Phát huy hệ thống cảng biển để phát triển kinh tế vùng trọng điểm
Hiện nay cả nước đã có 45 cảng biển, một số cảng cạn (IDC) và trung tâm logistic lớn, góp phần thông qua đến 90% lượng hàng hóa xuất nhập khẩu, góp phần tạo động lực phát triển kinh tế đất nước… Tuy nhiên, hệ thống cảng biển Việt Nam chưa xứng tầm và vẫn còn nhiều hạn chế.
Đây là vấn đề được các chuyên gia kinh tế, các đại biểu Quốc hội nêu ý kiến tại cuộc tọa đàm “Kinh tế vùng trọng điểm nhìn từ hệ thống cảng biển” được báo Đại biểu nhân dân tổ chức chiều 29/5 tại Hà Nội.
Các đại biểu Quốc hội và các chuyên gia kinh tế tham gia cuộc tọa đàm. Ảnh: Viết Tôn
"Bắt mạch nhịp thở" của kinh tế đất nước
Việt Nam là quốc gia có vùng biển rộng lớn với diện tích trên 1 triệu km2, đường bờ biển dài trên 3.200 km và hơn 3.000 hòn đảo lớn nhỏ trải dọc theo chiều dài đất nước. Nghị quyết 09-NQ/TW về chiến lược biển Việt Nam xác định đến năm 2030 đưa đất nước trở thành quốc gia mạnh về biển, làm giàu từ biển.
Hiện nay, trên thế giới, 80% khối lượng hàng hóa trao đổi thương mại giữa các quốc gia là do vận tải biển đảm nhận. Còn ở Việt Nam, 90% lượng hàng hóa xuất nhập khẩu hàng năm của cả nước được thông qua hệ thống cảng biển.
Theo đó, mỗi cụm cảng ở từng vùng miền đảm nhận chuyên chở hàng hóa, trao đổi thương mại cho cả một vùng kinh tế. Chỉ cần nhìn sự tấp nập hay đìu hiu của hệ thống cảng biển với kho bãi, hàng hóa xuất nhập thì sẽ “bắt mạch” được “nhịp thở” kinh tế của quốc gia.
Ông Phạm Tất Thắng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội cho biết: Vận tải biển nói chung và vận tải biển Việt Nam nói riêng có vai trò hết sức quan trọng. Từ thời phong kiến, vận tải biển chính thức trở thành ngành kinh tế quan trọng. Vận tải biển góp phần thay đổi cơ cấu hàng hóa, thị trường trong buôn bán quốc tế, tác động tới cán cân thanh toán quốc tế.
Còn TS Nguyễn Đức Kiên, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, cho rằng, nhìn vào hệ thống cảng biển hiện nay sẽ biết được “sức khỏe” của nền kinh tế.
“Có thể nói ưu thế của của vận tải biển với phương thức vận tải, số lượng lớn, quãng đường dài, giá thành chi phí thấp, khi kinh tế phát triển sẽ tác động đến vận tải biển phát triển và ngược lại, khi vận tải biển phát triển tốt thì thúc đẩy đến nền kinh tế”, ông Nguyễn Đức Kiên nhận định.
Năm 2012, Quốc hội đã thông qua Luật Biển Việt Nam, trong đó khẳng định vai trò quan trọng của vận tải biển cũng như hệ thống cảng biển nói riêng và kinh tế biển nói chung. Và đặc biệt, năm 2018, đã có Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 (Nghị quyết số 36-NQ/TW).
Video TS Nguyễn Đức Kiên, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội phát biểu về lợi thế của cảng biển:
Việt Nam có 29/63 tỉnh, thành phố ven biển, con đường vận tải trên biển Đông với mật độ đứng thứ 2 thế giới. Với vị trí như vậy, vai trò của vận tải biển cũng như hệ thống cảng biển là hết sức quan trọng trong phát triển kinh tế.
Thời gian tới, với việc đầu tư giải quyết được điểm nghẽn về logistic, hệ thống cảng biển nói riêng và vận tải biển nói chung sẽ có phát triển và đóng góp hơn nữa và sự phát triển kinh tế đất nước.
Thời gian tới, khu vực châu Á - Thái Bình Dương sẽ tiếp tục đầu tư 246 tỷ USD cho vận tải biển, trong đó 60% dành cho cảng biển và đội tàu biển… Ở Việt Nam, hệ thống cảng biển của cả nước hàng năm đảm nhận thông qua 550 - 570 triệu tấn hàng.
PGS.TS Trần Đình Thiên, Viện Kinh tế Việt Nam, thành viên Tổ tư vấn của Thủ tướng khẳng định: Chúng ta có lợi thế đặc biệt về mặt địa lý, địa hình tự nhiên để phát triển kinh tế biển. Cụ thể, Việt Nam có mặt tiền hướng ra biển với nhiều cửa sông có thể làm cảng biển. Đó là lợi thế lớn, nhưng thực tế chúng ta phải tận dụng tốt hơn nữa những lợi thế này.
"Nhiều cảng biển để làm gì mới là câu hỏi cần trả lời. Việt Nam có các vùng kinh tế trọng điểm nằm dọc theo đường bờ biển. Và mỗi vùng kinh tế trọng điểm này có những đặc điểm khác nhau và việc tận dụng các cảng biển đó để phát triển kinh tế như thế nào là một vấn đề lớn", PGS.TS Trần Đình Thiên nói.
