Tháo gỡ khó khăn trong phát triển giáo dục đại học ngoài công lập

Sinh viên Trường ĐH Công nghệ TP Hồ Chí Minh trong giờ thực hành.

Nhiều bất hợp lý

Theo PGS, TS Phạm Thị Huyền và nhóm cộng sự nghiên cứu của Bộ GD và ĐT, hiện nay cả nước có 60 trường ĐH NCL (chiếm 25,5% số trường ĐH trên cả nước), với quy mô hơn 232 nghìn sinh viên (chiếm 13,16% số sinh viên ĐH trên cả nước). Năm 2016, các trường ĐH NCL có 20.500 giảng viên, trong đó 5% số giảng viên có học hàm GS, PGS; 70% số giảng viên cơ hữu có trình độ sau ĐH. Các trường ĐH NCL đã góp phần nâng cao năng lực hệ thống giáo dục ĐH ở nước ta. Nhiều trường được đánh giá tốt, xây dựng được cơ sở vật chất khang trang, hiện đại, có trường được đầu tư xây dựng theo tiêu chuẩn quốc tế. Điển hình như Trường ĐH Nam Cần Thơ sau bốn năm từ khi có quyết định thành lập (từ 2013), đã tập trung xây dựng cơ sở vật chất khang trang, hiện đại có đủ khu hành chính, khu giảng đường, thư viện, phòng thí nghiệm thực hành, ký túc xá… Tuy nhiên, hiện nay nhiều trường ĐH NCL còn hoạt động nhỏ về quy mô; chất lượng sinh viên đầu vào và đầu ra chưa cao; các điều kiện bảo đảm chất lượng còn hạn chế…

Mặc dù đã có những đóng góp nhất định cho phát triển nguồn nhân lực nhưng thực tế, việc nhìn nhận, đánh giá về hệ thống giáo dục ĐH NCL còn nhiều bất cập. Theo các chuyên gia giáo dục, mặc dù có sự phát triển nhanh về số lượng nhưng các trường ĐH NCL đang gặp nhiều khó khăn, do cơ chế chính sách đang tạo cạnh tranh “không cân sức”, giữa một bên là các trường ĐH NCL có tuổi đời non trẻ, nguồn lực hạn chế, với một bên là các trường ĐH công lập có bề dày lịch sử, đã và đang được Nhà nước hỗ trợ nhiều nguồn lực về đất đai, tài chính, trang, thiết bị và con người... Quy mô đào tạo của các trường hiện nay mới đạt 13,16% trong tổng số sinh viên, trong khi môi trường hoạt động, kinh nghiệm quản trị, quản lý của các trường còn hạn chế; tâm lý xã hội, nhất là người học còn chưa đánh giá đúng về hệ thống giáo dục ĐH NCL; việc tuyển sinh khó khăn, ảnh hưởng vấn đề tài chính của các trường, khi phải tự chủ, và nguồn thu quan trọng nhất là học phí… Điều này đặt ra nhiều thách thức để hoàn thành mục tiêu Chính phủ đề ra, là đến năm 2020 có 40% số sinh viên học tập trong các trường ĐH NCL.

Hiệu trưởng Trường ĐH Công nghệ Đồng Nai Phạm Ngọc Sơn cho rằng, sau hơn 20 năm ra đời, đến nay lần đầu tiên mới có sự đánh giá chi tiết, cụ thể về hệ thống trường ĐH NCL. Vì vậy, cần chỉ rõ trường nào làm tốt, trường nào không làm tốt, để bảo đảm công bằng cho các trường. Việc tự lo về tài chính đã khó khăn, nhưng các trường vẫn đóng góp ngân sách nhà nước hơn một nghìn tỷ đồng, cho nên Nhà nước cần có cơ chế đầu tư tài chính ngược lại cho các trường. TS Nguyễn Tiến Luận, Chủ tịch Hội đồng quản trị Trường ĐH Nguyễn Trãi cho rằng, trường ĐH NCL bỏ tiền để thuê, mua đất nhằm đầu tư cơ sở vật chất và có cam kết đầu tư bảo đảm các điều kiện đào tạo. Tuy nhiên, để có được diện tích mặt bằng sạch, thường mất thời gian khá lâu, trong khi quy định quá hai năm không thực hiện được, Nhà nước sẽ thu hồi dự án, khiến các trường gặp nhiều khó khăn. Khi vay vốn đầu tư cho giáo dục vẫn phải chịu lãi suất như bình thường; việc tiếp cận nguồn vốn ODA khó khăn... dẫn đến các điều kiện thuận lợi, bình đẳng cho trường ĐH NCL vẫn rất hạn chế.

