Thế giới Arab: Một 'mùa đông bất mãn'

Biểu tình phản đối chính phủ tại thành phố biển Oran, Algeria vào tháng 4/2019. (Nguồn: AP)

Xuất phát từ đói nghèo

Giống như trong Mùa xuân Arab năm 2011, các cuộc biểu tình hiện nay đều gắn với những đòi hỏi thay đổi chế độ. Tuy nhiên, có một sự khác biệt quan trọng: Những khao khát được tôn trọng của người dân đã thổi bùng các cuộc nổi dậy trước đây, còn các cuộc biểu tình ngày hôm nay lại xuất phát từ sự nghèo đói của người dân.

Mùa xuân Arab đã phải nhường chỗ cho một mùa đông bất mãn đầy khắc nghiệt.

Trở lại năm 2011, khi đó giá dầu đạt mức đỉnh điểm và nhiều nền kinh tế Arab tăng trưởng với tốc độ nhanh nhất trong nhiều thập kỷ. Lãnh đạo các cuộc nổi dậy chủ yếu là những người trẻ tuổi có học thức, họ khao khát có công việc tốt hơn và có tiếng nói hơn trong đời sống chính trị và xã hội. Nhiều chính phủ trong khu vực đã xoa dịu các cuộc biểu tình trên đường phố bằng các chính sách kinh tế mở rộng được tài trợ bởi nguồn thu từ dầu mỏ, sự hỗ trợ từ các nước thuộc Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh và kiều hối.

Tuy nhiên, với việc giá dầu lao dốc vào năm 2014, ngân sách của nhiều nước đã bị cắt giảm mạnh. 10 chính phủ trong khu vực đã có tỷ lệ nợ trên GDP hơn 75%. Khi tăng trưởng chậm lại, chi tiêu công chắc chắn giảm và gây ra bất ổn kinh tế.

Ngay cả khi điều chỉnh tài khóa vừa mới bắt đầu, mô hình cũ của phân phối tiền thuê đã trở nên quá mạo hiểm và dân chúng quay sang chống đối các chế độ dường như không thể hoặc không muốn thực hiện cải cách.

Biểu tình tại Iraq. (Nguồn: Reuters)

Tiếp thu bài học

Hơn nữa, các phong trào quần chúng mới ở Algeria, Sudan, Lebanon và Iraq đã tiếp thu những bài học quan trọng từ cuộc nổi dậy năm 2011. Không còn là lời kêu gọi thay thế lãnh đạo chuyên quyền, những người biểu tình ngày nay đang nhắm mục tiêu vào các thành phần chủ chốt của nhà nước và lực lượng an ninh.

Tại Algeria và Sudan, họ đã nhanh chóng từ chối các cuộc bầu cử và thay vào đó yêu cầu thời gian cho các đảng mới thành lập, để có thể cạnh tranh với các tổ chức Hồi giáo được thiết lập từ lâu. Ngoài yêu cầu thay đổi hoàn toàn hệ thống chính trị, những người biểu tình hiện nay còn từ chối đàm phán với chế độ cũ.

Tại Sudan, trong tháng 8 vừa qua, mặt trận dân chủ đã miễn cưỡng đồng ý tham gia một thỏa thuận chia sẻ quyền lực với quân đội. Nền kinh tế sụp đổ đến mức hợp tác trở thành chiến lược đáng mong đợi hơn. Quân đội không thể tiếp tục "ngốn" tới 60% chi tiêu của nhà nước.

Nền kinh tế của Lebanon và Iraq cũng đang xấu đi nhanh chóng. Trong khi Iraq quay cuồng với doanh thu từ dầu mỏ giảm, Lebanon lại rơi vào bất ổn vì dòng vốn giảm. Những cú sốc kinh tế này đã làm lộ ra chi phí khổng lồ của hệ thống chính trị. Ở cả bốn quốc gia này, mức độ nghiêm trọng trong quản lý kinh tế phản ánh việc sử dụng lâu dài các khoản chi tiêu của nhà nước để tài trợ cho các đồng minh của chế độ, thay vì mang lại lợi ích cho toàn dân. Các chế độ này đã thống trị khu vực tư nhân thông qua chủ nghĩa thân hữu.

Các động lực địa chính trị khu vực cũng đóng một vai trò trong chính trị nội địa của Lebanon và Iraq. Ở cả hai quốc gia này, các nhóm chính trị được Iran hậu thuẫn đều có tiếng nói, nhưng trước sự suy thoái của đất nước cũng không có khả năng tạo ra một thỏa thuận xã hội được chấp nhận rộng rãi cho phép họ củng cố vị thế chính trị.

Lịch sử đang lặp lại ở Algeria, Sudan, Lebanon và Iraq. Doanh thu từ dầu mỏ ở Trung Đông đã giảm khoảng 1/3 kể từ năm 2014, khiến các chế độ chuyên quyền có ít nguồn lực hơn để tài trợ cho các tổ chức. Khi chúng ta bước vào mùa đông năm 2020, làn sóng bất mãn mới này có thể sẽ gia tăng và nhấn chìm các quốc gia khác.

Thách thức đối với mỗi quốc gia sẽ là tìm ra con đường dẫn đến sự chuyển đổi chính trị và kinh tế có thể làm hài lòng những người biểu tình và tạo điều kiện thuận lợi cho sự thịnh vượng. Tuy nhiên, cho đến nay, các chế độ vốn phải đối mặt với các phong trào quần chúng đòi hỏi một thỏa thuận xã hội công bằng và hiệu quả hơn.

Điều gì xảy ra tiếp theo thì bất kỳ ai cũng có thể dự đoán. Vẫn chưa có quốc gia Arab nào tìm được một con đường đáng tin cậy để tiến về phía trước.

(theo Syndicate)