Sau bông Tân Cương, chất liệu này đang tạo khó khăn mới cho các công ty dệt may toàn cầu

Ảnh: Google Map

Ẩn mình giữa những khu rừng và những hồ nước băng giá, một nhà máy 54 tuổi ở ngôi làng Uimaharju nhỏ bé của Phần Lan sản xuất bột giấy làm từ rừng cây rậm rạp phủ khắp đất nước.

Đó là một thế giới cách xa các cửa hàng quần áo của Helsinki, Hồng Kông và New York - và thậm chí còn tách biệt với những sa mạc rộng lớn và các nhà máy do nhà nước điều hành ở khu tự trị Tân Cương Uygur của Trung Quốc.

Quá trình sản xuất hóa chất cao của nó có thể cực kỳ nguy hiểm đối với người lao động, nhưng viscose thậm chí có thể trở nên độc hại hơn về mặt chính trị do vị trí của một trong những cơ sở sản xuất chính của sợi xơ.

Viscose được sản xuất với số lượng lớn ở Tân Cương, một khu vực nơi Bắc Kinh bị cáo buộc đã đưa 1 triệu người Uygur và các nhóm dân tộc thiểu số Hồi giáo khác vào các trại tạm giam và bắt nhiều người trong số họ lao động cưỡng bức.

Bông Tân Cương đang thu hút sự chú ý của thế giới, các tài liệu nhà nước và hồ sơ hải quan cho thấy các nhà chức trách trong khu vực đang nỗ lực biến nó thành nhà sản xuất viscose lớn và đã bán nó cho hàng chục quốc gia.

Quản lý của một nhà máy sản xuất sợi viscose ở Tân Cương cho biết: “Tân Cương có một lịch sử sản xuất viscose tương đối ngắn. Nhưng nó đã được cải thiện rất nhiều trong vài năm qua. Chất lượng đã tốt hơn rất nhiều. ”

Các nhà máy sử dụng để sợi viscose làm ở Tân Cương nằm trong vòng vài dặm cách các trại tạm giam nghi ngờ, theo hình ảnh vệ tinh.

Mặc dù chính phủ Trung Quốc đã gián tiếp xác nhận rằng những trại này tồn tại, nhưng năm ngoái, họ cho biết chúng được sử dụng để đào tạo nghề cho gần 1,3 triệu công nhân mỗi năm từ 2014-2019.

Bắc Kinh đã mô tả phản ứng dữ dội của quốc tế là “một âm mưu chiến lược với nỗ lực gây rối loạn Trung Quốc”, và yêu cầu bằng chứng cụ thể rằng các trại này được sử dụng để lao động cưỡng bức.

Các nhà quản lý nhà máy ở Tân Cương và các chuyên gia trong ngành cho biết viscose đã bị các cơ quan chức năng ở Mỹ phớt lờ ngay cả khi họ đàn áp ngành bông của Tân Cương.

Vào năm 2015, chính phủ Trung Quốc đã kêu gọi ngành công nghiệp viscose của Tân Cương mở rộng tổng lực lượng lao động lên 300.000 người vào năm 2017 và tăng gấp đôi vào năm 2020.

Các nhà máy nên sử dụng trợ cấp của chính phủ để thu hút thêm nhiều lao động được “đào tạo trước khi làm việc”, đặc biệt là ở phía Nam của khu vực này phần lớn là nơi sinh sống của người Uygurs.

Trong những năm kể từ đó, lĩnh vực may mặc của khu vực, đặc biệt là bông, đã phải chịu sự giám sát gắt gao từ các chính phủ nước ngoài, các nhóm nhân quyền và chính ngành công nghiệp toàn cầu về các cáo buộc lao động cưỡng bức, điều mà Bắc Kinh phủ nhận.

Giờ đây, khi các công ty quần áo trên khắp thế giới tranh nhau cắt bông Tân Cương ra khỏi chuỗi cung ứng của họ (đã bị Mỹ cấm từ tháng 1) các nhà quan sát cảnh báo rằng các loại sợi dệt khác cũng có thể gặp rủi ro.

Các nhà quản lý nhà máy ở Tân Cương cho biết họ nhận thức được khả năng bị Mỹ trừng phạt nhiều hơn nhưng không quá lo lắng vì tương đối ít sản phẩm của họ được xuất khẩu trực tiếp sang Mỹ.

Hầu hết sợi viscose thô của Tân Cương không được xuất khẩu trực tiếp, các nhà quản lý cho biết. Thay vào đó, nó được kéo thành sợi, sau đó là vải và sau đó là hàng may mặc, rất khó để truy tìm dấu vết.

Tân Cương sản xuất 10-18% sợi viscose của thế giới, theo nhiều ước tính khác nhau.

Hồ sơ của các công ty Trung Quốc cho thấy nhà sản xuất sợi viscose hàng đầu khu vực là một công ty nhà nước đã xây dựng nhà máy của mình ở những khu vực hoạt động mạnh của Quân đoàn Sản xuất và Xây dựng Tân Cương (XPCC - tổ chức bán quân sự đã bị Mỹ trừng phạt năm ngoái).

Nhà máy viscose của khu vực bên cạnh khu công nghiệp lớn, chỉ cách vài dặm từ trại giam nghi ngờ, mà Bắc Kinh đã mô tả như các trung tâm đào tạo nghề. Nhà máy thứ ba thuộc sở hữu chung của XPCC thông qua một công ty con.

Những tiết lộ này có thể dẫn đến những rắc rối mới cho ngành công nghiệp may mặc toàn cầu vốn đang lao đao vì các lệnh cấm đối với bông Tân Cương.

Và cũng như đối với sợi bông, các chuyên gia cho rằng sự mờ nhạt của chuỗi cung ứng Tân Cương khiến không thể chứng minh liệu viscose được sản xuất ở đó có được sản xuất theo các quy chuẩn đạo đức hay không.

Các chuyên gia chuỗi cung ứng cho biết không thể tiến hành kiểm toán hiệu quả các điều kiện lao động ở Tân Cương vì công nhân Uygur không thể nói chuyện thẳng thắn với bất kỳ giám sát viên bên ngoài nào.

Nhã Trúc