Thấy gì qua bức tranh về đại lý làm thủ tục hải quan hiện nay? Bài 1: Chưa đúng 'chất' đại lý!

Hoạt động nghiệp vụ tại Chi cục Hải quan cửa khẩu sân bay quốc tế Nội Bài. Ảnh: N.Linh.

Đủ cơ sở để đại lý phát triển

ĐLLTTHQ là DN hoạt động trong lĩnh vực logistics, được Tổng cục Hải quan công nhận đủ điều kiện hoạt động cung cấp dịch vụ ĐLLTTHQ như: Tư vấn về thủ tục hải quan và quản lý thuế cho chủ hàng; thay mặt chủ hàng để khai và làm thủ tục hải quan đối với hàng hóa XNK theo hợp đồng thỏa thuận.

Với sự chuyên nghiệp về trình độ năng lực và hệ thống trang thiết bị, ĐLLTTHQ được kỳ vọng sẽ là “cầu nối” giúp cơ quan Hải quan và DN XNK hàng hóa thực hiện thủ tục hải quan đúng quy định và thời gian thông quan nhanh chóng. “Chính danh” như vậy, ĐLLTTHQ không chỉ là “cánh tay nối dài” của cơ quan Hải quan mà còn là cầu nối giữa cơ quan Hải quan và DN XNK để giảm tải áp lực công việc trong bối cảnh hoạt động XNK ngày càng sôi động, lượng hàng hóa ngày càng nhiều khi nguồn lực của cả cơ quan Hải quan và DN XNK đều có hạn.

Theo quyền Cục trưởng Cục Giám sát quản lý về hải quan, Tổng cục Hải quan Âu Anh Tuấn, để đảm bảo cơ sở pháp lý cho hoạt động này, hiện nay, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hải quan đã tương đối hoàn thiện, từ Luật Hải quan và các Nghị định của Chính phủ, Thông tư của Bộ Tài chính quy định cụ thể về công tác quản lý và định hướng phát triển hoạt động ĐLLTTHQ. Đặc biệt, mới đây, thực hiện chủ trương tạo thuận lợi thương mại và các chỉ đạo về cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính của Chính phủ, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 22/2019/TT-BTC sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 12/2015/TT-BTC với mục tiêu cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính nhưng đảm bảo công tác quản lý của cơ quan Hải quan; bảo vệ được quyền lợi cho các DN XNK hàng hóa, các ĐLLTTHQ chấp hành tốt pháp luật; phòng chống, hạn chế tối đa các trường hợp lợi dụng để buôn lậu hoặc gian lận thương mại. Đồng thời, tạo cơ sở pháp lý để triển khai thực hiện các hoạt động hỗ trợ các ĐLLTTHQ phát triển theo hướng chuyên nghiệp hóa và hoạt động đúng vai trò của ĐLLTTHQ.

Sau quá trình tích cực hình thành đội ngũ đại lý, đến nay số lượng hợp đồng cung cấp dịch vụ và các dịch vụ ĐLLTTHQ cung cấp ngày một gia tăng. Hiện cả nước có hơn 1.000 ĐLLTTHQ đã được Tổng cục Hải quan công nhận đủ điều kiện hoạt động. Tổng cục Hải quan cũng đã cấp mã số cho khoảng 1.800 nhân viên ĐLLTTHQ của các DN nói trên. Các ĐLLTTHQ được phân bố trên toàn quốc và tập trung chủ yếu tại các tỉnh, thành phố có hoạt động XNK lớn như TP Hồ Chí Minh, Hà Nội, Hải Phòng, Bình Dương, Đồng Nai, Quảng Ninh… ĐLLTTHQ đã phần nào đóng góp vai trò quan trọng giúp cơ quan Hải quan và DN XNK hàng hóa thực hiện thủ tục được đúng quy định và thời gian thông quan nhanh chóng.

Còn nhiều hạn chế

Dù đạt được những kết quả nhất định, nhưng theo ông Âu Anh Tuấn, các ĐLLTTHQ chưa phát triển như kỳ vọng đặt ra, vẫn còn nhiều hạn chế. Nhiều ĐLLTTHQ chưa hoạt động đúng vai trò, tư cách của ĐLLTTHQ; tình trạng các cá nhân sử dụng giấy giới thiệu khống do chủ hàng hóa XNK cấp để làm thủ tục còn phổ biến; lượng tờ khai hải quan làm thủ tục hải quan qua ĐLLTTHQ chưa nhiều.

Nhiều DN đáp ứng đủ điều kiện và được công nhận là ĐLLTTHQ nhưng không hoạt động với tư cách của ĐLLTTHQ, không phát sinh tờ khai hải quan, mà mục đích là để tăng uy tín với khách hàng hoặc ký hợp đồng làm dịch vụ nhưng sử dụng chữ ký số của chủ hàng để làm thủ tục hải quan. Đặc biệt, nguồn lực của các ĐLLTTHQ còn hạn chế, trung bình mỗi ĐLLTTHQ có 1,8 nhân viên được Tổng cục Hải quan công nhận và cấp mã; trong khi khối lượng công việc phát sinh thực tế tương đối lớn. Với nguồn nhân lực hạn chế, các ĐLLTTHQ sẽ gặp nhiều khó khăn khi triển khai hoạt động kinh doanh.

