Sóng thần mới nhất ở Indonesia đặt ra câu hỏi toàn cầu về phòng chống thiên tai

Các mảnh vỡ sau thiệt hại sóng thần tại eo biển Sunda ở làng Kunjir, Nam Lampung, Indonesia vào ngày 28/12/2018. Ảnh: Antara Foto / Ardiansyah

Trận sóng thần ngày 23/12 đã làm chết khoảng 430 người dọc theo bờ biển của eo biển Sunda, gây ra một năm động đất và sóng thần ở quần đảo rộng lớn, nằm trên vành đai lửa Thái Bình Dương đang hoạt động mạnh.

Người dân đã không nghe thấy tiếng còi báo động ở những thị trấn và bãi biển này để cảnh báo người dân trước khi sóng dữ ập vào bờ.

Các nhà địa chấn học và chính quyền cho biết một cơn bão đã gây ra sóng thần và khiến việc phát hiện sớm gần như không thể đưa ra thiết bị tại chỗ.

“Tuy nhiên, thảm họa lần này là một hồi chuông cảnh tỉnh để đẩy mạnh nghiên cứu về các tác nhân và sự chuẩn bị cho sóng thần”, các chuyên gia, những người đã tới Indonesia để điều tra những gì đã xảy ra cho biết.

“Indonesia đã chứng minh với các nước trên thế giới rằng rất nhiều nguyên do có thể gây ra sóng thần. Cần có nhiều nghiên cứu hơn về sự kiện ít có thể dự báo này” - Stephen Hicks, một nhà địa chấn học tại Đại học Southampton (Anh) cho biết.

Hầu hết các cơn sóng thần lớn kỷ lục xảy ra là do động đất. Nhưng lần này là một vụ phun trào của núi lửa Anak Krakatau đã khiến miệng núi lửa của nó sụp đổ một phần xuống biển khi thủy triều lên cao, gây ra sóng thần cao tới 5 mét ập vào các khu vực ven biển đông dân cư trên đảo Java và Sumatra.

Khi núi lửa phun trào, ước tính 180 triệu mét khối, hoặc khoảng hai phần ba hòn đảo núi lửa ít hơn 100 tuổi đã sụp đổ xuống biển.

Tuy nhiên, vụ phun trào đã không rung chuyển máy theo dõi địa chấn đáng kể và sự vắng mặt của các tín hiệu địa chấn thường liên quan đến sóng thần đã khiến Cơ quan địa vật lý Indonesia (BMKG) ban đầu cho rằng không có sóng thần.

Muhamad Sadly, người đứng đầu ngành địa vật lý tại BMKG sau đó nói với Reuters rằng các máy theo dõi thủy triều không có chức năng kích hoạt cảnh báo sóng thần từ các sự kiện không địa chấn.

Người đứng đầu Viện nghiên cứu thảm họa quốc tế Nhật Bản, Fumihiko Imamura nói với Reuters rằng ông cho rằng hệ thống cảnh báo hiện tại của Nhật Bản sẽ không phát hiện được sóng thần giống như ở eo biển Sunda.

“Chúng tôi vẫn trải qua một số rủi ro về vấn đề này ở Nhật Bản ... bởi vì có 111 ngọn núi lửa đang hoạt động và công suất thấp để theo dõi các vụ phun trào tạo ra sóng thần”, ông cho biết ở Jakarta.

Hệ thống cảnh báo hỏng

Một số chuyên gia cho rằng có đủ thời gian để phát hiện ra một phần của trận sóng thần ở tuần trước trong 24 phút sau khi sóng ập vào đất liền sau lở đất ở Anak Krakatau.

“Nhưng một hệ thống cảnh báo sóng thần gồm các phao ở Indonesia được kết nối với cảm biến đáy biển đã không hoạt động được kể từ năm 2012, nguyên nhân được cho là do phá hoại, bỏ bê và thiếu vốn công”, các nhà chức trách cho biết.

