TANDTC hướng tới xây dựng đội ngũ Thẩm phán bản lĩnh, liêm chính, công tâm

Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình phát biểu tại buổi lễ công bố Bộ quy tắc đạo đức và ứng xử của Thẩm phán

Thẩm phán phải liêm chính, trong sạch

Bộ quy tắc gồm 3 chương 17 Điều. Bộ quy tắc quy định những chuẩn mực đạo đức và quy tắc ứng xử của Thẩm phán; được áp dụng đối với các Thẩm phán công tác tại TAND, TAQS các cấp; khuyến khích các Thẩm phán đã nghỉ hưu hoặc chuyển công tác khác tự chấp hành các quy định của Bộ quy tắc.

Bộ Quy tắc quy định ứng xử của Thẩm phán, trong đó quy định rõ những việc Thẩm phán không được làm trong thực hiện nhiệm vụ như: Lợi dụng ảnh hưởng của mình tác động đến người có trách nhiệm giải quyết vụ việc; sách nhiễu, trì hoãn, gây khó khăn, phiền hà cho người dân, bị can, đương sự, người tham gia tố tụng khác và người tiến hành tố tụng; tiết lộ bí mật nghề nghiệp, kinh doanh, bí mật cá nhân, gia đình của bị can, bị cáo, đương sự; không để các thành viên trong gia đình, cán bộ, công chức Tòa án dưới quyền quản lý của mình đòi hỏi hoặc nhận tiền, tài sản, những lợi ích khác từ bất kỳ ai vì lý do liên quan đến công việc mà Thẩm phán giải quyết…

Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia sẽ căn cứ vào Bộ quy tắc này để thực hiện việc giám sát, đánh giá về đạo đức, ứng xử của Thẩm phán, người được bổ nhiệm lại hoặc bổ nhiệm vào ngạch Thẩm phán khác và là một trong những căn cứ để xem xét việc khen thưởng, kỷ luật đối với Thẩm phán.

Theo Bộ quy tắc, Thẩm phán trước hết phải là người trung thành với Tổ quốc và Hiến pháp, có phẩm chất đạo đức tốt, có bản lĩnh chính trị vững vàng, có tinh thần dũng cảm, kiên quyết bảo vệ công lý, liêm khiết và trung thực, Thẩm phán phải là tấm gương về độc lập, khách quan, công bằng, tận tụy và chỉ tuân theo pháp luật khi thi hành nhiệm vụ.

Bên cạnh đó, Bộ quy tắc cũng dành một chương quy định cụ thể về những chuẩn mực đạo đức của Thẩm phán. Cụ thể, về tính độc lập, trong quá trình giải quyết vụ việc, Thẩm phán tự quyết định trên cơ sở đánh giá của mình về tình tiết vụ việc, chứng cứ và chỉ tuân theo pháp luật; giữ vững bản lĩnh nghề nghiệp để không bị tác động từ bất kỳ sự can thiệp nào.

Vụ trưởng Vụ Pháp chế và quản lý khoa học Chu Thành Quang cho hay, Bộ quy tắc này quy định: Thẩm phán cũng phải độc lập với các thành viên của Hội đồng xét xử; độc lập với những người tiến hành tố tụng khác; độc lập với các yếu tố tác động từ trong nội bộ và bên ngoài Tòa án. Thẩm phán không được can thiệp vào hoạt động tố tụng của các thành viên Hội đồng xét xử và những người tiến hành tố tụng khác.

Thẩm phán phải liêm chính, trong sạch, thẳng thắn, trung thực; không được lợi dụng địa vị để mưu cầu lợi ích cho mình hoặc cho người khác, không để các thành viên trong gia đình, cán bộ, công chức Tòa án dưới quyền quản lý của mình đòi hỏi hoặc nhận tiền, tài sản, những lợi ích khác từ bất kỳ ai vì lý do liên quan đến công việc mà Thẩm phán giải quyết.

