Thế kẹt của Philippines trong cuộc đối đầu Mỹ-Trung

Căng thẳng trong việc xử lý mối quan hệ với hai cường quốc của chính quyền Tổng thống Dutertte đang ngày càng rõ ràng hơn. (Nguồn: SCMP)

Dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Rodrigo Duterte, Philippines có lẽ là quốc gia duy nhất trong lịch sử dám xúc phạm tổng thống Mỹ đương nhiệm và thẳng thừng chỉ trích Trung Quốc, trong khi vẫn giữ được mối quan hệ với cả hai.

Tuy nhiên, thế khó của Philippines trong việc xử lý mối quan hệ với hai cường quốc đang tranh giành ảnh hưởng địa chính trị tại khu vực Đông Nam Á ngày càng rõ ràng hơn.

Bất ổn với cả Mỹ và Trung Quốc

Ngày 21/5, hội nghị thứ 6 của cơ chế tham vấn song phương Philippines-Trung Quốc, tổ chức bằng hình thức trực tuyến tại Manila, đã lần đầu tiên không đưa ra một tuyên bố chung và thậm chí cũng không có thông cáo báo chí chung.

Thay vào đó, mỗi bên đưa ra thông cáo riêng, phản ánh những mâu thuẫn ngầm giữa hai nước.

Tại cuộc gặp trực tuyến, Manila phản đối mạnh mẽ sự hiện diện liên tục của tàu Trung Quốc tại Vùng đặc quyền kinh tế Philippines, trong khi đó Bắc Kinh tỏ ra thất vọng về hành động mà họ xem là “thổi phồng vấn đề” của Manila.

Hai bên đã nhất trí thảo luận về tiền bồi thường dành cho các ngư dân Philippines có tàu bị đắm trong vụ va chạm với tàu Trung Quốc tại Bãi Cỏ Rong năm 2019.

Trong khi đó, sau nhiều tháng đàm phán, Manila và Washington hiện vẫn chưa thống nhất liệu có tiếp tục duy trì Hiệp ước các Lực lượng thăm viếng (VFA) hay không. VFA là cơ sở pháp lý để quân đội Mỹ đến Philippines giúp đào tạo lực lượng quân sự nước này.

Tổng thống Duterte truyên bố hủy bỏ VFA hồi tháng 2/2020 song đã hai lần hoãn việc chấm dứt thỏa thuận này. Hạn chót để gia hạn VFA là vào tháng 8 tới.

Washington có thể sẽ rút quân trong tháng 6 hoặc tháng 7 nếu VFA không được gia hạn. Có lẽ, Washington cũng không mấy mặn mà với việc trì hoãn lần thứ ba, nhất là trong bối cảnh Mỹ đối mặt với nhiều khó khăn trong việc duy trì các cam kết liên minh có khung thời hạn là 6 tháng.

Thể hiện mối quan hệ song phương đang ở mức thấp, Mỹ đã không đề cập tới Philippines hoặc liên minh Mỹ-Philippines trong Hướng dẫn An ninh Quốc gia tạm thời công bố hồi tháng 3. Đây là điều chưa từng diễn ra từ năm 1996.

Một biểu hiện khác của sự bất ổn trong mối quan hệ liên minh này là việc Mỹ không có đại sứ tại Philippines kể từ khi cựu Đại sứ Sung Kim rời vị trí này hồi tháng 10. Đây là khoảng thời gian dài nhất mà vị trí này bị bỏ trống từ đầu những năm 1980, khi mối quan hệ song phương bị ảnh hưởng bởi tình trạng thiết quân luật mà nhà độc tài Ferdinand Marcos áp dụng tại Philippines.

Ông Duterte chỉ trích Mỹ vì Washington đã không làm trung gian giải quyết tình trạng đối đầu bế tắc giữa Manila và Bắc Kinh tại Bãi cạn Scarborough năm 2012.

Ông cũng lên án việc Washington "nhắm mắt làm ngơ" trước hoạt động xây đảo nhân tạo của Trung Quốc trong giai đoạn 2014-2016 khi vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc đang được thụ lý.

Đôi bên vẫn cần có nhau

Dù vậy, Tổng thống Duterte hiểu rõ mối quan hệ quân sự chặt chẽ giữa 2 đồng minh và sự cần thiết của những hành động đảm bảo nhằm chống tại các toan tính của Trung Quốc tại Biển Tây Philippines (cách Philippines gọi Biển Đông).

Bởi vậy, cuộc tập trận thường niên Balikatan lần thứ 36 đã được tổ chức hồi tháng 4 vừa qua, sau khi bị hủy hồi năm ngoái vì đại dịch.

Tuy nhiên, một mối quan hệ kinh tế đang phát triển mạnh mẽ với Trung Quốc và mong muốn thoát khỏi sự lệ thuộc vào Mỹ để theo đuổi “chính sách đối ngoại độc lập” đã thôi thúc ông Duterte kìm hãm mối quan hệ với Washington.

Một binh sĩ Philippines ra hiệu cho các tàu đổ bộ tại bãi biển Motiong, một phần của Kịch bản hỗ trợ nhân đạo và Ứng phó thảm họa trong cuộc tập trận Balikatan hồi năm 2017. (Nguồn: Reuters)

Nhận thức được rủi ro từ việc tiếp nhận quân đội và khí tài của Mỹ, nhất là trong bối cảnh cuộc đối đầu giữa các siêu cường leo thang, ông Duterte đã từ chối tham gia các cuộc tuần tra hải quân hoặc diễn tập hải quân chung bên ngoài vùng lãnh hải hoặc nội thủy của Philippines.

Nhiều cuộc diễn tập đã phải điều chỉnh sang hướng hỗ trợ nhân đạo, cứu trợ thiên tai và chống khủng bố. Ông Duterte cũng cảnh báo Mỹ không được mang vũ khí hạt nhân tới Philippines, nếu không Manila sẽ hủy bỏ VFA ngay lập tức.

Tổng thống Duterte hiểu rõ ông không thể cắt đứt mối quan hệ đồng minh với Mỹ.

Tuy nhiên, nhà lãnh đạo này tìm cách có được càng nhiều nhượng bộ từ Mỹ càng tốt, dù là dưới dạng viện trợ - điều mà giới chỉ trích xem như "một sự lợi dụng", hoặc bằng các lô vaccine Covid-19, viện trợ quân sự hoặc các đảm bảo an ninh từ Mỹ đối với vùng Biển Tây Philippines để đổi lấy việc Mỹ có thể tiếp cận các vị trí tại Philippines.

Washington có thể sẽ sớm đáp ứng những đòi hỏi hợp pháp hơn từ phía Manila. Tuyên bố của Ngoại trưởng Antony Blinken và người tiền nhiệm Mike Pompeo cho thấy Washington muốn vạch rõ các giới hạn về địa lý và bản chất của cam kết an ninh của mình đối với đồng minh.

Khoản viện trợ tên lửa điều hướng và đạn dược trị giá 18 triệu USD được đưa ra trong chuyến thăm Manila của cựu Cố vấn An ninh quốc gia Robert O’Brien hồi tháng 11 năm ngoái cho thấy Washington đang tăng cường viện trợ quân sự cho Philippines.

Liệu ông Duterte có cho rằng những nhượng bộ này tương xứng với các rủi ro mà Philippines sẽ phải đối mặt trong trường hợp nổ ra xung đột giữa Mỹ và Trung Quốc tại các điểm nóng trên biển hay không là câu hỏi cấp bách hơn.

(theo SCMP)