Quan hệ Nhật - Hàn đang đi về đâu?

Các cửa hàng ở Hàn Quốc dán biển hiệu tẩy chay hàng hóa Nhật Bản. (Ảnh: TTXVN)

Từ “ăn miếng, trả miếng”…

Giải thích về quyết định nêu trên, ông Kim You Geun, Phó Giám đốc Hội đồng an ninh Quốc gia Hàn Quốc cáo buộc chính phủ Nhật Bản tạo ra thay đổi nghiêm trọng trong môi trường hợp tác an ninh song phương khi loại Hàn Quốc ra khỏi danh sách ưu tiên xuất khẩu mà không đưa ra các bằng chứng nào có tính thuyết phục.

“Trong tình huống này, chúng tôi (tức Hàn Quốc) tin rằng việc duy trì thỏa thuận đã ký với mục đích trao đổi thông tin quân sự nhạy cảm về an ninh sẽ không phục vụ lợi ích quốc gia của chúng tôi”, ông Kim You Geun cho biết rằng, Seoul sẽ gửi thông báo chính thức tới Tokyo vào ngày 24/8.

Được biết, sự căng thẳng giữa 2 quốc gia đã âm ỉ từ lâu, nhưng bị thổi bùng lên hồi đầu tháng 7 sau khi Thủ tướng Nhật Bản tuyên bố hạn chế xuất khẩu 3 loại vật liệu công nghệ cao (polyimide fluoride, photoresists và hydro fluoride) sang Hàn Quốc.

Ngay sau đó, Hàn Quốc đã trả đũa bằng việc hạn chế xuất khẩu màn hình OLED sang Nhật Bản. Hiệp hội siêu thị Hàn Quốc và hàng nghìn người tiêu dùng nước này cũng kêu gọi tẩy chay hàng hóa nhập khẩu từ Nhật Bản, tạo ra làn sóng “bài Nhật” diễn ra với quy mô lớn.

Tiếp sau đó, Nhật Bản lại ra quyết định loại Hàn Quốc khỏi danh sách những quốc gia được hưởng ưu đãi trong đơn giản thủ tục xuất khẩu. Tổng thống Hàn Quốc, ông Moon Jae-in gọi hành động này là việc mở rộng các biện pháp hạn chế thương mại và là một thách thức lớn với quan hệ song phương đồng thời tác động mạnh tới nền kinh tế toàn cầu. Và chỉ hơn 10 ngày sau Nhật Bản cũng nhận được sự đáp trả tương tự.

Với hàng ngàn bài báo đăng liên quan trên mạng xã hội Instagram, phong trào biểu tình tẩy chay các sản phẩm của Nhật Bản cũng gia tăng. Nhiều người Hàn Quốc còn chia sẻ hình ảnh hủy chuyến bay đến Nhật Bản; Liên minh Siêu thị Hàn Quốc cũng tạm ngừng bán các sản phẩm của Nhật… khiến cho các chỉ số thương mại, dịch vụ, du lịch của hai nước đều suy giảm, có ngành hàng giảm hơn 40% trong tháng 7.

Đến đổ lỗi cho nhau…

Bình luận về quyết định rút khỏi GSOMIA của Hàn Quốc, Bộ trưởng Ngoại giao Nhật Bản Taro Kono kịch liệt phản đối và khẳng định: “Seoul đang đánh giá sai hoàn toàn về môi trường an ninh khu vực hiện tại”. Ông Kono nói: “Chúng tôi không thể chấp nhận các tuyên bố từ phía Hàn Quốc và chúng tôi sẽ phản đối mạnh mẽ quyết định của họ”.

Đây được xem là diễn biến mới nhất trong cuộc đối đầu căng thẳng giữa Tokyo và Seoul sau hàng loạt những tranh chấp về thương mại và chính trị. Giới quan sát đặc biệt bày tỏ lo ngại khi những căng thẳng này lan sang các vấn đề an ninh quốc gia nhạy cảm.

Trước đó, ngày 8/7, Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in cũng cảnh báo Nhật Bản rằng, các lệnh giới hạn xuất khẩu vật liệu công nghệ cao có thể đe dọa các nhà cung cấp chip bán dẫn và màn hình điện thoại thông minh trên phạm vi toàn cầu.

Ông Moon tuyên bố: “nếu thiệt hại xảy ra đối với các công ty Hàn Quốc, chính phủ sẽ buộc phải có những biện pháp đối phó”, rằng “Tôi không muốn điều này xảy ra và đề nghị Nhật Bản rút lại lệnh hạn chế xuất khẩu, cùng đàm phán chân thành với nhau. Tôi hi vọng Nhật Bản sẽ tuân thủ nguyên tắc thương mại tự do giữa hai bên”.

