Phản đối luận điệu xuyên tạc 'Kinh tế thị trường định hướng XHCN là khái niệm mơ hồ'
Luận điệu cho rằng kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là khái niệm mơ hồ thực chất là nhằm xuyên tạc, phủ nhận đường lối phát triển của Đảng Cộng sản Việt Nam
Từ những thành tựu của 30 năm đổi mới, cùng với những nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn trong quá trình đổi mới, Đại hội lần thứ XII của Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp tục nhất quán chủ trương phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Thực hiện chủ trương của Đại hội XII, Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đã thông qua 3 Nghị quyết quan trọng về kinh tế, trong đó có Nghị quyết số 11-NQ/TW về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Sau khi các nghị quyết này được ban hành đã nhận được sự đồng tình, nhất trí cao trong cán bộ, đảng viên và nhân dân; các nghị quyết đã đáp ứng yêu cầu lãnh đạo của Đảng và phù hợp với thực tiễn nước ta.
Tuy nhiên, bên cạnh dư luận ủng hộ, đồng tình nhất trí cao với 3 nghị quyết trên, xuất hiện một số bài viết trên một số trang mạng xã hội, blog cá nhân phủ nhận các nghị quyết, trong đó có quan điểm cho rằng: Thị trường và chủ nghĩa xã hội là hai khái niệm không thể trộn lẫn, chủ nghĩa xã hội không dung nạp kinh tế thị trường nên không có kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đó chỉ là khái niệm mơ hồ; thêm định hướng xã hội chủ nghĩa sau kinh tế thị trường là một sự chắp vá gượng ép, sự bảo thủ ý thức hệ,… Sự thực thì kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không phải là khái niệm mơ hồ.
Luận điệu cho rằng kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là khái niệm mơ hồ thực chất là nhằm xuyên tạc, phủ nhận đường lối phát triển của Đảng Cộng sản Việt Nam
Nhìn lại lịch sử phát triển của kinh tế thị trường trên thế giới cho thấy, kinh tế thị trường là nền kinh tế hàng hóa phát triển đến giai đoạn cao; ở đó các quy luật kinh tế của kinh tế hàng hóa hoạt động mạnh mẽ thông qua hệ thống thị trường tương đối đồng bộ và ở trình độ cao; thị trường trở thành đặc trưng nổi bật, chi phối mãnh liệt các chủ thể hoạt động trong nền kinh tế. Kinh tế thị trường xuất hiện trước khi chủ nghĩa tư bản ra đời, nó còn tồn tại và phát triển cả sau chủ nghĩa tư bản, khi những cơ sở kinh tế - xã hội cho nó tồn tại và phát triển vẫn còn. Tuy nhiên, dưới chủ nghĩa tư bản, kinh tế thị trường đạt đến đỉnh cao khi sức lao động trở thành hàng hóa. Ngày nay, kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa phát triển rất mạnh mẽ; nó xuyên qua các quốc gia, hình thành nên thị trường không chỉ có tính khu vực mà còn có tính toàn cầu. Có lẽ, vì thế mà không ít người ngộ nhận rằng, kinh tế thị trường là sản phẩm riêng, là đặc trưng của chủ nghĩa tư bản.
Kinh tế thị trường còn tồn tại và phát triển khi những điều kiện khách quan của nó là sự phân công lao động xã hội và sự độc lập về mặt kinh tế giữa những chủ thể sản xuất, kinh doanh vẫn còn. Do vậy, dưới chủ nghĩa xã hội, kinh tế thị trường còn tồn tại và phát triển là tất yếu khách quan.
Trước đây, do nhận thức không đầy đủ về vấn đề này, cùng với sự nôn nóng, duy ý chí, ở các nước xã hội chủ nghĩa xuất hiện nhận thức cho rằng, khi đã thiết lập chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, phân phối sản phẩm trực tiếp, thực hiện quản lý theo cơ chế kế hoạch hóa tập trung thì sẽ không còn sản xuất hàng hóa, nếu còn thì đó cũng chỉ là những tàn dư và sớm bị xóa bỏ. Sự nhận thức sai lầm này đã được khắc phục trong cuộc cải cách, đổi mới của Đảng Cộng sản ở một số nước xã hội chủ nghĩa. Sự thực là, dưới chủ nghĩa xã hội, phân công lao động xã hội với tư cách là cơ sở của trao đổi hàng hóa không mất đi, trái lại ngày một phát triển cả về chiều rộng và chiều sâu; sự chuyên môn hóa và hợp tác lao động không chỉ trong phạm vi quốc gia mà còn được mở rộng ra phạm vi quốc tế. Và, trong nền kinh tế xã hội chủ nghĩa còn tồn tại nhiều hình thức sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất (sở hữu toàn dân - sở hữu nhà nước, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân và các hình thức sở hữu hỗn hợp khác); trong hình thức sở hữu nhà nước có sự tách biệt tương đối giữa quyền sở hữu (thuộc nhà nước) và quyền sử dụng tư liệu sản xuất (thuộc tổ chức và cá nhân được nhà nước giao quyền sử dụng). Đó là cơ sở kinh tế để cho các chủ thể sản xuất kinh doanh độc lập về mặt kinh tế, toàn quyền chi phối sản phẩm.
Do đó, những điều kiện kinh tế - xã hội để kinh tế thị trường tồn tại và phát triển vẫn còn. Vậy thì, không chỉ có kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa mà còn có cả kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa.
