Sự trỗi dậy của UAV Thổ Nhĩ Kỳ: Hoa hồng sớm nở!

Con đường lớn mạnh của ngành công nghiệp máy bay không người lái đang phát triển mạnh của Thổ Nhĩ Kỳ dường như đang “trải đầy hoa hồng”, nhưng nền kinh tế suy thoái, thiếu ngân sách và những thách thức về công nghệ có thể làm chậm tiến độ phát triển của họ.

Gần đây nhất là vào đầu những năm 2000, Thổ Nhĩ Kỳ còn phụ thuộc vào các thiết bị bay không người lái hoặc máy bay không người lái (drone hay UAV) do Israel sản xuất trong cuộc chiến bất đối xứng với phiến quân người Kurd đang chiến đấu giành quyền độc lập ở các khu vực thuộc lãnh thổ của Thổ Nhĩ Kỳ, Iraq và Syria.

Khi quốc gia này bắt đầu thiết kế, phát triển và sản xuất máy bay không người lái bản địa đầu tiên của mình mang tên Anka, các lỗi công nghệ đã bao trùm chương trình.

Chiếc Anka 100% do Thổ Nhĩ Kỳ sản xuất cuối cùng cũng vẫn phải lắp động cơ nước ngoài, hệ thống cất cánh và hạ cánh tự động của nước ngoài, thiết bị hạ cánh nước ngoài, máy tính dữ liệu chuyến bay nước ngoài, radio nước ngoài, cảm biến nước ngoài và thiết bị nhắm mục tiêu nước ngoài - thậm chí là một cái tên nước ngoài (“Anka” là một từ tiếng Ba Tư). Trong các chuyến bay thử nghiệm, đã có vài chiếc bị rơi.

Sự tiến bộ về công nghệ UAV của Thổ Nhĩ Kỳ

Bất chấp khởi đầu đáng nản lòng đó, trong hơn một thập kỷ qua, Thổ Nhĩ Kỳ đã trở thành nhà điều hành và xuất khẩu các hệ thống máy bay không người lái có chất lượng khá tốt. Công lao cho thành công này thuộc về doanh nghiệp tư nhân mạnh, là kết quả hợp tác giữa Kale và Baykar - nhà sản xuất máy bay không người lái vũ trang Bayraktar TB-2 nổi tiếng.

Năm 2011, Kale-Baykar đã giành được hợp đồng sản xuất hàng loạt Bayraktar từ Văn phòng Mua sắm Quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ.

Giai đoạn thứ hai, liên quan đến việc phát triển và sản xuất hàng loạt Bayraktar Block B (TB-2), bắt đầu vào tháng 1 năm 2012. Bayraktar TB-2 đã hoàn thành chuyến bay đầu tiên vào tháng 4 năm 2014.

Các cuộc thử nghiệm nghiệm thu đầu tiên của UAV được tiến hành vào tháng 11 năm 2014 và sáu UAV đã được chuyển giao cho Lực lượng Lục quân Thổ Nhĩ Kỳ vào cuối năm đó; 6 chiếc thuộc lô Bayraktar TB-2 thứ hai tiếp tục được bàn giao vào tháng 6 năm 2015.

Máy bay không người lái Bayraktar TB-2 của Thổ Nhĩ Kỳ đã được sử dụng thành công trong cuộc chiến tranh Nagorno-Karabakh

Vào đầu năm 2017, Baykar đã bán một lô sáu chiếc TB-2 cho Qatar, đồng minh vùng Vịnh thân thiết nhất của Thổ Nhĩ Kỳ. Năm 2019, Baykar đã giành được hợp đồng bán 6 UAV Bayraktar TB-2 cho Ukraine. Thỏa thuận trị giá 69 triệu USD cũng liên quan đến việc bán đạn dược cho phiên bản vũ trang của Bayraktar TB-2.