Bộ quy tắc cũng quy định, Thẩm phán phải vô tư, khách quan; thực hiện nhiệm vụ một cách đúng đắn, không vì lợi ích cá nhân, không thiên vị bất cứ bên nào trong vụ việc. Thẩm phán phải căn cứ vào tài liệu, chứng cứ đã được xét xét công khai tại phiên tòa, kết quả tranh tụng tại phiên tòa, các quy định của pháp luật, tập quán, tương tự pháp luật, những nguyên tắc cơ bản của pháp luật, án lệ, lẽ công bằng để giải quyết tất cả các vấn đề của vụ việc.

Thẩm phán cũng không được có bất cứ phát biểu hay bình luận nào tại phiên tòa, phiên họp, trước công chúng hoặc truyền thông làm ảnh hưởng đến việc giải quyết vụ việc một cách vô tư, khách quan.

Thẩm phán “làm hết việc, không làm hết giờ”...

Ngoài ra, Bộ quy tắc cũng quy định cụ thể các yêu cầu đối với Thẩm phán về sự công bằng và bình đẳng, về sự đúng mực, về sự tận tụy và không chậm trễ, về sự năng lực và sự chuyên cần. Đáng chú ý, trong mọi hoạt động của mình, Thẩm phán phải hành xử đúng mực, lịch thiệp, thận trọng; duy trì trật tự và sự tôn nghiêm trong quá trình tố tụng; luôn thể hiện sự kiên nhẫn, nhân ái đối với các bị cáo, đương sự, người tham gia tố tụng khác. Tại phiên tòa, phiên họp hoặc trong văn bản tố tụng, Thẩm phán không được đưa ra những nhận định gây xúc phạm người khác.

Bộ quy tắc yêu cầu Thẩm phán phải chuyên tâm thực hiện các nhiệm vụ được giao; tích cực làm việc với tinh thần “làm hết việc, không làm hết giờ”...

Tham gia phát biểu ý kiến, Thẩm phán Park Hyun-soo, Giám đốc dự án Văn phòng KOICA Việt Nam băn khoăn và cho rằng: quan trọng là việc áp dụng Bộ quy tắc này ra sao, bởi nếu áp dụng quá nghiêm ngặt sẽ ảnh hưởng đến sự độc lập của Thẩm phán, còn áp dụng lỏng lẻo lại làm giảm đi ý nghĩa của việc thực hiện Bộ quy tắc này.

Thẩm phán Park Hyun-soo, Giám đốc dự án Văn phòng KOICA Việt Nam

Còn ông Jacob Gammelgaard, Giám đốc thường trú Dự án phát triển lập pháp quốc gia nhận xét: khoản 2 Điều 12 quy định, khi chưa ban hành bản án, Thẩm phán không được phát biểu công khai quan điểm của mình về việc giải quyết vụ việc. Như vậy có nghĩa khi ban hành bản án rồi, Thẩm phán được quyền chia sẻ, phát biểu công khai quan điểm của mình về vụ việc đó. Theo thông lệ quốc tế, dù trước hay sau khi ban hành bản án thì nguyên tắc cốt lõi là Thẩm phán không bao giờ được chia sẻ quan điểm về giải quyết vụ việc. Lý do là chính nội dung bản án đã nêu rất đầy đủ rồi, không có lý do gì để Thẩm phán cần phải nói thêm về quyết định của mình.

Tại buổi công bố, một số cơ quan báo chí đã đề cập đến việc triển khai thực hiện cũng như tính khả thi của Bộ quy tắc này. Nhiều phóng viên đặt câu hỏi: Trước đây, khi góp ý kiến cho dự thảo Bộ quy tắc, một số ý kiến cho rằng các tiêu chuẩn, yêu cầu đặt ra đối với Thẩm phán là rất cao, thậm chí còn cao hơn lãnh đạo địa phương, lãnh đạo thành phố hay Trung ương. Quy định quá ngặt nghèo như vậy có khó thực hiện không? Vì nếu thực thi, áp dụng nghiêm ngặt quá thì ảnh hưởng đến tính độc lập của Thẩm phán, còn áp dụng lỏng lẻo thì không bảo đảm ý nghĩa của Bộ quy tắc này, như các chuyên gia nước ngoài đã đề cập đến.