Xóa rào cản “công - tư”

Để hệ thống các trường ĐH NCL phát triển, nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng mục tiêu thu hút 40% số sinh viên theo học, nhiều ý kiến cho rằng, sinh viên cần được hưởng ưu đãi như nhau, không phân biệt học trường công lập hay NCL. Bộ GD và ĐT cần tạo cơ chế thuận lợi trong việc chuyển đổi mô hình trường, như: dân lập sang tư thục; lợi nhuận sang phi lợi nhuận… Theo Chủ tịch Hội đồng quản trị Trường ĐH Đông Á (Đà Nẵng) Nguyễn Thị Anh Đào: Việc đóng góp cho ngân sách nhà nước là danh dự của các trường, tuy nhiên, Chính phủ cần đưa ra cơ chế hỗ trợ các trường ĐH NCL từ nguồn ngân sách các trường đóng góp, để phục vụ các hoạt động đầu tư chính đáng, có lợi cho người học, như: xây dựng ký túc xá, thư viện; hoặc tạo cơ chế vay không tính lãi suất trong đầu tư cho giáo dục…

PGS, TS Phạm Thị Huyền đề nghị, Chính phủ tái cấu trúc hệ thống các trường ĐH, tạo môi trường bình đẳng về tài chính cho các trường ĐH NCL, như: bình đẳng trong việc tiếp cận nguồn vốn ODA và các nguồn vốn khác; rà soát, bổ sung và hoàn thiện chính sách tài chính đối với các trường ĐH NCL, nhất là chính sách thuế. Việc đánh giá chất lượng đào tạo, chất lượng đầu ra cần thực hiện thường xuyên, chặt chẽ, nghiêm túc, công khai, minh bạch và chuẩn hóa. Khuyến khích các trường ĐH NCL tham gia đấu thầu đề tài nghiên cứu khoa học các cấp.

Theo GS, VS Đào Trọng Thi, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, cần sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật để xác định rõ vai trò, vị trí và vị thế các trường ĐH NCL. Trên cơ sở đó, xác định rõ và đề ra chính sách khuyến khích, ưu tiên phù hợp từng loại trường. Trường phi lợi nhuận được ưu tiên hỗ trợ nhất, trường không vì lợi nhuận hay trường lợi nhuận thì hỗ trợ ở mức hợp lý… Xóa bỏ sự bất hợp lý giữa trường ĐH NCL và trường ĐH công lập trong hỗ trợ tài chính từ ngân sách nhà nước. Đáng chú ý, đầu tư giáo dục đang được ưu tiên trong vấn đề thuế, nhưng cần xem xét để giảm thuế nhiều hơn nữa với giáo dục ĐH NCL. Đối với các khoản thuế do các trường ĐH NCL nộp, có thể chuyển thành quỹ đầu tư để hỗ trợ các trường trong đầu tư nâng cao chất lượng đào tạo…

Bộ trưởng GD và ĐT Phùng Xuân Nhạ cho biết, các trường ĐH NCL đã có những đóng góp tích cực vào giáo dục ĐH Việt Nam. Tuy nhiên, từ khi ra đời đến nay, nhiều bất cập liên quan giáo dục ĐH NCL cũng đã nhìn nhận rõ. Vì vậy, Bộ sẽ rà soát các quy định, căn cứ vào thực tế cũng như xu hướng tự chủ ĐH, để có những kiến nghị sửa đổi Luật Giáo dục và Luật Giáo dục ĐH, tạo hành lang pháp lý phù hợp cho hoạt động giáo dục ĐH. Trong điều chỉnh cơ chế chính sách, tạo bình đẳng cơ hội cho cả trường công lập và NCL được tiếp cận các nguồn lực đất đai, thuế, học bổng sinh viên, giảng viên, tài chính… Sớm thay đổi phương thức đầu tư như hiện nay sang tính theo số lượng sinh viên được đào tạo, không phân biệt trường công, trường tư, tạo môi trường bình đẳng trong giáo dục ĐH. Bộ GD và ĐT sẽ đề xuất Chính phủ xem xét ban hành chính sách về tiếp cận nguồn tài chính, thuế của trường NCL như trường công lập. Các trường ĐH NCL cũng cần rà soát, thực hiện đúng cam kết khi thành lập trường. Bộ sẽ kiểm tra, rà soát lại các trường, nếu không bảo đảm điều kiện chất lượng, có thể tính đến phương án sáp nhập, giải thể nhằm nâng cao chất lượng đào tạo.

Bài, ảnh: XUÂN KỲ và XUÂN DUNG