PGS Nguyễn Văn Kính và những lần nhận 'gạch đá' khi tiếp cận người có HIV

PGS Nguyễn Văn Kính - Giám đốc BV Nhiệt đới trung ương.

Cái duyên với căn bệnh thế kỷ

Gặp gỡ PGS Kính tại phòng làm việc của ông ở BV Nhiệt đới Trung ương, căn phòng nhỏ, gọn, giản dị như tính cách của ông vậy. Là một trong những chuyên gia đầu ngành về bệnh truyền nhiễm nhưng ít ai biết được ông từng có những năm tháng lăn lộn với căn bệnh thế kỷ.

PGS Kính kể, khi vừa ra trường vào năm 1982, ông học nội trú và đến năm 1985 ông hoàn thành học bác sĩ nội trú, ra trường và ở lại trường làm giảng viên Bộ môn Truyền nhiễm, trường Đại học Y Hà Nội.

Khi dịch HIV/AIDS xuất hiện, ông là người đầu tiên được Bộ Y tế cử đi học cách chẩn đoán, điều trị tại chính nơi tìm ra vi rút HIV: Đó là viện Pasteur Paris, Cộng Hòa Pháp.

"Ngày đó, tôi còn chưa biết HIV là gì, nghe kinh khủng lắm dù ở Việt Nam chưa có ai bị bệnh nhưng nó được xem như căn bệnh tử thần" - PGS Kính kể lại. Đó cũng là lúc ông gắn bó với nghiên cứu căn bệnh thế kỷ.

Tại Việt Nam, trường hợp nhiễm HIV đầu tiên ở nước ta được phát hiện vào tháng 12 năm 1990 tại thành phố Hồ Chí Minh. Nhưng thực sự dịch HIV/AIDS bắt đầu bùng nổ từ năm 1993 trong nhóm những người nghiện chích ma túy tại thành phố Hồ Chí Minh.

Sau đó dịch bắt đầu lan ra các tỉnh. Đến cuối tháng 12/1998, toàn bộ 61 tỉnh, thành trực thuộc Trung ương (sau đây gọi chung là tỉnh) trong cả nước đều đã phát hiện có người bị nhiễm HIV.

Tính đến tháng 13/12/2002, theo số liệu báo cáo của các tỉnh thành, cả nước đã phát hiện 58.490 trường hợp nhiễm HIV, 8.718 trường hợp biến chuyển thành bệnh AIDS và 4.834 trường hợp đã tử vong.

Lúc này, mọi người mới thực sự thức tỉnh, xem đây là căn bệnh tử thần. Kèm theo đó là sự phân biệt kỳ thị với người có HIV trở thành “báo động đỏ” khiến công tác phòng ngừa càng trở nên khó khăn hơn.

PGS Kính cho biết lúc đó, ông vừa kiêm nhiệm giảng viên vừa làm chuyên viên cho ban phòng chống HIV/AIDS của Bộ Y tế. Sau này dịch diễn biến phức tạp, Chính phủ đã đưa lên thành chiến lược phòng chống dịch HIV/AIDS cấp quốc gia và Cục phòng chống HIV/AIDS được thành lập. PGS Kính làm cục phó Cục phòng chống HIV/AIDS.

Tình hình lây HIV chủ yếu do tiêm chích ma túy và gái mại dâm, vì thế, mục tiêu của công tác phòng chống HIV lúc này là nhắm vào nhóm đối tượng trên.

Những năm tháng gắn liền với cục phòng chống HIV/AIDS, PGS Kính không thể nào quên những lần đi tiếp xúc, tuyên truyền các biện pháp phòng chống AIDS cho nhóm đối tượng có hành vi nguy cơ cao.

Do không có kinh nghiệm, ông nhận phải “gạch đá”. Ông cười nhớ lại ngày đó: “Có lần tôi đi đến quận Đống Đa, người ta nói khu này nhiều người là mại dâm. Tôi ăn mặc quần áo, đóng thùng vào gõ cửa từng "điểm nóng’ hỏi thăm. Người ta nhìn tôi thấy lạ, tưởng cảnh sát ngầm và mục tiêu chuyến đi của tôi thất bại hoàn toàn".

Mỗi lần đi là một lần PGS Kính rút kinh nghiệm. Ông tìm tới trại giáo dưỡng cải tạo những chị em là gái mại dâm để thuyết phục họ về làm cho chương trình giáo dục đồng đẳng.

