'Roma': Tuyệt tác nhân văn 'càn quét' giải thưởng điện ảnh thế giới

Cảnh đắt giá trong phim Roma. Nhiều tờ báo nước ngoài chọn đây là một trong những cảnh phim gây ấn tượng trong năm - Ảnh: Netflix

Quyết định mang "đứa con tinh thần" của mình giao cho hãng Netflix thay vì chiếu rạp, Alfonso Cuarón không chỉ nghĩ khác với nhiều đạo diễn lớn cùng thời mà quan trọng hơn hết, ông nghĩ đến sự sống của nó sẽ kéo dài bao lâu nơi người xem. Sinh ra và lớn lên ở Mexico, những "hấp lực" ở vùng đất tuổi thơ đã giúp ông có nhiều chất liệu để sáng tạo nên Roma.

Tên tác phẩm lấy từ khu phố nơi ông lớn lên. Chuyện phim kể về những diễn biến thường nhật của cô giúp việc trẻ cho một gia đình trung lưu Mexico là Cleo (Yalitza Aparicio). Vốn bản tính hiền lành, ít nói, Cleo phải lòng một anh chàng vô danh tiểu tốt rồi có thai với anh này. Thế nhưng, Roma không chỉ là câu chuyện về một cá nhân, gia đình mà còn là câu chuyện lịch sử khi tác phẩm tái hiện lại sự kiện thảm sát năm 1971 đã khiến hơn một trăm người thiệt mạng. Pha lẫn yếu tố đời thường với yếu tố lịch sử như vậy, Roma của Alfonso Cuarón thực chất là một tác phẩm không dễ nuốt nếu khán giả chỉ quen với cách xem phim giải trí đơn thuần.

Từng khiến giới phê bình choáng ngợp với tác phẩm Y Tu Mama Tambien (2001), sau đó là các tác phẩm Harry Potter và Tù nhân ngục Azkaban (2004), bị phê bình là "đạo đức giả" khi làm phim Children of Men (2006), sau đó bứt phá với siêu phẩm viễn tưởng Gravity (2016), và giờ đây là Roma, Alfonso Cuarón là một đạo diễn luôn thể nghiệm những hình thức mới trong sáng tạo phim - Ảnh: Netflix

Mexico trong ký ức của Alfonso Cuarón là sự pha trộn giữa những khu phố nghèo với sự sang trọng, yên bình. Tuy là phim về nền văn hóa khác, nhưng những vấn đề chung về con người khiến người xem trên toàn thế giới vô cùng xúc động - Ảnh: Netflix

Chọn những khung hình đen trắng thay vì có màu sắc để diễn tả hồi ức cá nhân là một lựa chọn sáng suốt của Alfonso Cuarón. Sở dĩ nói đó là lựa chọn sáng suốt vì có lẽ khung hình đen trắng đầy chất thơ là phương tiện để diễn tả chân thực nhất những kỷ niệm vốn đã cũ của đạo diễn Alfonso Cuarón. Phim đen trắng thế kỷ 21 đòi hỏi nơi người xem sự cắt nghĩa nhiều hơn những gì họ thấy trên màn ảnh. Trước Roma, ta có các tác phẩm Dải ruy băng trắng (2009), Nghệ sĩ (2011), Ida (2013), Nebraska (2013)... là những tác phẩm khó xem, mang nhiều ẩn ý nghệ thuật đằng sau khung hình.

Tự mình viết kịch bản, Alfonso Cuarón đã gom góp những mảnh ký ức về một Mexico nghèo nhưng lại hết sức sinh động qua lời kể của người giúp việc cho gia đình ông thuở nhỏ là Libo để đưa lên phim. Do xuất thân từ gia đình trung lưu, quen sống trong chăn ấm nệm êm nên đó là lý do vì sao khán giả bắt gặp trong phim Mexico dẫu có biến động, có những khu phố nghèo nhưng gia đình bác sĩ Antonio dường như vẫn thanh bình, yên ả trong khu phố. Tác phẩm đã khéo léo làm nổi bật các vấn đề về sắc tộc, giai cấp, văn hóa, những biến động lịch sử... qua những khung hình được "đo ni đóng giày". Hầu như không một cảnh quay nào trong phim là không có dụng ý nghệ thuật.

