Quan hệ Canada - Saudi Arabia trước thách thức lớn

Ngày 6-8 (giờ địa phương), Ngoại trưởng Saudi Arabia Adel al-Jubeir đã lên tiếng chỉ trích việc Canada kêu gọi nước này thả tự do cho các nhà hoạt động nhân quyền bị bắt giữ. Trên trang Twitter cá nhân, Ngoại trưởng Al-Jubeir cho biết, Saudi Arabia không can thiệp vào công việc nội bộ của bất kỳ quốc gia nào và cũng không chấp nhận hành động can thiệp từ bên ngoài vào công việc nội bộ của nước này, và Saudi Arabia sẽ đáp trả “cứng rắn nhất” đối với hành động can thiệp đó.

Tuyên bố này được cho là bắt nguồn từ thông tin đăng tải trên trang Twitter của Bộ Ngoại giao Canada ngày 3-8 bày tỏ quan ngại về việc Saudi Arabia bắt giữ các nhà hoạt động nhân quyền và yêu cầu nhà chức trách phải thả ngay lập tức các nhà hoạt động này, sau thông tin do Tổ chức Quan sát nhân quyền thế giới hôm 31-7 cung cấp cho biết Saudi Arabia đã bắt các nhà hoạt động vì quyền lợi phụ nữ Samar Badawi và Nassima al-Sadah.

Chính quyền Saudi Arabia đã phản ứng lại tuyên bố này theo cách dữ dội đến không ngờ. Theo Washington Post, trong một tuyên bố của Bộ Ngoại giao Saudi Arabia, Riyadh bác bỏ cáo buộc "hoàn toàn sai lầm" của chính quyền Canada rằng những vụ bắt giữ một số nhà hoạt động xã hội dân sự gần đây là không chính đáng, theo đó gọi những tuyên bố của Canada là "sự can thiệp trắng trợn đối với các công việc nội bộ của Saudi Arabia, đi ngược lại các tiêu chuẩn quốc tế cơ bản và các giao thức quốc tế".

Chính phủ Saudi Arabia hôm 5-8 đã yêu cầu Đại sứ Canada tại Riyadh phải rời khỏi nước này trong vòng 24 giờ, đồng thời triệu hồi Đại sứ Saudi Arabia tại Canada và đóng băng mọi giao dịch về thương mại và đầu tư giữa hai nước. Không dừng lại ở đó, ngày 6-8, Hãng hàng không quốc gia Saudi Arabia cũng quyết định dừng tất cả các chuyến bay đến và đi từ Toronto, Canada. Mọi chương trình hợp tác về giáo dục giữa Saudi Arabia và Canada cũng sẽ ngưng lại với việc quốc gia vùng Vịnh dự kiến chuyển 15.000 sinh viên nước này đang theo học tại Canada đến các quốc gia khác như Mỹ, Anh Quốc, theo Globe and Mail.

Thủ tướng Canada Justin Trudeau và Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman. Ảnh: Washington Post.

Phản ứng trước quyết định của Saudi Arabia, Bộ Ngoại giao Canada ngay lập tức lên tiếng quan ngại sâu sắc về tình hình, song khẳng định vẫn giữ nguyên quan điểm của nước này đối với các vấn đề nhân quyền tại Saudi Arabia. Người phát ngôn của Ngoại trưởng Canada, bà Marie-Pier Baril ngày 6-8 cho biết: "Canada sẽ luôn luôn đứng lên vì nhân quyền ở Canada và trên toàn thế giới, trong đó có quyền của phụ nữ".

Cần lưu ý rằng, những động thái bắt giữ các nhà hoạt động nhân quyền dẫn đến căng thẳng ngoại giao giữa Canada và Saudi Arabia diễn ra trong bối cảnh Thái tử Mohammed bin Salman, người vừa lên nắm quyền tại Saudi Arabia cách đây hơn 1 năm, đang có những cải cách mạnh mẽ trên mọi phương diện của quốc gia này. Công cuộc cải cách của Mohammed bin Salman được đánh giá là "tham vọng, năng động" nhưng cũng chứa nhiều bước đi khó dự đoán, nhất là trong xu hướng ngoại giao và phát triển kinh tế.

Bên cạnh những cải cách như cho phép phụ nữ lái xe, mở cửa rạp chiếu phim, thái tử Mohammed cũng thực hiện nhiều chiến dịch phòng chống tham nhũng và bắt giữ các nhà hoạt động nhân quyền. Saudi Arabia cũng đang đối mặt với căng thẳng leo thang với nước láng giềng Qatar, Iran và mắc kẹt trong cuộc nội chiến ở Yemen. Khủng hoảng trong quan hệ Canada và Saudi Arabia bùng lên sau một thời kỳ bang giao được cải thiện giữa hai nước dưới thời chính quyền tiền nhiệm tại Canada.

Theo Washington Post, hợp đồng trị giá khoảng 15 tỷ USD bán xe bọc thép hạng nhẹ (LAVs) cho Saudi Arabia thông qua năm 2014 được xem là bảo chứng cho quan hệ hai nước. Mặc dù vậy, quan hệ hai nước gần đây đã có phần lạnh nhạt hơn sau khi xuất hiện những thông tin cho rằng, những chiếc xe bọc thép này đã được Saudi Arabia sử dụng trong các vụ tấn công ở Yemen.

Quyết định đóng băng quan hệ thương mại của Saudi Arabia với Canada được cho là sẽ không ảnh hưởng ngay lập tức đến nền kinh tế hai nước, khi thương mại hai chiều giữa hai nước tương đối nhỏ. Tuy nhiên, nếu như căng thẳng tiếp tục gia tăng, Canada sẽ đứng trước nguy cơ bị Saudi Arabia hủy hợp đồng mua xe bọc thép ký năm 2014, gián tiếp gây ảnh hưởng tới kinh tế nước này.

Trong bối cảnh căng thẳng giữa Saudi Arabia và Canada đang có dấu hiệu leo thang, các quốc gia láng giềng vùng Vịnh là Bahrain và Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) đã lên tiếng ủng hộ mạnh mẽ Riyadh trong vấn đề này. Trong khi đó, theo CNN, tổ chức Ân xá Quốc tế đã đứng về phía Canada và kêu gọi các quốc gia có ảnh hưởng ở Saudi Arabia, cụ thể là Mỹ, Anh và Pháp - chấm dứt sự im lặng của họ đối với việc bắt giữ "các nhà bảo vệ nhân quyền" của Saudi Arabia.

Huffington Post dẫn lời một quan chức Ngoại giao Mỹ ngày 6-8 cho biết, Mỹ đã gửi yêu cầu chính phủ Saudi Arabia thông tin chi tiết hơn về vụ giam giữ các nhà hoạt động. Theo quan chức Mỹ, hiện cả Saudi Arabia và Canada đều là đồng minh thân cận của nước này và Washington hi vọng đồng minh Saudia Arabia có thể tuân thủ các nguyên tắc pháp lý xét xử công bằng nhằm hạn chế căng thẳng leo thang.

An Nhiên (tổng hợp)