Tuy nhiên, công việc tưởng chừng như đơn giản đó PGS Kính cũng tốn rất nhiều thời gian và phải thay đổi “chiến lược liên tục”. “Có lần tôi gặp cả nhóm 6 - 7 người là gái mại dâm trong trại, tôi động viên họ rồi đưa ra chương trình giáo dục đồng đẳng trong cộng đồng những người có H. Họ đồng ý rồi nhưng sau khi rời khỏi trại cải tạo họ cũng lặn mất, không một lần quay lại”.

Sau này phải nhờ vào Hội phụ nữ, ông mới hình thành được mạng lưới giáo dục đồng đẳng cho các nhóm có hành vi nguy cơ cao. PGS Kính cho biết, trong phòng chống HIV/AIDS ở Việt Nam, thì mô hình giáo dục đồng đẳng là mô hình thành công nhất để can thiệp giảm tác hại.

PGS Kính là người trực tiếp tham gia thảo luận, xây dựng các chương trình dự án hợp tác các tổ chức quốc tế như PEPFAR, CLINTON FOUNDATION, Dự án quỹ toàn cầu về phòng chống HIV/AIDS, lao và sốt rét... Ông đã góp phần thúc đẩy chương trình phòng chống HIV/AIDS ở Việt Nam thành công.

Đương đầu với dịch mới nổi

PGS Kính tâm sự, khi rời khỏi Cục HIV/AIDS về làm giám đốc Bệnh viện Nhiệt đới trung ương năm 2009, ông vẫn sát cánh với các bệnh nhân có HIV. Bệnh viện ông trở thành nơi điều trị cho hơn 2000 bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS.

Khi căn bệnh thế kỷ lắng xuống cũng là lúc ông phải đương đầu với các dịch bệnh mới nổi như cúm A/H5N1, cúm A/H7N9, cúm A/H1N1, bệnh tiêu chảy cấp hay còn gọi là dịch tả, dịch sốt xuất huyết, Rubella, sởi, tay chân miệng.

PGS Kính tâm sự, điều mà ông cảm thấy thành công nhất, đó là dịch tả ở Hà Nội. Trước năm 2009, dịch tả trở thành vấn đề nhức nhối khi nó thường xuyên xuất hiện với tần suất ngày càng lớn mà người ta không biết dẹp nó từ đâu.

Lúc đó, PGS Kính và đồng nghiệp của mình phân tích từng mẫu bệnh phẩm rồi đi đến từng điểm nóng của dịch, cuối cùng cũng tìm ra nguyên nhân của nó xuất phát từ làng thịt chó Dương Nội, Hà Đông.

Giữa tranh cãi phẩy khuẩn tả từ mắm tôm hay từ thịt chó cũng khiến cho các bác sĩ đau đầu đi tìm ra sự thật.

"Khi đến trực tiếp làng Dương Nội, tôi mới giật mình bởi người dân dù có dùng thịt chó đã nấu chín nhưng vẫn tìm ra phẩy khuẩn tả ở trong thịt. Thủ phạm chính là cái thớt thái thịt. Sau này, đóng cửa chợ thịt chó Dương Nội thì dịch tả ở Hà Nội kết thúc và 7 năm nay nó không quay lại nữa" - PGS Kính nhớ lại.

Hơn 30 năm gắn bó với nghề y, lại chọn cái nghề làm bạn với dịch bệnh nguy hiểm, ông có thể bị phơi nhiễm bất cứ lúc nào, nhưng với PGS Kính, là bác sĩ, là nhà khoa học ngành y không cho phép ông được ngần ngại trước hiểm nguy.

Có lẽ vì thế, Bệnh viện Nhiệt đới trung ương do ông làm quản lý từ một bệnh viện mang tiếng “bệnh lây” đến nay nó trở thành địa chỉ quen thuộc của người dân khắp miền Bắc.

Những ca bệnh khó, những ca bệnh nặng như nhiễm trùng huyết, sốc nhiễm khuẩn… người ta lại chuyển tới Bệnh viện Nhiệt đới trung ương- nơi có phòng xét nghiệm vi sinh hiện đại nhất cả nước và cánh cửa Bệnh viện ông luôn mở để đương đầu với những ca bệnh nguy hiểm nhất.

Phương Thúy