập trung, con đường lây lan dịch bệnh hay những con số thống kê về dân số trên giấy tờ không khớp với con số thực tế của người dân đi tiêm chủng… Điều này tình cờ phù hợp với sự quan tâm dịch bệnh của đa số độc giả ở thời điểm hiện tại.

Cuốn một có tựa Nam Kỳ và cư dân: Các tỉnh miền Tây (năm 1894) dày 576 trang được chia thành hai phần. Phần thứ nhất gồm 8 chương giới thiệu tổng quan về vùng đất Nam Kỳ, cụ thể là Nam Kỳ lục tỉnh xưa: ranh giới tự nhiên, địa hình tự nhiên, điều kiện tự nhiên, hệ động vật và thực vật, các vị thuốc Nam, phong tục tập quán, thế giới tâm linh, các điển tích cho biết nguồn gốc của một số địa danh và nhân vật nổi tiếng…

Ở đây, tác giả cũng dành dung lượng lớn để giới thiệu về Sài Gòn, Chợ Lớn. Phần thứ hai gồm 12 chương, giới thiệu cụ thể về 11 hạt tham biện thuộc miền Tây thời Pháp thuộc, cụ thể là Bến Tre, Trà Vinh, Vĩnh Long, Sa Đéc, Long Xuyên, Rạch Giá, Châu Đốc, Hà Tiên (và đảo Phú Quốc), Cần Thơ, Sóc Trăng, Bạc Liêu.

Qua cái nhìn của tác giả, một việc lớn mà chính quyền Pháp làm được cho Nam Kỳ lúc bấy giờ là xây dựng hệ thống đường sắt, phát triển hệ thống đường bộ và đường sông để kết nối các địa phương.

Khi đặt hai tập sách cạnh nhau, độc giả có thể thấy bản đồ hai miền Đông và Tây Nam bộ.

Cuốn hai có tựa Nam Kỳ và cư dân: Các tỉnh miền Đông (năm 1899) dày 516 trang, J.C. Baurac giới thiệu các hạt thuộc miền Đông Nam Kỳ: gồm Mỹ Tho, Gò Công, Tân An (theo cách xếp của người Pháp, 3 địa phương này thuộc miền Đông Nam Kỳ), Chợ Lớn, Gia Định, Thủ Dầu Một, Biên Hòa, Tây Ninh, Bà Rịa, Cap St-Jacques, Poulo-Condore (quần đảo Côn Lôn/Côn Đảo ngày nay). Các chương sách được trình bày theo bố cục: diện tích, ranh giới hành chính, liệt kê tổng/làng/chợ/trung tâm hành chính - kinh tế quan trọng ở từng hạt. Những địa danh và nhân danh tạo điểm nhấn cho từng hạt, tác giả đều tìm tòi cách lý giải cho sự tích, huyền thoại liên quan.

Hai tập sách Nam kỳ và cư dân đồng thời nêu rõ ưu điểm cũng như những điểm bất lợi của từng địa phương đối với khả năng phát triển lâu dài, đến nay vẫn còn giá trị tham khảo cho giới nghiên cứu.

Nam Kỳ và cư dân là bộ sách mới nhất trong Tủ sách Pháp ngữ của Omega Plus, hiện tại có tên gọi Hiểu Việt Nam qua tư liệu Pháp ngữ.

Tủ sách Pháp ngữ được ra mắt vào năm 2019, đến nay đã giới thiệu với bạn đọc 22 đầu sách.

Ở giai đoạn đầu, tủ sách có tên Góc nhìn sử Việt với những tác phẩm ghi chép và tài liệu du ký tản mạn của người nước ngoài tại Việt Nam.

Ở giai đoạn hai, tủ sách có tên gọi mới Hiểu Việt Nam qua tư liệu Pháp ngữ , tập trung khai thác sách biên khảo, nghiên cứu.

Song song với sự kiện ra mắt sách, Omega Plus có tổ chức buổi nói chuyện trực tuyến trên nền tảng Zoom về tác phẩm này với chủ đề: Nam Kỳ và cư dân: Tập đại thành về Nam Kỳ thế kỷ 19 qua con mắt người Pháp vào 21 giờ ngày 12.3 cùng với sự tham gia của TS. Nguyễn Thị Hậu và Nhà nghiên cứu Lê Nguyễn.

L.Hạnh - Ảnh: Omega Plus