Còn thiếu sự kết nối hạ tầng
Theo ông Nguyễn Đức Kiên, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, Việt Nam luôn đặt vai trò cảng biển là động lực của sự phát triển kinh tế biển.
“Nhưng theo thống kê, ta có 45 cảng biển, trong đó số cảng biển đúng nghĩa rất ít, mà nhiều bến chứ không phải nhiều cảng”, ông Nguyễn Đức Kiên nhìn nhận.
Trong tổng số kêu gọi đầu tư của nước ngoài vào hệ thống cảng biển Việt Nam, thì cảng Hải Phòng, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh (gọi chung là cụm cảng Sài Gòn) là 3 cụm cảng trọng điểm quốc gia, đều được vay vốn ODA để phát triển. Ngoài ra Việt Nam còn vay vốn ODA để phát triển cảng Cái Lân (Quảng Ninh). Đây là hệ thống cảng xương sống ở các vùng trọng điểm phát triển kinh tế, nên nhà nước đã dành những khoản vay vốn rất lớn từ những năm 2.000 để hỗ trợ cho cảng biển phát triển.
“Vai trò của cảng biển rất quan trọng, nhưng không có kết nối hạ tầng kỹ thuật phía sau. Ví dụ, cụm cảng Cái Mép - Thị Vải hiện nay không có đường sắt, và một thời gian rất dài không có đường bộ kết nối. Chúng ta cũng vừa làm cảng Lạch Huyện, một cảng rất hoành tráng, vay vốn và có sự tư vấn của Nhật Bản, nhưng cuối cùng cũng không có đường sắt kết nối. Đây là những vấn đề đang được đặt ra”, ông Nguyễn Đức Kiên chỉ ra hạn chế của cảng biển.
Cũng theo ông Nguyễn Đức Kiên, hệ thống cảng biển quốc gia (bao gồm các cảng biển do các doanh nghiệp Nhà nước, các cảng do Công ty cổ phẩn, liên doanh khai thác, là cửa ngõ để các bạn quốc tế biết Việt Nam, hiểu Việt Nam, và cũng là chỗ để Việt Nam chứng minh được năng lực, khả năng phát triển của nền kinh tế...) đang đạt được tốc độ khả quan, đang dần khẳng định vị thế trên trường quốc tế.
PGS.TS Trần Đình Thiên, Viện Kinh tế Việt Nam, Thành viên Tổ tư vấn của Thủ tướng phát biểu tại cuộc tọa đàm. Ảnh: Viết Tôn
PGS.TS Trần Đình Thiên nhìn nhận: Ở nước ta đã có những cảng biển lớn, là tiền đề quan trọng để phát triển kinh tế. Tuy nhiên, Việt Nam đã làm gì để khai thác, tận dụng những lợi thế đó?.
“Rõ ràng, nếu không có các yếu tố khác đi kèm để khai thác các tiềm năng tự nhiên sẵn có, thì chắc chắn chúng ta vẫn sẽ nghèo về kinh tế biển. Chúng ta phải thẳng thắn nhìn nhận rằng, tiềm năng tự nhiên sẵn có là rất lớn nhưng việc chuyển lợi thế đó thành tầm nhìn chiến lược nhằm phát huy tối đa các cảng biển để phát triển kinh tế thì vẫn còn hạn chế”, ông Trần Đình Thiên nói.
Ở TP Hồ Chí Minh, Bà Rịa - Vũng Tàu, cảng biển đã hậu thuẫn cho công nghiệp phát triển mạnh, thuận lợi. Nhưng đối với khu vực miền Trung thì “hậu phương” về công nghiệp còn kém, do đó sự phát triển kinh tế cảng biển cũng bị hạn chế. Đặc biệt, vùng Tây Nam Bộ là vùng trọng điểm lúa gạo, khả năng xuất nhập khẩu nông sản lớn, cần phải tận dụng hết những lợi thế cảng biển để phát triển.
Để các cảng có thể hoạt động một cách hiệu quả, cần nhìn rõ các tiềm năng lợi thế phải gắn liền với phát triển các yếu tố khác đảm bảo cho cảng hoạt động, ngoài điều kiện tự nhiên.
Cảng của Việt Nam phần lớn mới chỉ là cảng chở hàng, vì hiện tại công nghiệp vẫn còn thô sơ, do vậy lợi ích kinh tế vẫn thấp. Ngoài chức năng của riêng các vùng kinh tế trọng điểm, Việt Nam cần khai thác tối đa các chức năng cảng công nghiệp, cảng hàng hóa, cảng du lịch gắn với đặc điểm của từng vùng kinh tế trọng điểm một cách đồng bộ.
Bên cạnh đó, các cảng du lịch của Việt Nam còn bị lu mờ. Do đó, trong tầm nhìn chiến lược cấp quốc gia cần đề cao việc phát triển các cảng biển du lịch nhằm phát huy hết công năng của các cảng này. Ngoài ra, đối với các vùng kinh tế trọng điểm thì mỗi nơi có một đặc điểm riêng. Do đó, cần có tầm nhìn chính xác và xây dựng hướng phát triển dựa trên đặc điểm riêng của từng vùng. Nếu chỉ xây dựng chiến lược chung chung thì rất khó phát triển.
