Người lao động 'lọt' khỏi 'lưới an sinh'

Lợi bất cập hại

Số liệu thống kê của Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam cho thấy, trong những tháng đầu năm 2022, cơ quan BHXH đã giải quyết hưởng BHXH một lần cho trên 208.000 người, tăng so với cùng kỳ năm 2021. Đây là thực tế đáng lo ngại, không chỉ tác động trực tiếp đến quyền lợi của người lao động (NLĐ) mà còn ảnh hưởng đến mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội lâu dài của quốc gia khi mà những năm tới dân số nước ta đang bắt đầu già hóa.

Chi trả lương hưu tại nhà cho người hưởng trong thời gian Covid-19 tại Hà Nội.

Theo BHXH Việt Nam, việc nhận BHXH một lần có thể giải quyết được một số khó khăn trước mắt, nhưng đồng nghĩa với việc NLĐ đang đánh mất cơ hội hưởng an sinh xã hội khi đến tuổi già - tuổi dễ bị tổn thương nhất về sức khỏe và không thể lao động do sức khỏe suy yếu. Có nhiều người đã nhận BHXH một lần, sau này lại mong muốn được nộp lại khoản tiền đã nhận, tiếp tục tham gia BHXH cho số năm còn thiếu để hưởng lương hưu nhưng không thể giải quyết được vì pháp luật hiện hành không có quy định theo mong muốn của NLĐ.

Dịch Covid-19 hoành hành hơn 2 năm qua, nhiều NLĐ mất việc làm dẫn đến không có thu nhập, đa số NLĐ chọn hưởng BHXH một lần vì cần có một khoản tiền chi tiêu, trang trải cuộc sống. Một số NLĐ khác lựa chọn nhận vì không hiểu được những lợi ích của việc hưởng lương hưu so với nhận BHXH một lần cũng như tính nhân văn, ưu việt và tính chia sẻ, trách nhiệm cộng đồng của việc tham gia BHXH. Bởi giá trị của BHXH không hẳn nằm ở mặt kinh tế nhìn thấy khi hưởng một lần mà nó còn là những giá trị nhân văn được Nhà nước gửi gắm, như chế độ hưu trí và rất nhiều quyền lợi thiết thực khác. Có thể số tiền khi nhận chế độ BHXH một lần sẽ giải quyết được khó khăn trước mắt, thế nhưng kéo theo đó, NLĐ đã tự đưa mình “lọt” khỏi “lưới an sinh” mà Nhà nước đã “dệt” nên, tự đưa mình đến gần những thiệt thòi không thể bù đắp được.

Phân tích cho thấy, số tiền khi NLĐ nhận BHXH một lần sẽ được ít hơn nhiều so với số tiền đã đóng BHXH. Cụ thể: một năm mức đóng BHXH bằng 2,64 tháng lương, trong khi NLĐ chỉ nhận được số tiền tương ứng 1,5 tháng lương cho những năm đóng trước năm 2014 và 2 tháng lương cho những năm đóng từ năm 2014 trở đi. Thời gian đóng BHXH đã được tính hưởng BHXH một lần thì không được tính vào thời gian làm cơ sở để tính hưởng các chế độ BHXH khác, dẫn đến tình trạng khi hết tuổi lao động thì họ có thể vẫn chưa đủ thời gian tham gia để được hưởng lương hưu, hoặc nếu có được hưởng thì với mức rất thấp.

Khi nhận BHXH một lần, NLĐ mất cơ hội được hưởng lương hưu hằng tháng khi hết tuổi lao động; hoặc nếu đủ điều kiện hưởng thì mức hưởng lương hưu thấp, do bị trừ đi thời gian đóng BHXH đã nhận một lần. Khi không có lương hưu hàng tháng để trang trải cuộc sống khi về già, NLĐ phải sống phụ thuộc vào con cái hoặc người thân khi không còn khả năng lao động, trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội.

Nhận BHXH một lần, NLĐ cũng mất cơ hội tham gia BHYT 5 năm liên tục để được hưởng quyền lợi với các dịch vụ y tế kỹ thuật cao và thuốc đắt tiền. Đồng thời, đánh mất cơ hội được cấp thẻ BHYT miễn phí (với mức hưởng 95% chi phí khám chữa bệnh) trong suốt thời gian hưởng lương hưu để chăm sóc sức khỏe. Ngoài ra, khi nhận BHXH một lần, thân nhân NLĐ cũng không được hưởng trợ cấp mai táng và trợ cấp tuất, nếu người đã nhận BHXH một lần không may qua đời.

Người lao động cần cân nhắc kỹ “được” và “mất”

Như vậy, có thể thấy rõ việc NLĐ được hưởng chế độ hưu trí sẽ có nhiều quyền lợi hơn lựa chọn nhận BHXH một lần khi ngoài lương hưu lĩnh hằng tháng, NLĐ còn được hưởng các quyền lợi khác theo quy định của Luật BHXH. Theo luật hiện hành, NLĐ đóng BHXH tối thiểu 20 năm để đủ điều kiện hưởng lương hưu, nếu tham gia BHXH nhiều hơn thì mức hưởng sẽ cao hơn, chưa kể đến mức hưởng lương hưu còn được điều chỉnh tăng và khi NLĐ sống càng thọ thì tiền hưởng lương hưu sẽ càng nhiều hơn. Hưởng BHXH một lần đồng nghĩa với việc NLĐ ra khỏi hệ thống BHXH và tự tước đi quyền an sinh cơ bản của bản thân.

Trước thực trạng trên, BHXH Việt Nam khuyến nghị, NLĐ khi không lựa chọn hưởng BHXH một lần, có quyền bảo lưu thời gian đóng BHXH để khi có điều kiện thì tiếp tục tham gia BHXH bắt buộc hoặc tham gia BHXH tự nguyện cho đủ số năm còn thiếu để đủ điều kiện hưởng lương hưu trang trải cuộc sống và được cấp thẻ BHYT (với mức hưởng 95% chi phí khám chữa bệnh) trong suốt thời gian hưởng lương hưu để chăm sóc sức khỏe khi về già…

Thời gian tới, dự kiến Luật BHXH sẽ được sửa đổi theo hướng giảm thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu ở mức tối thiểu từ 20 năm như hiện nay, xuống còn 15 năm, thậm chí là 10 năm theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH. Việc sửa đổi chính sách BHXH theo tinh thần này, sẽ góp phần tăng mức độ hấp dẫn của chính sách BHXH (trong đó có BHXH tự nguyện) NLĐ sẽ có thêm động lực tiếp tục bảo lưu, tích lũy thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu, góp phần bảo đảm an sinh xã hội bền vững cho NLĐ.

Chế độ thân nhân được hưởng
khi người lao động hưởng lương hưu qua đời

Chế độ tử tuất mà thân nhân được hưởng khi người lao động hưởng lương hưu qua đời gồm có: trợ cấp mai táng bằng 10 tháng lương cơ sở và trợ cấp tuất. Trợ cấp tuất một lần mức thấp nhất bằng 3 tháng lương hưu đang hưởng trước khi chết. Hoặc trợ cấp tuất hàng tháng với số thân nhân được hưởng tối đa là 4 người, mức trợ cấp tuất hằng tháng đối với mỗi thân nhân bằng 50% mức lương cơ sở; trường hợp thân nhân không có người trực tiếp nuôi dưỡng thì mức trợ cấp tuất hằng tháng bằng 70% mức lương cơ sở.

Hà My