Trả lời câu hỏi, Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết: Trong bối cảnh đất nước ta đang triển khai mạnh mẽ các chủ trương, định hướng của Đảng về cải cách tư pháp; về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; kiện toàn công tác cán bộ, việc ban hành Bộ Quy tắc đạo đức và ứng xử của Thẩm phán là hết sức có ý nghĩa.

Bộ Quy tắc không đặt ra chế tài nhưng nếu Thẩm phán vi phạm thì uy tín không còn, tiêu chuẩn Thẩm phán không xứng đáng, xã hội không thừa nhận, nhân dân không tin tưởng, đây cũng là cơ sở để loại bỏ ra khỏi đội ngũ Thẩm phán, Chánh án nhấn mạnh.

Liên quan đến quy định tại điểm d khoản 1 Điều 10, Chánh án cho hay: Bộ quy tắc này không thể liệt kê tất cả các quy định của pháp luật. Trong các bộ luật đều ghi rất rõ trong trường hợp nào Thẩm phán phải từ chối tiến hành trình tự tố tụng. Ví dụ, có liên quan đến người nhà, người thân, quan hệ, đảm nhận một vai trò gì đó trong vụ án này thì Thẩm phán phải từ chối việc tham gia vụ án đó. Những việc đó đã được quy định trong nhiều luật khác nhau các Thẩm phán biết rất rõ điều này, nên Bộ quy tắc không liệt kê lại.

Còn về khoản 2 Điều 12, về quan hệ của Thẩm phán đối với truyền thông, Chánh án cho biết: Chúng tôi đã tham khảo quy định quốc tế. Để trước khi ban hành, bản án được quy định khách quan, công tâm, Bộ quy tắc chỉ quy định trước khi bản án được công bố, Thẩm phán không được có bình luận gì có tính chất định hướng, gợi mở, tạo nguồn công luận gây ảnh hưởng đến tính khách quan, độc lập. Khi bản án đã được công khai, Thẩm phán có thể thông tin về vụ án với báo chí, nhưng như ý kiến chuyên gia đã góp ý, là không cấm vì bản thân bản án đã nêu rõ tiến trình giải quyết vụ việc rồi. Thẩm phán có nói thêm điều gì cũng không ảnh hưởng đến kết quả giải quyết vụ việc.

Có thực tế là sau khi xét xử, công luận rất quan tâm đến vụ án ở nhiều khía cạnh khác nhau. Họ có thể hỏi Thẩm phán nói về vụ án này, như quá trình thực hiện có khó khăn gì không?... Nếu không cho Thẩm phán giao tiếp với công chúng sẽ ảnh hưởng đến việc công chúng muốn biết thêm thông tin về vụ án này, Chánh án chia sẻ.

Chánh án cũng Nguyễn Hòa Bình cho biết thêm, tại Hội nghị Thẩm phán châu Á Thái Bình Dương vừa diễn ra ở Nhật bản có chuyên đề bàn về sự tương tác giữa Thẩm phán với truyền thông thế nào? Các Chánh án cũng thấy rằng, thực tế do ngăn cản sự giao lưu của Thẩm phán với truyền thông, nên công chúng hạn chế một kênh thông tin chính thống về bản án, người dân không hiểu hơn về Tòa án. Coi đây là cơ hội giáo dục, các Chánh án châu Á Thái Bình Dương khuyến nghị nên tăng cường giao lưu với Thẩm phán, nhưng không được làm ảnh hưởng đến quá trình giải quyết vụ án.

