Phòng, chống tham nhũng: 'Quét' cả khu vực tư

PCTN trong khu vực tư chính là hướng tới xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, liêm chính và bền vững. Ảnh minh họa: Nguồn internet

Những “khoảng trống” của pháp luật

Một loạt vụ án lớn được đưa ra ánh sáng thời gian qua cho thấy, tham nhũng không chỉ xuất hiện trong khu vực Nhà nước. Tình trạng “lợi ích nhóm”, “rửa tiền, sân sau”, móc nối ở khu vực tư với cán bộ, công chức Nhà nước không còn là nghi ngờ của dư luận.

Ngoài các hành vi có liên quan trực tiếp đến người có chức vụ, quyền hạn trong khu vực Nhà nước, theo nghiên cứu của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Công ty DEPOCEN thực hiện thì quan hệ giữa doanh nghiệp (DN) với DN cũng có những dấu hiệu tham nhũng.

Đơn cử, kết quả khảo sát cho thấy, các khoản “lại quả” mà các DN thường trích lại cho đối tác phần lớn là dưới 5% giá trị hợp đồng. Có trường hợp mức trích có thể lên tới 10%, đặc biệt là trong ngành dịch vụ được cho là cao hơn so với sản xuất và thương mại. Tương tự, trong các hợp đồng thuê mướn mặt bằng, các DN đi thuê cho biết họ còn phải trả thêm chi phí không chính thức cho người đại diện của bên cho thuê.

Ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính cho hay, hành vi có dấu hiệu tham nhũng trong khu vực tư làm cho phân bổ nguồn lực sai; đầu tư, cạnh tranh, tính sáng tạo suy giảm; hiệu quản quản lý và hoạch định chính sách thấp…

Cho nên, PCTN trong khu vực tư chính là hướng tới xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, liêm chính và bền vững…Song, hệ thống pháp luật hiện hành về xử lý các hành vi có dấu hiệu tham nhũng trong khu vực tư vẫn còn những “khoảng trống”.

Ở mức độ khái quát, pháp luật chưa coi “hoạt động đúng đắn của các tổ chức, doanh nghiệp (DN) trong hoạt động kinh tế, tài chính, thương mại” là khách thể cần thiết phải bảo vệ một cách tương xứng như “hoạt động đúng đắn của các cơ quan, tổ chức trong khu vực Nhà nước”; chưa phản ánh được hết những phức tạp phát sinh từ mối quan hệ giữa chủ sở hữu và người đại diện trong mô hình quản trị DN hiện nay.

Trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế khi các loại hình kinh doanh ngày càng đa dạng, quan hệ kinh doanh ngày càng phức tạp, hình thức sở hữu ngày càng đan xen, thì những tác động từ các hành vi xâm phạm hoạt động đúng đắn của các tổ chức, DN trong khu vực tư đối với nền kinh tế và xã hội nói chung là rất lớn và cần được phát hiện, ngăn chặn, xử lý sớm, tương xứng trước khi gây ra hậu quả thực tế.

“Các vụ việc liên quan đến sở hữu chéo tại các ngân hàng hoặc những biểu hiện thông đồng giữa các DN nhằm thao túng thị trường vàng trong thời gian qua là bài học được rút ra”, ông Nguyễn Tuấn Anh nêu.

Khuyến khích và bắt buộc

Vì vậy, theo các chuyên gia, việc mở rộng PCTN ra khu vực tư là cần thiết. “PCTN, nhất là việc phát hiện tham nhũng là một công việc rất khó khăn, phức tạp và phải được tiến hành lâu dài, kiên trì, bền bỉ. Chỉ có Nhà nước, cơ quan Nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức Nhà nước làm thôi thì không kham nổi, không thể làm hết”, ông Nguyễn Đình Quyền, Viện trưởng Viện nghiên cứu Lập pháp nhấn mạnh.

Hiện dự thảo Luật PCTN (sửa đổi) đã quy định các biện pháp phòng ngừa tham nhũng (khuyến khích và bắt buộc) đối với các tổ chức, DN khu vực tư.

Theo đó, khuyến khích tất cả các DN, tổ chức khu vực tư ban hành và thực hiện các quy tắc đạo đức nghề nghiệp, đạo đức kinh doanh, ứng xử, cơ chế kiểm soát nội bộ nhằm xây dựng văn hóa liêm chính, kinh doanh lành mạnh, không tham nhũng.

Với công ty đại chúng, tổ chức tín dụng và tổ chức xã hội do Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Nội vụ, Chủ tịch UBND cấp tỉnh quyết định thành lập hoặc phê duyệt điều lệ có huy động các khoản đóng góp của nhân dân để hoạt động từ thiện thì bắt buộc phải thực hiện công khai, minh bạch trong tổ chức, hoạt động; kiểm soát xung đột lợi ích và trách nhiệm của người đứng đầu.

Dự thảo Luật cũng quy định về thanh tra nhằm đảm bảo tuân thủ các biện pháp phòng ngừa tham nhũng đối với các tổ chức, DN này, cũng như quy định về biện pháp xử lý đối với DN, tổ chức có hành vi vi phạm quy định của pháp luật về PCTN.