“Thiếu hệ thống cảnh báo sớm là nguyên nhân trận sóng thần hôm 22/12 vừa qua không được phát hiện”, ông Sutopo Purwo Nugroho, phát ngôn viên của cơ quan thảm họa quốc gia Indonesia cho biết và nhấn mạnh 1.000 còi báo động sóng thần cần thiết trên khắp Indonesia tha vì chỉ có 56 chiếc.

“Những dấu hiệu cho thấy sóng thần chuẩn bị ập đến không được phát hiện, do đó, mọi người không có thời gian để sơ tán” – ông nhấn mạnh.

Sau khi Tổng thống Indonesia Joko Widodo yêu cầu BMKG mua các hệ thống cảnh báo sớm mới, cơ quan này cho biết họ sẽ lắp đặt 3 phao sóng thần trên các hòn đảo xung quanh Anak Krakatau.

Theo Nugroho, chi phí bao phủ cả nước ước tính khoảng 7 nghìn tỷ rupiah (tương đương 480,10 triệu USD). Khoản chi này gần tương đương với tổng ngân sách ứng phó thảm họa của Indonesia, 7,19 nghìn tỷ rupiah cho năm 2018.

Nhưng các chuyên gia khác cho biết ngay cả khi mạng lưới này hoạt động, việc ngăn chặn thảm họa vẫn sẽ rất khó khăn.

“Sóng thần rất là một trường hợp xấu nhất đối với bất kỳ dự báo nào về cảnh báo sóng thần rõ ràng: Thiếu một trận động đất rõ ràng để kích hoạt cảnh báo, nước cạn, đáy biển gồ ghề và gần bờ biển gần đó”, nhà nghiên cứu địa chấn Hicks nói.

Ông Renato Solidum, Giám đốc Viện nghiên cứu Núi lửa và Địa chấn Philippines cho biết các đợt núi lửa Ta Taal phun trào đã gây ra sóng thần trước đây ở hồ Taal xung quanh.

Ông nói với Reuters rằng những gì đã xảy ra ở Indonesia cho thấy sự cần thiết “nâng cao nhận thức và sự chuẩn bị”, liên quan đến hoạt động của núi lửa và khả năng kích hoạt sóng thần của núi lửa ở Philippines.

Theo Cơ quan thời tiết quốc gia Mỹ (NWS), Mỹ cũng đã hứng chịu nhiều cơn sóng thần do hoạt động của núi lửa, bao gồm ở Alaska, Hawaii và Washington.

Nâng cao nhận thức

Tại Indonesia đầu năm nay, một thảm họa động đất và sóng thần kép đã làm chết hơn 2.000 người trên đảo Sulawesi, trong khi ít nhất 500 người khác thiệt mạng do một trận động đất san phẳng phần lớn bờ biển phía Bắc của đảo Lombok.

Ở một quốc gia, theo dữ liệu của chính phủ, 62,4% dân số có nguy cơ bị động đất và 1,6% dân số bị đe dọa bởi sóng thần, hiện đang tập trung vào việc thiếu sự chuẩn bị.

“Công bố về khả năng có thể xảy ra của các thảm họa trong nước, tăng cường về nhận thức đối với thảm họa phải là một phần của chương trình giáo dục quốc gia”, Tổng thống Widodo nói với các phóng viên sau thảm họa sóng thần mới nhất.

Theo Ramdi Tualfredi, một giáo viên trung học may mắn sống sót sau thảm họa sóng thần mới đây cho rằng những thay đổi này không thể đến sớm.

Ông cũng nói với Reuters rằng người dân ở làng Cigondong của ông ở bờ biển phía Tây Java và gần Krakatau chưa bao giờ được diễn tập về an toàn hoặc sơ tán.

“Tôi chưa bao giờ được tập huấn về các bước an toàn” – ông nhấn mạnh.

Mai ĐanTổng hợp từ Reuters