Phát huy vai trò nòng cốt của doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế

Có thể nói, hiện nay doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đóng vai trò then chốt, dẫn dắt trong một số ngành, lĩnh vực then chốt của nền kinh tế như tài chính, ngân hàng, năng lượng, khai khoáng, giao thông vận tải, cung ứng xăng dầu, lương thực… vừa bảo đảm nền tảng phục vụ hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp và các ngành kinh tế, vừa đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của người dân và xuất khẩu.

Ðánh giá về vai trò của DNNN, ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết: Giai đoạn 2010 - 2018, hiệu quả sản xuất, kinh doanh của DNNN ở các chỉ số như hiệu suất sử dụng lao động, thu nhập bình quân đầu người và tỷ lệ doanh nghiệp thua lỗ luôn đạt mức tốt nhất so với hai khu vực còn lại là doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Cụ thể, năm 2018, hiệu suất sử dụng lao động của DNNN đạt 20,1 lần, cao hơn so với mức 15,1 lần của bình quân doanh nghiệp; thu nhập bình quân người lao động đạt 150,7 triệu đồng/người/năm; tỷ lệ thua lỗ của khu vực DNNN giảm về mức 17,7%, thấp nhất trong khu vực doanh nghiệp.

Hiệu quả của doanh nghiệp nhà nước chưa tương xứng nguồn lực nắm giữ. Ảnh minh họa.

Tuy nhiên, về cơ bản, các DNNN chưa phát huy được vai trò nòng cốt trong khu vực kinh tế nhà nước. Một số doanh nghiệp và dự án do DNNN đầu tư chưa thoát khỏi tình trạng yếu kém, làm ăn thua lỗ, để xảy ra tiêu cực, tham nhũng, lãng phí, làm thất thoát lớn tài sản của Nhà nước, gây bức xúc cho dư luận, điển hình là 12 dự án thua lỗ của ngành công thương. DNNN chưa thể hiện rõ vai trò nổi bật trong việc dẫn dắt, tạo động lực mở đường, hướng dẫn, thúc đẩy các thành phần kinh tế khác phát triển, thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị gia tăng.

Đồng quan điểm, TS Trần Kim Chung, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cũng cho rằng, hiệu quả của DNNN chưa tương xứng nguồn lực nắm giữ, đóng góp của khu vực doanh nghiệp này vào thu ngân sách nhà nước có xu hướng giảm dần từ 15,67% năm 2015 xuống còn khoảng 10,64% năm 2019. Chất lượng và hiệu quả hoạt động của DNNN còn thấp, tốc độ tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận thấp hơn tốc độ tăng trưởng nguồn vốn kinh doanh. Nói cách khác, DNNN cần sử dụng nhiều vốn hơn để tạo ra được giá trị sản phẩm đầu ra.

Về phía doanh nghiệp, đại diện Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông quân đội (Viettel) chia sẻ: DNNN phải thực hiện các nhiệm vụ công ích do Nhà nước giao và bị ràng buộc hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định cho nên khó mở rộng sang các lĩnh vực kinh doanh mới có nhiều tiềm năng. Nếu mục tiêu hoạt động là mang lại lợi nhuận thì DNNN phải được hoàn toàn chủ động trong kinh doanh, được kinh doanh những ngành, nghề pháp luật không cấm, miễn là bảo toàn và phát triển vốn Nhà nước giao.

Hơn nữa, cơ chế hiện hành đòi hỏi tất cả các dự án đầu tư, kinh doanh của DNNN phải thành công và có lãi khiến doanh nghiệp không dám kinh doanh trong lĩnh vực đầu tư mạo hiểm và đổi mới sáng tạo vì gặp rủi ro, thua lỗ sẽ bị đánh giá là làm thất thoát vốn và tài sản nhà nước.

Các chuyên gia kinh tế khuyến cáo, để đạt hiệu quả cải cách khu vực DNNN, cần để cho các doanh nghiệp này hoạt động sản xuất, kinh doanh theo cơ chế thị trường, cạnh tranh sòng phẳng với các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác. Cụ thể là giao cho doanh nghiệp quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm với hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh của chính mình với yêu cầu đặt hiệu quả tài chính lên hàng đầu, nâng cao chỉ tiêu tỷ suất lợi nhuận.

Mai Phương