Rốt cuộc Thổ Nhĩ Kỳ mua hệ thống S-400 'canh bạc vũ khí' để làm gì?

Hệ thống S-400 vẫn chưa được Thổ Nhĩ Kỳ triển khai dù từng được đồn đoán sẽ được đặt gần biên giới Syria.

Không có chỗ cho sự lạc quan

Thổ Nhĩ Kỳ vẫn thể hiện sự kiên định với thương vụ hệ thống phòng không S-400 do Nga sản xuất. Sự hoài nghi ngày càng tăng trong nước về lý do mua S-400 cũng không ngăn cản được Ankara, chưa nói đến các lệnh trừng phạt từ Mỹ.

Các biện pháp trừng phạt của Mỹ nhằm vào Thổ Nhĩ Kỳ ngày 15/12 theo Đạo luật Chống đối thủ của Mỹ thông qua trừng phạt (CATSAA) dường như chỉ làm cứng rắn thêm lập trường của Ankara.

Tổng thống Recep Tayyip Erdogan và các thành viên Chính phủ tiếp tục nhấn mạnh Thổ Nhĩ Kỳ sẽ không cúi đầu trước áp lực từ Mỹ hoặc châu Âu, đồng thời Ngoại trưởng Mevlut Cavusoglu thông báo, các bước trả đũa nhằm vào Washington đang được tiến hành.

Các nhà phân tích cho rằng động thái tiếp theo để xoa dịu cuộc khủng hoảng sẽ phải đến từ Ankara, nhưng khả năng này dường như sẽ không xảy ra, khi các quan chức Thổ Nhĩ Kỳ vẫn tỏ ra lạc quan.

Hiện tại Ismail Demir, người đứng đầu cơ quan mua sắm công nghiệp quốc phòng của Thổ Nhĩ Kỳ, gọi tắt là SSB, kiên quyết rằng các lệnh trừng phạt sẽ không ngăn cản ngành công nghiệp quốc phòng đang phát triển nhanh chóng của Thổ Nhĩ Kỳ.

Gặp gỡ một nhóm nhà báo ở Ankara vào đầu tuần trước, ông Demir nhấn mạnh các lệnh trừng phạt của CATSAA hiện tại chỉ nhắm vào SSB, bản thân ông và một số giám đốc điều hành cấp cao của cơ quan này, thừa nhận rằng Mỹ có thể có thêm các biện pháp khác. Tuy nhiên, ông vẫn lạc quan về tương lai, khẳng định: "Dưới sự lãnh đạo của tổng thống, ngành công nghiệp quốc phòng của chúng tôi sẽ phát triển mạnh mẽ hơn nữa".

Nhà bình luận chính sách đối ngoại Cansu Camlibel thì tin rằng không nên có chỗ cho sự tự mãn như vậy. Camlibel chỉ ra rằng SSB vẫn là cơ quan mua sắm quân sự chính của Thổ Nhĩ Kỳ.

“Với bước đi này, Washington đã biến việc đối phó với SSB trở thành chất phóng xạ đối với các quốc gia coi trọng thương mại của họ với Mỹ”, Camlibel viết trên Gazete Duvar.

“Ngay cả khi Ankara có hành động linh hoạt và lựa chọn thay đổi luật pháp để thành lập một cơ quan mua sắm mới ngoài SSB, thì ảnh hưởng tâm lý của các lệnh trừng phạt sẽ buộc nhiều nước phải tránh xa Thổ Nhĩ Kỳ”.

Trong khi đó, các câu hỏi tiếp tục được đặt ra ở Thổ Nhĩ Kỳ về lý do đằng sau việc mua S-400. Nhiều nhà phân tích không rõ những hệ thống này sẽ được triển khai ở đâu và sứ mệnh của chúng là gì.

Nhà bình luận chính trị Fikret Bila nói rằng các câu hỏi về lý do tại sao thương vụ S-400 được tiến hành, tại sao các hệ thống vẫn chưa được triển khai và kích hoạt vẫn chưa được giải đáp.

Câu hỏi lớn

Chỉ có một giải pháp cho Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ phá vỡ bế tắc S-400.

