Quan hệ Việt Nam-Nhật Bản: Tiếp đà thăng hoa

Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide.

Chuyến thăm diễn ra trong bối cảnh quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng Việt Nam-Nhật Bản đang tiếp tục phát triển tốt đẹp, mạnh mẽ và thực chất trên nhiều lĩnh vực, sự tin cậy chính trị ngày càng được củng cố, các chuyến thăm, tiếp xúc ở các cấp được duy trì thường xuyên ở các kênh Đảng, Nhà nước, Chính phủ, Quốc hội.

Trong cuộc điện đàm với Thủ tướng Suga Yoshihide ngày 12/10, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã khẳng định Việt Nam luôn coi Nhật Bản là đối tác chiến lược, quan trọng hàng đầu, lâu dài, mong muốn tiếp tục cùng Nhật Bản tích cực thúc đẩy hợp tác song phương cũng như trên các vấn đề khu vực và quốc tế cùng quan tâm. Thủ tướng bày tỏ cảm ơn sự hỗ trợ quý báu của Nhật Bản dành cho Việt Nam trong đối phó với dịch Covid-19 thời gian qua, mong hai bên tiếp tục hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau vượt qua dịch bệnh trong thời gian tới.

Thủ tướng Suga bày tỏ vui mừng trước sự phát triển mạnh mẽ của quan hệ Việt Nam-Nhật Bản, cảm ơn sự hợp tác tích cực của Việt Nam trong phòng chống Covid-19. Ông khẳng định Nhật Bản coi trọng và mong muốn đưa hợp tác giữa hai nước lên tầm cao mới; đánh giá cao vai trò, vị thế của Việt Nam ở khu vực và quốc tế, cho biết sẽ hợp tác chặt chẽ với Việt Nam vì thành công của Hội nghị cấp cao ASEAN sắp tới.

Việt Nam và Nhật Bản thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 21/9/1973, nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và thịnh vượng châu Á, tháng 3/2014.

Điểm đến “dễ hiểu”

Ngay từ khi báo chí Nhật Bản đồn đoán về chuyến công du hai quốc gia Đông Nam Á của ông Suga, tờ South China Morning Post dẫn lời các nhà phân tích cho rằng đây là điểm đến “dễ hiểu” cho chuyến công du nước ngoài đầu tiên của Thủ tướng Nhật Bản.

Lý do là ông Suga đã cam kết sẽ đi theo bước chân của người tiền nhiệm, cựu Thủ tướng Abe Shinzo, người đã đến thăm Việt Nam trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên sau khi bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai của mình (năm 2013).

Bài viết trên tờ East Asia Forum đánh giá quan hệ Việt Nam-Nhật Bản “thăng hoa” trong nhiệm kỳ của cựu Thủ tướng Abe Shinzo, và quỹ đạo này dường như khó có thể chệch hướng.

Tờ Asia Times thì cho rằng, là thủ tướng tại vị lâu nhất của Nhật Bản, một trong những di sản ngoại giao đáng chú ý nhất của ông Abe là quan hệ chiến lược song phương giữa Nhật Bản và Việt Nam. Việt Nam đã trở thành một điểm đến ưu tiên cho đầu tư trực tiếp trong khuôn khổ Sáng kiến Đối tác về Cơ sở hạ tầng Chất lượng của Nhật Bản - giải pháp thay thế hấp dẫn cho các khoản vay của Trung Quốc. Và với những gì hai bên đã đạt được cho đến nay về lợi ích chung, cục diện địa-chính trị khu vực, về cơ bản, quan hệ Đối tác chiến lược Việt Nam-Nhật Bản sẽ tiếp tục bền chặt.

Một cuộc khảo sát trực tuyến được thực hiện vào năm 2019 bởi NNA Japan Co (thuộc tập đoàn Kyodo News) cũng cho thấy, Việt Nam là điểm đến đầu tư triển vọng nhất ở châu Á đối với các doanh nghiệp Nhật Bản. Sự gia tăng hoạt động kinh doanh của Nhật Bản tại Việt Nam được coi là cơ sở để duy trì đà phát triển của quan hệ kinh tế Việt - Nhật. Vì lý do này, sức hấp dẫn ngày càng tăng của Việt Nam đối với các doanh nghiệp Nhật Bản là một tín hiệu tích cực cho quan hệ kinh tế khởi sắc giữa hai nước.

Go Ito, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Meiji ở Tokyo, tin rằng Thủ tướng Suga sẽ sử dụng chuyến công du Việt Nam như một cơ hội để cho các nước khác “thấy ông như thế nào” cũng như thể hiện mong muốn “đóng góp lớn cho Đông Nam Á”.

Dù với lý do gì thì cũng không phủ nhận được thực tế thời gian qua, những thành tựu kinh tế, ngoại giao cùng thành tích chống dịch Covid-19, thể hiện tốt vai trò Chủ tịch ASEAN và Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc trong năm 2020, đã đưa Việt Nam trở thành một quốc gia có vị thế ở khu vực và thế giới, một điểm đến hấp dẫn với các nhà lãnh đạo thế giới, trong đó có Nhật Bản.

Sự gắn bó tin cậy

Việt Nam và Nhật Bản đã có sự giao lưu từ xa xưa và hiện vẫn còn nhiều dấu tích ghi lại mối quan hệ tốt đẹp này.