Đến năm 2019, quân đội Thổ Nhĩ Kỳ đã sử dụng 75 máy bay không người lái Bayraktar TB-2, chủ yếu trong cuộc chiến chống lại lực lượng nổi dậy người Kurd ở Thổ Nhĩ Kỳ và trên tuyến biên giới Thổ Nhĩ Kỳ - Iraq, Syria và đã thành công trong các chiến dịch xuyên biên giới này.

Bayraktar TB-2 được biết đến rộng rãi là nhân tố thay đổi cuộc chơi trong cuộc nội chiến ở Libya cho phe được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn, và nó cũng là một nhân tố quan trọng trong cuộc xung đột quân sự Nagorno-Karabakh giữa Armenia và Azerbaijan vào tháng 10.

Thổ Nhĩ Kỳ đã trở thành nhà xuất khẩu hàng đầu của các máy bay không người lái đã được chứng minh khả năng chiến đấu.

Emre Çalılkan, một nhà phân tích tại IHS Markit, một công ty thông tin kinh doanh quốc tế có trụ sở tại London, cho biết, máy bay không người lái của Thổ Nhĩ Kỳ đã chứng tỏ mình một cách đáng ngưỡng mộ trước các hệ thống phòng thủ của Nga ở Syria, Libya và Nagorno-Karabakh, trở thành “kẻ thay đổi cuộc chơi và sự cân bằng sức mạnh”.

Người đứng đầu SSB Ismail Demir nói rằng, máy bay không người lái của Thổ Nhĩ Kỳ “rất đáng đồng tiền”, nếu một hệ thống từ bất kỳ quốc gia nào khác có khả năng tương tự như của Thổ Nhĩ Kỳ, giá của nó sẽ đắt gấp đôi.

Trong khi đó, UAV Anka cũng đã tiến bộ rất nhiều. Vào cuối năm 2020, Turkish Aerospace Industries (TAI) - nhà sản xuất Anka, đã giành được hợp đồng trị giá 80 triệu USD để bán ba hệ thống Anka-S cho Tunisia. Anka-S là phiên bản điều khiển bằng vệ tinh của Anka.

Ngoài hai loại máy bay không người lái này, Ankara cũng có nhiều chương trình UAV cỡ lớn hơn và tham vọng hơn.

Tham vọng bay cao của Thổ Nhĩ Kỳ

SSB đang phát triển các khả năng Hỗ trợ Điện tử Từ xa/Khả năng Tấn công Điện tử Nền tảng Trên không (HAVA SOJ).

Hava SOJ được liên doanh Aselsan/Turkish Aerospace phát triển trên nền tảng máy bay Bombardier Global 6000s

Vào ngày 24 tháng 3, người đứng đầu ngành Công nghiệp Quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ (SSB) đã khởi động dự án máy bay gây nhiễu trên không (hay còn gọi là thiết bị gây nhiễu từ xa) Stand-Off-Jammer/Remote Jammer (SOJ), sẽ trang bị cho Thổ Nhĩ Kỳ khả năng tác chiến điện tử.

Chương trình sẽ tăng cường sức mạnh đáng kể so với Anka-I, phiên bản thu thập thông tin tình báo của máy bay không người lái, vốn đã có thể thực hiện các hoạt động tình báo tín hiệu và đang ở trong biên chế của Tổ chức Tình báo Quốc gia.

Chương trình này được thiết kế để phát hiện, xác định và định vị các hệ thống thông tin liên lạc thù địch cũng như radar và hệ thống phòng không, cung cấp khả năng cảnh báo sớm. Thiết kế của nó cũng cho phép gây nhiễu hoặc làm mù các hệ thống thù địch, đặc biệt là trong các hoạt động xuyên biên giới.

Vào tháng 2, Akdaş, một công ty quốc phòng nhỏ của Thổ Nhĩ Kỳ, đã lắp đặt súng phóng lựu 40mm trên Songar, một máy bay không người lái tự chế do ASISGUARD, một công ty khác của Thổ Nhĩ Kỳ phát triển. UAV Songar nâng cấp, được trang bị hệ thống AK40-GL và tầm bắn 400m, đã vượt qua các bài kiểm tra nghiệm thu.