Yalitza Aparicio diễn rất tốt trong phim - Ảnh: Netflix

Roma không phải là một phim làm về chủ nghĩa anh hùng (heroism), nhưng nhân vật của ông lại toát lên phẩm chất đó một cách hết sức tự nhiên - Ảnh: Netflix

Nếu khán giả mong chờ rằng Roma sẽ có những đoạn kịch tính, gây cấn kiểu như phim hành động, kinh dị thì sẽ thất vọng bởi Roma là một tác phẩm nghệ thuật đan cài vô vàn ẩn ý. Hãy tiếp cận Roma với một tinh thần khám phá nghệ thuật. Những cảnh giặt giũ, quét dọn... trong phim mang đầy cảm hứng thường nhật, nhưng sau đó, phim đan cài các chi tiết về lịch sử, biến động thời cuộc làm choáng ngợp khán giả.

Phim có rất nhiều cảnh "đắt", làm chạnh lòng người xem. Cảnh Cleo tâm sự với bà chủ nhà về cái thai của mình, lúc này cô sợ bị trách phạt, thậm chí bị đuổi việc nhưng thay vì làm vậy, bà chủ lại động viên cô. Khi đứa con trai của bà hỏi Cleo làm sao lại khóc, bà nói cô bị đau dạ dày, thằng bé ngay lập tức đến xoa xoa lên bụng của Cleo. Hay như cảnh các thành viên trong gia đình ôm nhau trên bãi biển trong tình trạng run rẩy, khán giả dễ mủi lòng bởi nếu theo dõi suốt tác phẩm, chứng kiến những mất mát, đau thương mà các nhân vật đã trải qua, người xem càng thấy sự run rẩy đó mang tính biểu tượng và "đắt" như thế nào.

Cháy rừng diễn ra trong dịp năm mới, trong lúc mọi người đổ xô nhau dập đám cháy thì một anh chàng cất cao tiếng hát. Một cảnh phim vô cùng khó hiểu - Ảnh: Netflix

Alfonso Cuarón và người giúp việc Libo ngoài đời thực - Ảnh: Netflix

Diễn xuất của nữ diễn viên Yalitza Aparicio cũng được đánh giá rất cao. Chính đạo diễn Alfonso Cuarón tâm sự rằng vai diễn của Yalitza Aparicio có rất nhiều tương đồng với người giúp việc Libo trong gia đình của ông ngày trước. Lối diễn không phô trương, hết sức tự nhiên của Yalitza Aparicio đã làm toát lên cái hồn của nhân vật. Tuy là một người giúp việc nhà, lo tất tần tật các hoạt động của gia đình bác sĩ Antonio nhưng cô đồng thời cũng là một nhân vật chứng kiến sự đổi thay của gia đình này, của Mexico trong những tháng ngày máu lửa. Phụ nữ trong phim chịu nhiều thương tổn, nhưng Alfonso Cuarón không sa đà vào bởi vì ngay sau đó, những người phụ nữ trong phim vùng dậy, sống bản lĩnh hơn.

"Con người ở đâu cũng là con người", Alfonso Cuarón nêu quan điểm. Do chạm đến những vấn đề sâu kín của con người như thế nên tuy là một phim làm về hồi ức cá nhân, mang tính riêng tư nhưng Roma lại được phần đông khán giả đón nhận. Phim nặng tính nghệ thuật nhưng nếu ta chịu khó vượt qua hình thức bề ngoài, ta sẽ càng đồng cảm và chia sẻ với Alfonso Cuarón. Và cũng phải chăng vì thế mà tác phẩm được trao nhiều giải thưởng lớn nhỏ trên thế giới. Thắng giải quan trọng nhất ở LHP Venice lần thứ 75 là Sư tử vàng, "ẵm" tượng vàng tại Quả cầu vàng 2019 với các giải Đạo diễn xuất sắc nhất và Phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc nhất, nhận tổng cộng 7 đề cử tại giải BAFTA 2019, lọt vào danh sách ngắn đề cử Phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc nhất tại giải Oscar 2019, Roma thực sự là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất nên xem.

Thế Sang