Tăng tuổi nghỉ hưu - Yêu cầu khách quan

Bên cạnh một số người lao động (NLĐ) thực sự giảm sút sức khỏe do làm việc trong các ngành nghề nặng nhọc, độc hại (đối tượng này vẫn được nghỉ hưu trước tuổi theo quy định), thì có không ít NLĐ dù vẫn còn đủ sức khỏe vẫn muốn nghỉ hưu sớm, sau khi nghỉ hưu lại tiếp tục tham gia vào thị trường lao động. Như vậy, lý do không đồng ý tăng tuổi nghỉ hưu vì sợ thiếu việc làm cho lớp trẻ không hợp lý.

Tăng tuổi nghỉ hưu, lao động trẻ không sợ mất cơ hội

Trên thực tế, việc tăng tuổi nghỉ hưu thường vấp phải sự phản đối từ dư luận, không riêng ở Việt Nam mà còn ở nhiều quốc gia trên thế giới. Cũng dễ hiểu vì chính sách hưu trí của Việt Nam đang có lợi cho NLĐ. Thực tế, NLĐ không chỉ nghỉ hưu đúng tuổi (55 đối với nữ, 60 đối với nam theo quy định hiện hành) mà thậm chí còn tìm mọi cách để về hưu sớm hơn.

Theo tính toán từ điều tra mức sống dân cư của Tổng cục Thống kê (năm 2010), có tới từ 60% NLĐ trên 55 tuổi và 45% NLĐ trên 60 tuổi vẫn tiếp tục làm việc. Điều này có nghĩa là NLĐ không thực sự “nghỉ hưu”, mà chỉ muốn “hưởng hưu”. Một người về hưu sớm ở nước ta sẽ cùng một lúc được hưởng cả lương hưu và lương làm việc khi tiếp tục tham gia vào thị trường lao động, trong khi một người tiếp tục đi làm chỉ được hưởng một khoản thu nhập duy nhất từ công việc của họ và lại còn trích đóng vào Quỹ BHXH, BHYT hằng tháng - khoản đóng góp mà NLĐ đã nghỉ hưu sớm không phải đóng.

Trong khi đó, nhiều nước chỉ cho nhóm đối tượng hưu trí này đi làm với điều kiện tiền lương hưu được hưởng bằng phần chênh lệch giữa tiền lương thực sự và mức hưu trí đang hưởng, với lý luận rằng, khi NLĐ đã nghỉ hưu, có một khoản thu nhập mà vẫn đi làm sẽ chiếm thêm một vị trí việc làm trong thị trường lao động. Vì vậy, vấn đề “hưu sớm” cần phải được ngăn chặn và trên thực tế, chỉ những người nào không đủ sức khỏe thì mới được hưởng hưu sớm.

Có một vấn đề tế nhị, có lẽ là mối quan tâm lớn của mọi người, là việc kéo dài tuổi về hưu cho những người lãnh đạo sẽ làm xáo trộn “quy hoạch” và mất cơ hội cho những người cấp dưới “chờ cho cấp trên về hưu để tiến lên”. Đó là nhu cầu cá nhân chính đáng, song có lẽ văn hóa “kế thừa” này hiện tại chỉ có trong khu vực Nhà nước. Vị trí lãnh đạo ở mọi cấp nên để mở cho mọi người, bao gồm cả người ngoài Nhà nước, nếu thực sự chúng ta muốn có một người lãnh đạo tốt. Do vậy, có lẽ thay vì quy hoạch cấp dưới, nên quy hoạch các tiêu chuẩn và hoàn thiện quy trình tuyển chọn lãnh đạo.

Hơn nữa, nếu một người lãnh đạo thực sự tốt, thì việc kéo dài thời gian làm việc cũng có lợi cho cơ quan, tổ chức. Hơn nữa, nếu cấp dưới thực sự có khả năng, thì họ có nhiều cơ hội, nhiều vị trí để “tiến lên”, chứ không nhất thiết phải chờ cấp trên nghỉ hưu, bởi một người thực sự có năng lực và trình độ cũng như kinh nghiệm thực tiễn phải là người có thể đáp ứng được nhiều vị trí công việc chứ không thể chỉ là một vị trí. Như vậy, “rủi ro” do việc đề bạt lãnh đạo kém không phụ thuộc vào độ tuổi, mà phụ thuộc vào năng lực của những người lãnh đạo cụ thể, phụ thuộc vào hiệu quả của công tác tổ chức cán bộ. Dĩ nhiên, câu chuyện này nên bao gồm cả văn hóa từ chức, cách chức. Đối với những người lãnh đạo không bảo đảm năng lực và phẩm chất thì phải có cơ chế buộc họ phải rời vị trí lãnh đạo sớm hơn. Ở Việt Nam, với các điều kiện kinh tế - xã hội như hiện nay, theo tính toán của các chuyên gia về lao động, tuổi nghỉ hưu bình quân nên được điều chỉnh vào khoảng 58-60 tuổi. Nếu NLĐ nghỉ trước tuổi này sẽ lãng phí trong xã hội do họ không có điều kiện sản xuất ra giá trị thặng dư và Quỹ BHXH phải trả “lương hưu” cho họ quá sớm.

Như vậy, tăng tuổi nghỉ hưu là yêu cầu khách quan, song thực hiện cần có lộ trình, chuẩn bị tâm lý cho tất cả mọi người. Xác định tuổi về hưu đúng đắn là một bài toán kinh tế, không đơn thuần là mong muốn của cá nhân hay ý chí của một nhóm lợi ích nào. Nếu chúng ta xác định đúng được tuổi nghỉ hưu của NLĐ thì sẽ tận dụng được tối đa thời gian làm việc, tối đa giá trị thặng dư mà họ đem lại cho xã hội, đúng theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW: “Điều chỉnh tuổi nghỉ hưu cần có tầm nhìn dài hạn và có lộ trình phù hợp với tăng trưởng kinh tế, giải quyết việc làm, thất nghiệp; không gây tác động tiêu cực đến thị trường lao động; bảo đảm số lượng, chất lượng và cơ cấu dân số; bình đẳng giới; cân đối Quỹ BHXH trong dài hạn; xu hướng già hóa dân số; tính chất, loại hình lao động và giữa các ngành nghề, lĩnh vực”.

Tăng tuổi nghỉ hưu là yêu cầu khách quan, song thực hiện cần có lộ trình, chuẩn bị tâm lý cho tất cả mọi người. Xác định tuổi về hưu đúng đắn là một bài toán kinh tế, không đơn thuần là mong muốn của cá nhân hay ý chí của một nhóm lợi ích nào.

Tuệ Anh