Việt Nam đang trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội nên nền kinh tế thị trường chưa hoàn toàn là kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, mà là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. “Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nền kinh tế vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường, đồng thời bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước. Đó là nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế; có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, nhằm mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”[1]. Tính định hướng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế thị trường ở Việt Nam sẽ ngăn chặn, không để thị trường tự phát theo con đường tư bản chủ nghĩa, bảo đảm cho nền kinh tế phát triển đúng hướng đi lên chủ nghĩa xã hội.
Một sự thật hiển nhiên là, kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa dựa trên chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất, thành phần kinh tế chủ yếu là kinh tế tư bản tư nhân; mục đích chủ yếu của nền kinh tế là mang lại lợi ích cho giai cấp bóc lột. Ngày nay, trong chủ nghĩa tư bản xuất hiện một số mô hình kinh tế thị trường khác nhau, như: kinh tế thị trường định hướng xã hội ở một số nước châu Âu (do các Đảng xã hội dân chủ cầm quyền) với mục tiêu điều hòa lợi ích, xoa dịu mâu thuẫn giai cấp; kinh tế thị trường có sự điều tiết của nhà nước theo học thuyết Kenyes để khắc phục khủng hoảnh kinh tế; kinh tế thị trường kết hợp với kế hoạch của nhà nước,... Tuy nhiên, các nền kinh tế thị trường đó vẫn dựa trên quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa, về thực chất vẫn là kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa.
Khác biệt với kinh trế thị trường tư bản chủ nghĩa, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội hội chủ nghĩa Việt Nam có những đặc trưng: Thứ nhất, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam có quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất; có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế; các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật.
Thứ hai, thị trường đóng vai trò chủ yếu trong huy động và phân bổ có hiệu quả các nguồn lực phát triển, là động lực chủ yếu để giải phóng sức sản xuất; các nguồn lực nhà nước được phân bổ theo chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phù hợp với cơ chế thị trường.
Thứ ba, Nhà nước đóng vai trò định hướng, xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch và lành mạnh; sử dụng các công cụ, chính sách và các nguồn lực của Nhà nước để định hướng và điều tiết nền kinh tế, thúc đẩy sản xuất kinh doanh và bảo vệ môi trường; thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội trong từng bước, từng chính sách phát triển.
Thứ tư, phát huy vai trò làm chủ của nhân dân trong phát triển kinh tế - xã hội. Với những đặc trưng này, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam thể hiện rõ sự ưu việt và khác về bản chất với kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa.
Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là vấn đề mới chưa có trong tiền lệ trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Sau 30 năm đổi mới đất nước, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam ngày càng được nhận thức rõ hơn. Tuy nhiên, để kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam tiếp tục phát triển cần tiếp tục bổ sung nhận thức và tạo môi trường, điều kiện để nó phát triển, trong đó đặc biệt là vấn đề hoàn thiện thể chế kinh tế. Việc Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XII ra Nghị quyết số 11-NQ/TW về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là nhằm đáp ứng yêu cầu đó.
Trên cơ sở đánh giá khách quan tình hình và nguyên nhân hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa qua 30 năm đổi mới, nhất là từ khi thực hiện Nghị quyết Trung ương 6 khóa X, Nghị quyết Trung ương 5 về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã xác định mục tiêu tổng quát, mục tiêu cụ thể đến năm 2020 và năm 2030. Đồng thời, Nghị quyết Trung ương 5 xác định các nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa: 1) Thống nhất nhận thức về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta; 2) Tiếp tục hoàn thiện thể chế về sở hữu, phát triển các thành phần kinh tế, các loại hình doanh nghiệp; 3) Hoàn thiện thể chế phát triển đồng bộ các yếu tố thị trường và các loại thị trường; 4) Hoàn thiện thể chế gắn kết tăng trưởng kinh tế với bảo đảm phát triển bền vững, tiến bộ và công bằng xã hội, quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu; 5) Hoàn thiện thể chế đẩy mạnh, nâng cao hiệu quả hội nhập kinh tế quốc tế; 6) Nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng, vai trò xây dựng và thực hiện thể chế kinh tế của Nhà nước; phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Nghị quyết Trung ương 5 khóa XII về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không chỉ là sự kế thừa mà còn là sự phát triển tư duy lý luận của Đảng Cộng sản Việt Nam về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới. Nghị quyết này cùng với Nghị quyết về phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và Nghị quyết về đổi mới và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước đã nhận được sự đồng thuận, nhất trí cao trong đội ngũ cán bộ, đảng viên, các tầng lớp nhân dân, các thành phần kinh tế.
Các nghị quyết về kinh tế của Hội nghị Trung ương 5 khóa XII đã và đang được cấp ủy, tổ chức đảng, các cấp, các ngành, địa phương quán triệt, học tập và triển khai hiện thực hóa trong thực tiễn. Luận điệu cho rằng kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là khái niệm mơ hồ thực chất là nhằm xuyên tạc, phủ nhận đường lối phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của Đảng Cộng sản Việt Nam. Chúng ta cần cảnh giác với luận điệu này./.
[1] Đảng CSVN, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị quốc gia, H.2016, tr.102
PGS.TS Nguyễn Đức Độ
Viện Khoa học Xã hội và Nhân văn Quân sự/Bộ Quốc phòng