Tuy nhiên, trong quá trình chuẩn bị trước khi trình Quốc hội Khóa XIV thảo luận, thông qua tại Kỳ họp thứ 6 (tháng 10/2018), dự thảo luật cần tiếp tục chỉnh lý quy định về xử lý vi phạm pháp luật về PCTN đối với DN, tổ chức khu vực tư theo hướng bổ sung các hình thức xử lý vi phạm (ưu tiên các biện pháp kinh tế) để tăng cường tuân thủ các biện pháp phòng ngừa tham nhũng trên thực tế; giao cho Chính phủ quy định chi tiết để phù hợp với các quy định của Luật Doanh nghiệp và các luật khác có liên quan.

Thận trọng, tránh hiệu ứng ngược

Ông Nguyễn Đình Quyền lưu ý thêm, sự thiếu minh bạch, công khai trong hoạt động của các DN, các ngân hàng, các tổ chức tín dụng, các loại quỹ... là mảnh đất béo bở cho tham nhũng phát sinh. Cho nên, công khai, minh bạch về tổ chức, hoạt động cần phải được quy định cụ thể ngay trong luật.

“Phải nhận diện rõ hơn về hành vi tham nhũng trong lĩnh vực tư không chỉ trong mối quan hệ với Nhà nước mà còn trong mối quan hệ giữa tư với tư và ngay trong nội bộ của DN, cụ thể là nhận diện và kiểm soát xung đột lợi ích”, Viện trưởng Viện nghiên cứu Lập pháp nêu, biện pháp khuyến khích cũng cần phải làm rõ nội hàm hơn.

Trưởng ban Pháp chế (VCCI) ông Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh, PCTN trong khu vực tư là cần thiết nhưng thận trọng để tránh những hiệu ứng ngược, không mong muốn, trong đó có nguy cơ chuyển định hướng của các cơ quan PCTN. “PCTN trong khu vực công vốn đã khó khăn, rất động chạm; giờ mở thêm quyền hạn chống tham nhũng sang khu vực tư thì các cơ quan PCTN sẽ ưu tiên hơn”, ông Tuấn lý giải.

Ông Quyền nêu rõ, có mở rộng sang khu vực tư thì Nhà nước vẫn là thiết chế chịu trách nhiệm chính và là nòng cốt quan trọng nhất trong cuộc đấu tranh PCTN.

Và để chống tham nhũng hiệu quả cả ở khu vực công và khu vực tư, theo Viện trưởng Viện nghiên cứu Lập pháp, nhất thiết trong dự án Luật PCTN sửa đổi lần này phải quy định giao cho Chính phủ trong một thời hạn nhất định có thể từ 3 đến 5 năm, phải xây dựng và từng bước triển khai cho được Đề án cấp quốc gia về kiểm soát tài sản, thu nhập của mọi thiết chế, mọi DN, cán bộ, công chức, viên chức, người có chức vụ quyền hạn và bất kỳ tổ chức, cá nhân nào hoạt động, sinh sống tại Việt Nam.

Doanh nghiệp là nạn nhân, vừa là tác nhân gây ra tham nhũng

Theo báo cáo đánh giá thực tiễn công bố thông tin của 45 DN lớn nhất Việt Nam (TRAC 2018) vừa được công bố mới đây cho thấy, việc công khai thông tin các chương trình PCTN không mấy sáng sủa, điểm trung bình của các DN chỉ 15%.

Đặc biệt, hơn 50% các DN trong báo cáo không công khai bất kỳ thông tin nào về khía cạnh này. Trong đó, các DN Nhà nước công khai thấp nhất (5%), DN FDI công khai cao nhất (31%).

Nguyên nhân là do pháp luật Việt Nam chưa có quy định yêu cầu DN phải công khai các chương trình PCTN. Các DN FDI có kết quả đánh giá tốt hơn các DN Việt Nam ở khía cạnh này vì phải tuân thủ theo các quy định của công ty mẹ.

Bà Nguyễn Thị Kiều Viễn, Giám đốc Tổ chức Hướng tới Minh bạch (TT) - cơ quan đầu mối quốc gia của Tổ chức Minh Bạch (TI) tại Việt Nam cho rằng, DN vừa là nạn nhân, vừa là tác nhân gây ra tham nhũng. Kỳ vọng của Chính phủ, người dân và chính từ những DN là thực hành kinh doanh liêm chính, chung tay đẩy lùi tham nhũng cũng ngày càng gia tăng.

"Không công khai thông tin sẽ khiến các bên liên quan hoài nghi về cam kết của DN trong cuộc đấu tranh PCTN. Vì vậy, thời gian tới, Nhà nước cần ban hành các quy định nhằm khuyến khích DN thực hiện công khai thông tin liên quan đến PCTN", bà Viễn nhấn mạnh.

Theo nghiên cứu gần đây của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), tham nhũng là một trong những vấn nạn lớn mà thế giới đang phải đối mặt. Hàng loạt vụ bê bối tham nhũng ở phạm vi toàn cầu đã được đưa ra ánh sáng như vụ Hồ sơ Panama với sự tham gia của nhiều DN và quan chức của các quốc gia.

Cũng theo nhóm tác giả nghiên cứu, mỗi năm nạn hối lộ gây thiệt hại cho nền kinh tế thế giới khoảng 1.500 - 2.000 tỷ đô-la Mỹ, tương đương khoảng 2% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu, làm trì trệ nền kinh tế và ảnh hưởng đến việc đảm bảo an sinh xã hội cho người nghèo.

Vì vậy, PCTN không chỉ là vấn nạn đối với mỗi quốc gia mà còn mang tính chất toàn cầu, không chỉ đối với Nhà nước mà còn đối với toàn xã hội, trong đó, DN không thể đứng ngoài cuộc chiến chống lại tệ nạn này.

Thảo Nguyên