“S-400 được mua trước sự phản đối của Mỹ, vì vậy người ta ước tính rằng lợi nhuận thu được thương vụ sẽ lớn hơn thiệt hại phát sinh gây ra cho mối quan hệ với Mỹ”, Bila viết trên cổng thông tin T24.

“Tuy nhiên, nếu chúng không quá cần thiết, thì tại sao S-400 lại quyết được mua như vậy? Tại sao 2,5 tỷ USD lại được chi cho chúng vào thời điểm đất nước đang khủng hoảng kinh tế?”

Nhiều người cũng tranh cãi tuyên bố của Chính phủ rằng lý do chính để mua S-400 là công nghệ mà ngành công nghiệp quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ sẽ thu được từ thỏa thuận. Nhưng Moscow không có dấu hiệu nào cho thấy họ đã sẵn sàng chuyển giao bí quyết quân sự và công nghệ điện tử nhạy cảm cho Thổ Nhĩ Kỳ.

Ankara dường như đã hấp tấp mua các hệ thống của Nga mà không cân nhắc hậu quả.

"S-400 chưa bao giờ có ý nghĩa đối với quân đội Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia có hệ thống phòng không được tích hợp vào mạng lưới của NATO và không tương thích với hệ thống của Nga", Asli Aydintasbas, thành viên cấp cao tại Hội đồng quan hệ đối ngoại châu Âu, viết trên tờ The Washington Post.

“Vào thời điểm quyết định tiến hành thỏa thuận, Erdogan đã tức giận vì điều mà ông cho là sự ủng hộ của Mỹ đối với một cuộc đảo chính bất thành chống lại ông vào năm 2016”.

Các nhà ngoại giao cấp cao đã nghỉ hưu của Thổ Nhĩ Kỳ cũng tham gia vào cuộc tranh luận về các cách để thoát khỏi tình huống khó khăn cho Thổ Nhĩ Kỳ.

Trong một tuyên bố chung, ba cựu đại sứ NATO của Thổ Nhĩ Kỳ cho biết sự bế tắc hiện tại giữa Ankara và Washington “phải và có thể được khắc phục bằng một phương thức cho và nhận của cả hai bên”.

“Vấn đề về S-400 do Nga sản xuất có thể được giải quyết thỏa đáng nếu Thổ Nhĩ Kỳ đưa ra cam kết có thể kiểm chứng được trong NATO để không kích hoạt hệ thống này và Mỹ đưa ra quyết định song song để đảo ngược lập trường về việc loại Thổ Nhĩ Kỳ khỏi chương trình F35 và về các lệnh trừng phạt được áp đặt gần đây”, Ahmet Uzumcu, Mehmet Fatih Ceylan và Umit Pamir viết.

"Các động thái hòa giải như vậy cần được bổ sung bằng một quyết định được NATO ủng hộ, cho phép Thổ Nhĩ Kỳ đạt được thỏa thuận về việc sản xuất chung hệ thống phòng thủ tên lửa đi kèm chia sẻ công nghệ".

Trong khi một động thái như vậy dường như là cách duy nhất để thoát khỏi bế tắc hiện tại, có những trở ngại nghiêm trọng cần phải vượt qua trước tiên. Thổ Nhĩ Kỳ sẽ phải tái hòa nhập với phương Tây, không chỉ về mặt quân sự mà còn về những yếu tố khác như dân chủ, nhân quyền và pháp quyền.

Tổng thống đắc cử Joe Biden đã chỉ ra rằng những cân nhắc này sẽ là ưu tiên đối với chính quyền của ông.

Bình luận viên Aydintasbas cho biết ông Erdogan là một người thực dụng, người “sẽ lùi bước và thay đổi hướng đi nếu không thể đạt được kết quả”.

Tuy nhiên, không thể đánh giá thấp quyết tâm mà ông Erdogan đã thúc đẩy trong quá khứ đối với các vấn đề mà ông đặt niềm tin rất lớn. Thỏa thuận S-400 mà ông ký với Nga bất chấp sự phản đối mạnh mẽ của Washington vẫn là một điển hình.

Trương Mạnh Kiên