Ngay từ thế kỷ XVII-XVIII, nhiều thương thuyền Nhật Bản đã cập bến để làm ăn buôn bán tại Phố Hiến ở miền Bắc và Hội An ở miền Trung Việt Nam, góp phần tạo nên di tích Phố cổ Hội An nổi tiếng ngày nay, được du khách Nhật Bản và quốc tế rất yêu thích. Ở Nagasaki, điểm cực Tây của Nhật Bản, quê hương của các thương gia Nhật này, vẫn còn ngôi mộ chung của thương gia Araki và vợ là Công chúa Ngọc Hoa, con gái của Chúa Nguyễn Phúc Chu cùng Lễ hội truyền thống của vùng này với tên gọi “Lễ Hội đón Công chúa”.

Thành công của cuộc Canh tân Minh Trị đã có sức hấp dẫn mạnh mẽ đối với nhiều chí sĩ Việt Nam, làm dấy lên Phong trào Đông Du vào đầu thế kỷ XX. Hiện ở thị xã Asaba, tỉnh Shizuoka, miền Trung Nhật Bản vẫn còn Bia tri ân của Nhà chí sỹ Phan Bội Châu, tưởng niệm ân nhân của mình là bác sỹ Asaba nổi tiếng, đã hết lòng giúp đỡ cả tinh thần và vật chất cho các thanh niên Việt Nam du học Nhật Bản trong phong trào Đông Du.

Trong những năm gần đây, quan hệ hai nước phát triển nhanh chóng. Lãnh đạo cấp cao hai nước duy trì thường xuyên các chuyến thăm và tiếp xúc tại các diễn đàn quốc tế và khu vực.

Nhật Bản tiếp tục là đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu của Việt Nam, là nước G7 đầu tiên công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam, là nước cung cấp viện trợ ODA lớn nhất, nhà đầu tư thứ hai, đối tác thương mại thứ tư của Việt Nam. Hợp tác trong lĩnh vực lao động, nông nghiệp, ứng phó với biến đổi khí hậu, khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo có nhiều đột phá. Giao lưu nhân dân, hợp tác địa phương ngày càng được tăng cường. Hàng năm có hơn 1,4 triệu lượt người Việt Nam và Nhật Bản đi lại giữa hai nước. Cộng đồng người Việt Nam tại Nhật Bản đã vượt 420.000 người, là cộng đồng người nước ngoài đứng thứ ba tại Nhật Bản.

Hai bên phối hợp chặt chẽ trên các diễn đàn quốc tế và khu vực và phối hợp lập trường trong vấn đề biển Đông. Mới đây nhất, ngày 19/6, Chính phủ hai nước ra thông cáo báo chí về việc Việt Nam và Nhật Bản nhất trí từng bước, từng phần nới lỏng hạn chế đi lại.

Từ đầu năm 2020, dịch bệnh Covid-19 đã tác động đến quan hệ hai nước trên nhiều lĩnh vực, nhiều hoạt động tạm thời gián đoạn. Tuy nhiên, hai nước vẫn duy trì trao đổi cấp cao và các cấp bằng nhiều hình thức.

Theo ông Jeff Kingston, Giám đốc Viện nghiên cứu châu Á của Đại học Temple ở Tokyo, Việt Nam là nước chia sẻ sự ủng hộ đối với tầm nhìn của Nhật Bản về một “Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và cởi mở”.

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc điện đàm với Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo (ngày 4/5 và 4/8), điện đàm với tân Thủ tướng Suga Yoshihide (ngày 12/10); Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Phạm Bình Minh điện đàm với Ngoại trưởng Motegi Toshimitsu (tháng 3 và 6/2020)…

Nói về quan hệ hai nước, Đại sứ Việt Nam tại Nhật Bản Vũ Hồng Nam cho rằng, gần 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, Việt Nam và Nhật Bản đã trở thành hai quốc gia gắn bó tin cậy trong khuôn khổ Đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á. Nhân tố Nhật Bản đã đóng góp cho phát triển kinh tế Việt Nam cũng như nhân tố Việt Nam đóng góp cho nền kinh tế Nhật Bản ngày càng mở rộng.

Và để ngày càng sâu rộng

Theo nguyên Đại sứ Việt Nam tại Nhật Bản Nguyễn Phú Bình, mặc dù quan hệ giữa Việt Nam và Nhật Bản tiếp tục phát triển ổn định và tốt đẹp, nhưng tình hình quốc tế và khu vực cũng như tình hình mỗi nước đang có nhiều diễn biến phức tạp chưa từng có, khiến mỗi nước cần phải tìm hướng đi và các biện pháp thích ứng cho công cuộc phát triển của mỗi nước. Dịch bệnh Covid-19 không những gây thiệt hại lớn về sinh mạng, làm tê liệt các hoạt động kinh tế-xã hội ở mỗi nước, mà còn làm đứt gãy hoàn toàn chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu, làm đảo lộn mối quan hệ quốc tế, đặc biệt quan hệ giữa các nước lớn.

Trong bối cảnh đó, việc chia sẻ thông tin, thống nhất nhận thức và xác định phương hướng hợp tác vì hòa bình và ổn định ở khu vực sẽ là nội dung quan trọng của chuyến thăm sắp tới của Thủ tướng Suga. Vấn đề hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư chắc chắn cũng sẽ chiếm thời gian lớn của các cuộc hội đàm, bên cạnh vấn đề hợp tác của Nhật Bản và các nước ASEAN, việc ngăn chặn và kiểm soát dịch bệnh, mở cửa biên giới trong khi cùng hợp tác chặt chẽ phòng chống dịch Covid-19…

Qua đó, hai bên sẽ tăng cường hơn nữa sự tin cậy lẫn nhau, và hiện thực hóa lòng tin đó bằng những quyết sách góp phần thúc đẩy quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng Việt Nam-Nhật Bản phát triển ngày càng toàn diện và sâu sắc hơn.