Mong muốn Thẩm phán thấm nhuần

Nói về mục đích của việc ban hành Bộ quy tắc Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết, mong muốn Thẩm phán phải hiểu, phải thấm nhuần và thực hiện tốt các quy định. Công chúng cũng phải hiểu bộ quy tắc này để giám sát các Thẩm phán. TANDTC cũng đã có kế hoạch để triển khai thực hiện, đó là: Truyền thông rộng rãi bộ quy tắc này; mở hội nghị trực tuyến để giới thiệu bộ quy tắc và các yêu cầu triển khai thực hiện. Cùng với đó là việc in bộ quy tắc này cả tiếng Anh và tiếng Việt để phát cho các Thẩm phán, trở thành tài liệu thường xuyên bên mình, để khi có thời gian Thẩm phán mang ra đọc, nghiền ngẫm.

Chánh án cũng khẳng định, sẽ phối hợp với các cơ quan truyền thông tiếp tục có tuyên truyền, giám sát việc thực hiện. Sẽ đưa vào chương trình giảng dạy cử nhân Luật của Học viện Tòa án và các chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ... Sẽ đề nghị các nhà khoa học nghiên cứu về những nội dung của bộ quy tắc này. Tuy nhiên, Bộ quy tắc này lần đầu ban hành có thể chưa hoàn hảo, nhưng vừa làm vừa điều chỉnh, hoàn thiện...

Đối với những băn khoăn về việc áp dụng quy tắc này có ảnh hưởng đến tính độc lập, nếu áp dụng bộ quy tắc này chặt quá có ảnh hưởng đến tính độc lập của Thẩm phán hay không?... Chánh án khẳng định: Chúng tôi ý thức được việc nền tư pháp có đổi mới, có cải cách như thế nào thì chất lượng của nền tư pháp do đội ngũ cán bộ tư pháp quyết định, trong đó Thẩm phán là trung tâm. Việc tuân thủ bộ quy tắc này không làm ảnh hưởng đến tính độc lập của Thẩm phán. Càng tôn trọng bộ quy tắc này thì tính độc lập càng cao. Nếu không tuân thủ bộ quy tắc này thì người dân không tín nhiệm Thẩm phán, sẽ bị xã hội đào thải ra khỏi đội ngũ Thẩm phán.

Trả lời câu hỏi Bộ quy tắc này đưa ra yêu cầu đối với Thẩm phán có cao hơn lãnh đạo không? Chánh án cho biết: Thế giới này, đất nước này không giao quyền quyết định tài sản, tính mạng của mình cho bất cứ ai ngoài Thẩm phán. Vì vậy, yêu cầu đối với Thẩm phán phải cao. Nên TANDTC hướng tới xây dựng đội ngũ Thẩm phán bản lĩnh, trung thực, công tâm, khách quan... như Bộ quy tắc đã nêu.

Về những khó khăn, làm thế nào để kiểm soát việc Thẩm phán để người thân, cấp dưới nhũng nhiễu, tiêu cực gây ảnh hưởng đến phán quyết xét xử, Chánh án Nguyễn Hòa Bình thừa nhận đây là vấn đề khó, đòi hỏi Thẩm phán phải tự giác tuân thủ, về phía Tòa án các cấp cũng sẽ có kiểm tra. Tuy nhiên, Chánh án cũng đề nghị cơ quan dân cử và người dân cùng giám sát.

Ngày 4/7/2018, Chủ tịch Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia đã ký ban hành Bộ Quy tắc đạo đức và ứng xử của Thẩm phán trong đó quy định những chuẩn mực đạo đức và những quy tắc ứng xử của Thẩm phán. Bộ Quy tắc là cơ sở để Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia thực hiện việc giám sát, đánh giá về đạo đức, ứng xử của Thẩm phán, người được bổ nhiệm lại hoặc bổ nhiệm vào ngạch Thẩm phán khác và là một trong những căn cứ để xem xét việc khen thưởng, kỷ luật đối với Thẩm phán.

Mai Thoa