Cũng theo lãnh đạo Cục Giám sát quản lý về hải quan, nguyên nhân của thực trạng nêu trên là do các cơ quan quản lý chuyên ngành chưa thừa nhận vai trò của ĐLLTTHQ trong việc thay mặt chủ hàng để thực hiện các thủ tục chuyên ngành đối với hàng hóa XNK mặc dù pháp luật đã quy định. Bên cạnh đó, hiện cũng chưa có cơ chế hỗ trợ, ưu tiên rõ ràng đối với DN là ĐLLTTHQ. Về phía các ĐLLTTHQ hoạt động chưa đồng đều, nhiều ĐLLTTHQ còn thiếu chuyên nghiệp, chưa thực hiện đúng vai trò của ĐLLTTHQ, chưa thể hiện được vai trò tư vấn, hướng dẫn về chính sách quản lý, thủ tục XNK đối với hàng hóa từ trước khi XNK cho tới khi thực hiện thủ tục XNK và chịu trách nhiệm đối với kết quả tư vấn, hướng dẫn sau khi hàng hóa đã thông quan.

Tại một số nước phát triển, lượng tờ khai hải quan làm thủ tục hải quan qua ĐLLTTHQ chiếm tỉ lệ rất lớn. Theo tài liệu Cục Giám sát quản lý về hải quan nghiên cứu từ WCO, có 20 nước báo cáo về việc dùng ĐLLTTHQ phổ biến, những nước này trung bình lượng tờ khai hải quan làm thủ tục qua ĐLLTTHQ trung bình 85,26%, thậm chí vài nước đạt tỉ lệ 99,9%. Xu hướng khai và làm thủ tục hải quan qua ĐLLTTHQ cũng đang tăng dần qua các năm trên toàn thế giới do những lợi ích mà ĐLLTTHQ có thể mang lại cho các DN XNK. Trong khi đó ĐLLTTHQ tại nước ta chưa phát triển tương xứng với tiềm năng và với nền kinh tế có độ mở rất lớn, kim ngạch XNK tăng nhanh qua từng năm.

Mang danh… khai thuê

Theo Phó trưởng Phòng Thuế XNK, Cục Hải quan TPHCM Lê Văn Triến, trên địa bàn TPHCM hiện có khoảng hơn 400 ĐLLTTHQ đang hoạt động. Nhưng số lượng tờ khai do ĐLLTTHQ ký tên đóng dấu không cao, tính bình quân tỷ lệ chỉ chiếm dưới 10%/tổng tờ khai XNK. Trong khi đó ở các nước phát triển, số tờ khai do đại lý ký tên đóng dấu khá lớn. Điển hình như Nhật Bản chiếm tới khoảng 90% tổng số tờ khai XNK.

Ông Lê Văn Triến cho rằng, tỉ lệ DN XNK tín nhiệm ĐLLTTHQ cao như vậy là do danh nghiệp ở các nước phát triển có ý thức kinh doanh chuyên môn hóa cao. Các ĐLLTTHQ của các quốc gia này không những có trang thiết bị, năng lực vận chuyển hàng hóa mà còn nắm vững kiến thức về giao nhận XNK, thủ tục hải quan, đặc biệt trong kê khai tính thuế, xác định trị giá tính thuế, áp mã số HS, kỹ thuật nghiệp vụ hải quan, sở hữu trí tuệ, xuất xứ hàng hóa. Ở khía cạnh khác, dù tỷ lệ tờ khai do đại lý ký tên, đóng dấu chỉ chiếm dưới 10%/tổng tờ khai XNK, nhưng ông Triến cho biết, nếu đánh giá những tờ khai có vai trò của ĐLLTTHQ giúp chủ hàng chuẩn bị thông tin khai báo XNK thì tỷ lệ này ở nước ta có thể đạt đến 80%/tổng số tờ khai XNK.

Rõ ràng với cách làm như vậy ĐLLTTHQ chưa thực hiện đúng vai trò của mình là thay mặt DN để thực hiện các hoạt động khai hải quan; nộp, xuất trình bộ hồ sơ hải quan có liên quan đến lô hàng XNK theo quy định và thực hiện toàn bộ hoặc một phần các công việc liên quan đến thủ tục hải quan, thực hiện các nghĩa vụ về thuế, cũng như giải quyết các khiếu nại xung quanh vấn đề thuế với cơ quan Hải quan, trên cơ sở ký kết hợp đồng với chủ hàng.

Cùng chung đánh giá về tình hình hoạt động ĐLLTTHQ, Cục Hải quan Đà Nẵng cho biết, trên địa bàn đơn vị quản lý có trên 30 ĐLLTTHQ được Tổng cục Hải quan công nhận. Tuy nhiên, các ĐLLTTHQ vẫn chỉ dừng lại với vai trò là người khai thuê hải quan hoặc giao nhận hàng hóa cho khách hàng, các thủ tục khác quan trọng hơn như ký tên, đóng dấu trên tờ khai hải quan, nộp các khoản thuế, phí, lệ phí... vẫn do các DN chủ hàng tự đứng ra đảm nhiệm. Tức là nhân viên ĐLLTTHQ lấy giấy giới thiệu từ chính những DN có hàng hóa XNK để lấy danh nghĩa là nhân viên của DN XNK đó đến chi cục làm thủ tục hải quan. Với tình hình hoạt động như hiện nay, Cục Hải quan Đà Nẵng đánh giá, trình độ nghiệp vụ của nhân viên ĐLLTTHQ chưa đồng đều, nhiều nhân viên ĐLLTTHQ chưa chủ động nghiên cứu và cập nhật thường xuyên về chính sách quản lý hàng hóa XNK và thủ tục hải quan, đặc biệt vẫn còn xảy ra sai sót khi khai báo trên tờ khai, chủ yếu liên quan về nghiệp vụ mã số hàng hóa, trị giá tính thuế và công tác thanh khoản hàng gia công, hàng sản xuất XK…

(Bài 2: Dịch vụ khai thuê lấn át chính thống)

N.Linh-T.Hòa