Được biết, năm 2018, một tòa án Hàn Quốc yêu cầu các công ty Nhật Bản bồi thường cho những người Hàn Quốc bị cưỡng bức lao động thời Thế chiến 2. Tuy nhiên, tập đoàn Mitsubishi Heavy Industries từ chối tuân thủ phán quyết này.

Chính phủ Nhật Bản khẳng định hiệp ước ký kết năm 1965 giữa 2 nước đã giải quyết tất cả các khoản nợ từ thời thuộc địa trong khi nhiều người Hàn Quốc lại nói rằng họ không có lựa chọn khác vào thời điểm đó và đây là lúc Tokyo phải bồi thường vì hành động của mình.

Tuy nhiên, ngày 18/8, Tổng thống Hàn Quốc cũng đã đưa ra đề xuất đối thoại với Nhật Bản, nhằm hạ nhiệt căng thẳng giữa hai bên. Ngày 20/8, Nhật Bản đã phê duyệt các lô hàng vật liệu công nghệ cao tới Hàn Quốc lần thứ hai kể từ khi áp dụng kiềm chế xuất khẩu vào tháng trước.

Trong một cuộc họp ngắn mới đây, một quan chức Văn phòng Tổng thống Hàn Quốc đã xác nhận hàng hóa xuất khẩu nêu trên. Quan chức này cho rằng, vẫn chưa thể khẳng định chắc chắn cho đến khi Nhật Bản bãi bỏ hoàn toàn các biện pháp hạn chế xuất khẩu sang Hàn Quốc.

Và triển vọng hóa giải

Với tư cách là đồng minh của hai nước, Washington đã thúc giục Hàn Quốc và Nhật Bản tìm kiếm “những giải pháp sáng tạo” cho các bất đồng song phương. Mỹ cũng khẳng định sẽ làm tất cả để hạ nhiệt căng thẳng kinh tế và chính trị giữa hai đồng minh quan trọng nhất Đông Bắc Á.

Tuy nhiên, Ngoại trưởng Mỹ, ông Mike Pompeo đã tỏ ra bất lực khi cố gắng kéo hai người đồng cấp Nhật-Hàn xích lại gần nhau sau cuộc gặp 3 bên tại Thái Lan hồi đầu tháng 8. Bởi Nhật Bản và Hàn Quốc tự tin rằng họ có thể tự giải quyết vấn đề của mình mà không cần đến sự can thiệp của Mỹ.

Theo giới chuyên gia, căng thẳng giữa hai quốc gia láng giềng khó hạ nhiệt, bởi chưa bên nào đưa ra những nhượng bộ. Các tuyên bố cứng rắn gần đây của quan chức hai nước cùng với những vướng mắc liên quan đến tranh chấp lãnh thổ tại nhóm đảo Dokdo/Takeshima và những bất đồng quan điểm vốn tồn tại từ rất lâu, khiến dư luận lo ngại về mối quan hệ hai nước có thể đứng bên bờ vực thẳm.

Tuy nhiên, theo giới quan sát, điều ẩn sâu hơn chính là sự toan tính của mỗi bên. Đối với Tokyo, khi đã có 24 tỷ USD thặng dư thương mại với Seoul, nước này đã tìm cách làm khó cho ngành công nghiệp quan trọng của Hàn Quốc đúng vào thời điểm sản lượng xuất khẩu giảm sâu tới 13,5% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, sản lượng xuất khẩu chất bán dẫn giảm tới 25,5%, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu chịu tác động mạnh của cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung.

Giới chuyên gia dự báo Tokyo và Seoul có thể còn phải tốn nhiều thời gian hơn nữa để tìm kiếm một giải pháp mà cả hai bên chấp nhận được. Trong khi đó, cả hai bên đều không đủ lòng tin vào vai trò trung gian hòa giải của Washington, nhất là sau những phản ứng “nhẹ nhàng” của Tổng thống Trump đối với việc Triều Tiên bắn thử tên lửa.

Như vậy, trong bối cảnh quan hệ vừa hợp tác, vừa cạnh tranh và đấu tranh quyết liệt giữa các nước trong khu vực nhằm, giành và giữ ngôi vị xứng đáng trong cấu trúc an ninh khu vực và toàn cầu mới, thì cuộc thương chiến công nghệ Nhật-Hàn nổ ra là khó tránh.

Tuy nhiên, theo giới nghiên cứu và dư luận thì cả Tokyo và Seoul sẽ phải sớm có sự nhượng bộ lẫn nhau để hóa giải mâu thuẫn, bởi hai quốc gia đều là đồng minh của Mỹ, đều có vai trò trong trung tâm kinh tế lớn thứ 3 của thế giới. Vì thế, câu trả lời quan hệ Nhật - Hàn đang đi về đâu vẫn còn đang ở phía trước./.

Nguyễn Nhâm