Cũng trong tháng 2, TAI đã công bố bản mô phỏng của phiên bản máy bay trực thăng tấn công không người lái đầy tham vọng T629 chạy bằng điện. Chương trình trực thăng T629 đã được tiến hành từ năm 2017 và TAI đã bắt đầu lắp ráp mô hình bay đầu tiên của chiếc trực thăng không người lái này vào năm 2019. T629 sẽ nặng 6 tấn và được trang bị rocket không điều khiển 70mm và tên lửa chống tăng L-UMTAS.

Trong khi đó, Baykar, nhà sản xuất máy bay không người lái thuộc sở hữu tư nhân, đang theo đuổi các mục tiêu tham vọng hơn nhiều. Một chương trình mới ra đời phù hợp với các yêu cầu mua sắm thay đổi.

Theo giấy phép của nhà máy đóng tàu Navantia của Tây Ban Nha, Thổ Nhĩ Kỳ đã và đang xây dựng một tàu đổ bộ LHD trị giá 1 tỷ dollars hoặc một tàu đổ bộ tấn công TCG Anadolu, mà họ hy vọng sẽ ra khơi vào cuối năm 2021.

Ngoài các tính năng khác, TCG Anadolu sẽ là tàu mẹ của một phi đội F-35 với khả năng cất và hạ cánh thẳng đứng. Tuy nhiên, Washington đã đình chỉ quan hệ đối tác của Thổ Nhĩ Kỳ chương trình máy bay chiến đấu tấn công đa quốc gia do Mỹ đứng đầu, để đáp trả việc họ mua hệ thống phòng thủ tên lửa và phòng không tầm xa S-400 do Nga sản xuất.

Bị cấm nhận các máy bay chiến đấu thế hệ mới của họ, người Thổ Nhĩ Kỳ hiện đang lên kế hoạch biến TCG Anadolu thành một nền tảng có thể mang theo máy bay không người lái tấn công.

“Để UAV có khả năng cất cánh và hạ cánh trên tàu sân bay, cấu trúc của chúng phải chắc chắn vì chúng phải chịu chấn động G rất cao. Chúng tôi đặt mục tiêu phát triển một UCAV (máy bay chiến đấu không người lái) mới sẽ hạ cánh và cất cánh thành công trên Anadolu trong một năm” - Haluk Bayraktar, Giám đốc điều hành của Baykar cho biết.

UAV Anka-I của Thổ Nhĩ Kỳ

Baykar cũng đã bắt đầu giai đoạn thiết kế ý tưởng về chiếc máy bay chiến đấu không người lái dựa trên trí tuệ nhân tạo (AI) bản địa đầu tiên của Thổ Nhĩ Kỳ. Bayraktar cho biết vào ngày 28 tháng 2 rằng, máy bay là "chương trình ưu tiên hàng đầu" của công ty.

Máy bay không người lái dự kiến sẽ bay ở độ cao 40.000 feet (hơn 12km), được trang bị trí thông minh nhân tạo sẽ có thể thực hiện nhiệm vụ liên tục trong 5 giờ và sẽ được kết nối với mạng dữ liệu liên lạc vệ tinh.

Máy bay chiến đấu dự kiến đạt tốc độ hành trình 0,8 Mach và mang theo tối đa 1 tấn đạn dược. Nó sẽ được sử dụng trong các nhiệm vụ hỗ trợ không quân tầm gần, tấn công chiến lược, tấn công hệ thống phòng không thù địch và các nhiệm vụ tấn công tên lửa.

Những khó khăn của Thổ Nhĩ Kỳ

Thật tệ là tất cả các chương trình vũ khí đầy tham vọng đó đã chín muồi vào đúng thời điểm nền kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ đang bị tổn hại nghiêm trọng bởi tác động kép của sự mất cân bằng kinh tế vĩ mô và tài chính cơ bản.

“Chúng tôi có một số lượng ấn tượng các chương trình vũ khí đang thực hiện”, một quan chức cấp cao về mua sắm quốc phòng cho biết, “mặc dù tôi không chắc liệu văn phòng của chúng tôi có đủ khả năng chi trả hóa đơn điện thoại vào tháng tới hay không”.

Ngoài ra, cũng có những khó khăn tiềm năng về công nghệ phía trước. Hệ thống máy bay không người lái của Thổ Nhĩ Kỳ không phải là 100% của Thổ Nhĩ Kỳ. Các thành phần nước ngoài và tranh chấp chính trị của Thổ Nhĩ Kỳ với các quốc gia sản xuất chúng có thể làm gián đoạn chu kỳ sản xuất.

Vào tháng 10, quyết định của chính phủ Canada đình chỉ xuất khẩu các bộ phận quan trọng của máy bay không người lái sang Thổ Nhĩ Kỳ đã làm nổi bật những nỗ lực không ngừng của Ankara nhằm phát triển ngành công nghiệp quốc phòng tự cung tự cấp.

Hầu hết các cấu kiện để lắp ráp Bayraktar TB-2 được nhập khẩu từ nước ngoài

Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Canada Francois-Philippe Champagne vào tháng 10 đã công bố quyết định của chính phủ đình chỉ giấy phép xuất khẩu công nghệ máy bay không người lái sang Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia đang ủng hộ Azerbaijan trong cuộc xung đột quân sự ở Nagorno-Karabakh.

Champagne đã ban hành lệnh tạm dừng xuất khẩu cùng với lệnh cho Bộ của ông điều tra các cáo buộc rằng công nghệ máy bay không người lái của Canada đã được sử dụng trong cuộc giao tranh.

Quyết định này được đưa ra sau một thông báo của nhóm giải trừ vũ khí Project Plowshares, trong đó cảnh báo rằng việc xuất khẩu hàng triệu dollars của các cảm biến công nghệ cao và công nghệ nhắm mục tiêu do L3Harris WESCAM sản xuất ở Burlington, Ontario là trái với luật pháp của Canada và Hiệp ước buôn bán vũ khí của Liên hợp quốc mà chính phủ Trudeau đã tham gia một năm trước.

L3Harris WESCAM, chi nhánh Canada của tập đoàn quốc phòng khổng lồ L3Harris của Mỹ, là một trong những nhà sản xuất và xuất khẩu hàng đầu thế giới về hệ thống cảm biến nhắm mục tiêu và hình ảnh điện quang/hồng ngoại - cả hai đều được trang bị trên máy bay không người lái Bayraktar.

Ngoài ra, còn rất nhiều (thậm chí là hầu hết) bộ phận khác trên chiếc UAV tấn công của Thổ Nhĩ Kỳ là sản phẩm của các đồng minh của Mỹ. Nếu các nước này cũng cấm xuất khẩu, Thổ Nhĩ Kỳ có thể phải phát triển một máy bay tấn công không người lái hoàn toàn mới.

Đáp lại, Bayraktar chuyển sang hợp tác với doanh nghiệp điện tử quân sự Aselsan, công ty quốc phòng lớn nhất của Thổ Nhĩ Kỳ, để tạo ra các hệ thống cảm biến xác định mục tiêu và hình ảnh sẽ thay thế các bộ phận của Canada. Tuy nhiên, điều này sẽ không hề dễ dàng với doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ vốn quen dựa dẫm vào sản phẩm cùng loại của nước ngoài.

Nền kinh tế đang lao đao và những trục trặc công nghệ tiềm ẩn có thể cản trở sự tiến bộ hơn nữa của ngành công nghiệp máy bay không người lái đáng chú ý của Thổ Nhĩ Kỳ.

Thiên Nam